مقاله درس پژوهی؛ بستری نوین در جهت توسعه حرفه ای معلمان

بخشی از مقاله

چکیده

معلم کارگزار اصلی تعلیم و تربیت و روح نظام آموزشی هر کشوری است و با کوشش خردمندانه اوست که اهداف متعالی نظام آموزشی کشور محقق می شود. تاکید بر نقش و جایگاه معلم به این دلیل است که توسعه معلم در زمینه دانش، مهارت و بینش او در نهایت موجب بهبود عملکرد دانش آموزان و افزایش موفقیت آنان را فراهم خواهد ساخت. بنابراین توسعه حرفه ای معلمان، به عنوان مهم ترین نیروی ان سانی در نظام تعلیم و تربیت، دارای اهمیت فراوان ا ست.. در نظام آموز شی، ر شد صلاحیت های معلم و توسعه حرفه ای او دارای اهمیت است و معلم به عنوان رکن اساسی باید از دانش، مهارت و بینش کافی برخوردار باشد. درس پژوهی رویکردی برای تو سعه دانش حرفه ای معلمان ا ست. پژوهش حا ضر با هدف برر سی فرایند تو سعه حرفه ای معلمان و راهکارهای موجود جهت تسریع این امر و بررسی و تمرکز بر رویکرد جدید و اثربخش درس پژوهی صورت گرفته است.

این پژوهش با رویکرد پژوهش های کیفی - مروری - و اطلاعات مورد نیاز آن از طریق اسناد و مدارک کتابخانه ای، گزارش های تحقیقی، جستجو در شبکه جهانی اینترنت گردآوری شده ا ست. نتایج بد ست آمده ن شان می دهد که تو سعه حرفه ای معلمان به طور کلی بر تغییر نگرش ها، عملکردها، باورها و مهارت های معلمان متمرکز است و این تغییرات منجر به تغییرات خاصی در حوزه رفتار و عملکرد کلاسی آنان می شود که در نهایت موجب بهبود یادگیری کلاسی دانش آموزان می شود. درس پژوهی به عنوان فعالیتی که در کلاس درس و توسط معلمان صورت می پذیرد، با ایجاد امکان خودسازی برای آنها و تداوم بهسازی فرایند یاددهی-یادگیری و بهبود کیفیت آموزشی از مهم ترین راهکارهای توسعه حرفه ای معلمان می باشد.

کلمات کلیدی: توسعه حرفه ای، درس پژوهی، حرفه ای گرایی، معلم

مقدمه

نظام های آموز شی و فعالیت های حاکم بر آن، با توجه به پی شرفت جوامع همواره د ستخوش تغییر و تحول بوده ا ست و تحول آموز شی، خود معلول تحول اجتماعی و تحول علوم و فناوری ا ست. با شروع هزاره جدید، ب سیاری از جوامع در حال درگیر شدن در اصلاحات آموزشی جدی هستند. یکی از عناصر کلیدی در بسیاری از این اصالحات، توسعه حرفه ای معلمان است. جوامع به این نکته اذعان می کنند که معلمان نه تنها یکی از متغیرهایی هستند که در جهت بهبود سیستمهای آموزشی باید خود را تغییر دهند، بلکه آنها همچنین از مهم ترین عوامل تغییر در این اصلاحات آموزشی می باشند - ریمرز، . - 2003 معلم کارگزار اصلی تعلیم و تربیت و روح نظام آموزشی هر کشوری است و با کوشش خردمندانه اوست که اهداف متعالی نظام آموزشی کشور محقق می شود - عبدالهی و همکاران،. - 1393

تعامل مستمر و چهره به چهره معلم و دانش آموز، او را در موقعیتی ممتاز و منحصر به فرد قرار می دهد که هیچ عنصر انسانی دیگری در این سازمان از آن برخوردار نیست - مهر محمدی،. - 1379 تاکید بر نقش و جایگاه معلم به این دلیل است که توسعه معلم در زمینه دانش، مهارت و بینش او در نهایت موجبات بهبود عملکرد دانش آموزان و افزایش موفقیت آنان را فراهم خواهد ساخت - پورشافعی و همکاران،. - 1394 بنابراین توسعه حرفه ای معلمان، به عنوان مهم ترین نیروی انسانی در نظام تعلیم و تربیت، دارای اهمیت فراوان است. امروزه با توجه به تغییرات اساسی که در تعلیم و تربیت اتفاق افتاده، معیارهای تو سعه حرفه ای معلم متحول شده ا ست، امروزه فردی حرفه ای ا ست که با کاربرد دانش در موقعیت های خاص، حل م سأله یا م شکلگ شایی می کند. به نظر شون برنامه های تربیت را باید به سمتی سوق داد که مح صول آن کارگزاران عملی فکور با شد - مهرمحمدی، . - 32: 1379

عصر حاضر با چالش های پیچیده و بسیار در جامعه، نحوه انجام کار، برقراری ارتباط با دیگران و نحوه یادگیری ما را تحت تأثیر قرار داده است. عامل اصلی و تازه در این تغییرات، افزایش نقش بنیادی اطلاعات و دانش است جامعه اطلاعاتی، جامعه دانش و جامعه یادگیری اصطلاحاتی برای معرفی این دوره هستند . در پیوند بین جامعه و دانش، یادگیری عامل اصلی است. با وجود اهمیت تولید و توزیع دانش، دانش در جریان انتقال، تاریخ انقضایی دارد که در توسعه حرفه ای و تمرین معلمی تأثیرگذار است . تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نه تنها بر دنیای اطراف معلم تأثیر می گذارد، بلکه باعث تغییر دانش آموزان، معلم و ابزارها و وسایل مورد استفاده برای تدریس می شود . در زمان حاضر، معلمان باید دانش خود را در مورد تغییرات مداوم در فرایند یاددهی یادگیری دوباره خلق کنند - وایلانت، . - 2007

مدارس که برای توسعه آموزش و یادگیری و ایجاد ارزش افزوده در دانش و توانمندی های دانش آموزان بنا شده اند، بدون رشد حرفه ای معلمان قادر به چنین رسالتی نخواهند بود. این چنین است که برای بهسازی مدارس، باید از توسعه حرفه ای معلمان آغاز نمود - ساکی،. - 1391گاسکی - - 1985 بیان می کند که توسعه حرفه ای معلمان به طور کلی بر تغییر نگرش ها، عملکردها، باورها و مهارت های معلمان متمرکز است و این تغییرات منجر به تغییرات خاصی در حوزه رفتار و عملکرد کلاسی آنان می شود که در نهایت موجب بهبود یادگیری کلاسی دانش آموزان می شود.برنامه های توسعه حرفه ای، عموما به برنامه هایی اطلاق می شود که بر فعالیت های انفرادی کارکنان متمرکز است و از آنجایی که بالندگی از خصوصیات ذاتی افراد حرفه ای است، توسعه حرفه ای به این معنا است که مجریان هر حرفه باید به صورت پیوسته دانش، اطلاعات و تجارب خویش را وسعت بخشند و به روز نمایند - ژائو،. - 2010

درس پژوهی الگوی ژاپنی پرورش حرفه ای معلمان در مدرسه است و در عمل به گسترش فرهنگ یادگیری در مدرسه یاری می رساند، و محیطی را فراهم می سازد تا معلمان از یکدیگر بیاموزند، دانش حرفه ای خود را ارتقاء دهند ، به بازبینی وبازاندیشی در رفتار آموزشی و تربیتی خود بپردازند و بیش از پیش به نیازها و نحوه تعامل با دانش آموزان توجه کنند - سرکارانی، . - 2010 تجربه کشورهای گوناگون از اجرای درس پژوهی در کلاس های درس ریاضی و علوم نشان می دهد که معلمان در فرایند درس پژوهی همراه با دانش آموزان فرصت های غنی برای سازماندهی تعامل اثربخش در کلاس درس، آموختن از یکدیگر و بهسازی آموزش متناسب با شرایط حرفه ای خود به ویژه از طریق بهبود تعامل میان دانش آموزان و معلم به دست میآورند - سرکارآرانی و فوکایا و همکاران، 2008؛ سایتو ، و هیبرت، - 2008

فرایند درس پژوهی

مدل درس پژوهی، در حال حاضر نظر بسیاری از اندیشمندان حوزه آموزش و پرورش را در جهان برای تحول بنیادی بدون صرف هزینه های سنگین به خود جلب کرده است. درس پژوهی، یک حلقه پژوهش است که در آن معلمان به صورت گروهی درباره موضوعات برنامه درسی به تفکر و تأمل و پژوهش می پردازند. آنها ابتدا به تبیین مسئله ای می پردازند که فعالیت گروه درس پژوهی را برانگیخته است و آن را هدایت خواهد کرد. مسئله می تواند یک سؤال عمومی - برای مثال برانگیختن علاقه دانش آموزان به ریاضی - یا یک سؤال جزئی - برای مثال، بهبود فهم دانش آموزان در مورد چگونگی جمع کردن کسرهایی با مخرج های نامساوی - باشد.

سپس گروه به مسئله شکل می دهد و بر آن تمرکز می کند، به نحوی که بتواند در یک جلسه خاص کلاسی آن را مطرح کند. معلمان مسئله ای را انتخاب می کنند که معمولا از فعالیت های خود به دست آورده اند یا برای دانش آموزان سخت می نموده است. هنگامی که یک هدف یادگیری انتخاب شد، معلمان برای برنامه ریزی و طراحی درس تشکیل جلسه می دهند. اگرچه در نهایت یک معلم، درس را به عنوان بخشی از فرایند تحقیق، تدریس خواهد کرد، ولی طرح درس محصول گروه تلقی می شود. در اینجا هدف نه تنها تولید طرح درسی اثربخش، بلکه درک چگونگی و چرایی کارکرد طرح درس برای افزایش فهم مطالب در میان دانش آموزان ا ست.

غالبا بهانه اولیه ای که گروه تولید می کند، در جلسه ای برای همه معلمان مدرسه مطرح می شود تا به نقد درآید. برای تدریس، تاریخی معین می شود. معلمان گروه هر کدام نقشی را بر عهده می گیرند و زمینه های لازم را برای اجرای موفق درس در شرایط واقعی را بررسی می کنند. هنگام شروع تدریس، معلمان در انتهای کلاس می ایستند یا می نشینند. ولی زمانی که از دانش آموزان خواسته می شود سرجای خود تمرین کنند، معلمان ناظر قدم می زنند، کار دانش آموزان را مشاهده می کنند و همچنان که درس ادامه می یابد، از فعالیت دانش آموزان یادداشت بر می دارند. گاهی به منظور تجزیه و تحلیل درس و بحث درباره آن در زمانی دیگر، فیلم برداری می شود.

سپس معلمان طی یک جلسه به نقد کار مشترک خود می پردازند. در این جلسه، معمولا به معلمی که درس داده است اجازه داده می شود اول از همه صحبت کند و نظر خود را درباره چگونگی اجرای تدریس و مسائل عمده آن اظهار دارد. سپس معلمان دیگر معمولا از دیدگاه انتقادی درباره قسمت هایی از درس که به نظر گروه آن ها مشکل داشته است، صحبت می کنند. تمرکز بر درس است، نه معلمی که آن را آموزش داده است. هر چه باشد، طرح درس محصولی گروهی است و همه اعضای گروه در مورد نتیجه برنامه خود احساس مسئولیت می کنند. در واقع آن ها از خود انتقاد می کنند. چنین کاری نه یک ارزیابی شخصی، بلکه فعالیتی است که به بهبود فردی منجر می شود و از همین رو حائز اهمیت است.

معلمان گروه درس پژوهی با توجه به مشاهدات و بازخوردها در درس تجدید نظر می کنند. آن ها ممکن است مواد آموزشی، فعالیت ها، سؤال ها و مسائل طرح شده یا همه این موارد را تغییر دهند، یا اصلاح کنند. غالبا تأکید آن ها بر تغییر مواردی است که در جریان کلاس درس شواهد دقیقی مبنی بر ضرورت تغییر آن ها یافته اند. زمانی که طرح درس تجدید نظر شده آماده شد، درس در کلاسی متفاوت تدریس می شود .گاهی معلم درس همان معلم قبلی است، ولی در بیشتر موارد معلم دیگری از گروه، تدریس را بر عهده می گیرد. یکی از ویژگی های این مرحله آن است که همه اعضای شورای معلمان برای شرکت در تدریس پژوهی به کلاس دعوت می شوند. گاهی هم یک فرد متخصص از خارج از مدرسه برای شرکت در این جلسه دعوت می شود. معلمان و ناظران درس را نقد و تغییراتی پیشنهاد می