بخشی از مقاله
چکیده
در این میان اکوسیستم های طبیعی از جمله مراتع مجموعه ای از زیباترین جلوه های طبیعی را در خود جای داده اند. پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه و... از مناظری هستند که در مجموع، اکوسیستم های طبیعی را به موزههای منحصر بفرد طبیعی تبدیل نموده اند. آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها از دلایلی هستند که هر ساله میلیون ها انسان را به اکوسیستم های طبیعی می کشانند. حوزه آبخیز سد تهم به عنوان یکی از جاذبه های اکوتوریستی و ژئوتوریستی استان زنجان، از مناطق مهم گردشگری منطقه می باشد.
لذا مطالعه ارزش تفریحی آن می تواند در پیش بینی نیازها و رفع کمبودها و توسعه گردشگری در منطقه مؤثر باشد. هدف این پژوهش برآورد ارزش تفریحی حوزه آبخیز سد تهم با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط است. برای بررسی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، الگوی لوجیت به روش حداکثر راستنمایی برآورد گردید .داده های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 181 بازدیدکننده از منطقه مذکور جمع آوری گردید.
براساس نتایج مدل مورد استفاده در تعیین عوامل موثر بر میزان ارزش تفرجی منطقه، متغیرهای تعداد بازدید در سال، تحصیلات، درآمد فرد، بومی بودن و میزان پیشنهاد معنی دار شده است و از عوامل مؤثر در میزان WTP بازدیدکنندگان برای استفاده از مراتع منطقه میباشند. در این مطالعه، متوسط WTP بهعنوان قیمت ورودیه برای هر بازدیدکننده جهت استفاده از مراتع حوزه آبخیز تهم 6266 ریال بدست آمدهاست. همچنین ارزش تفریحی سالانه این منطقه 39083 ریال در هکتار و ارزش کل تفریحی آن 539062303 ریال برآورد شده، که نشان دهنده اهمیت قابل توجه بازدیدکنندگان به منابع تفریحی منطقه مورد مطالعه میباشد.
کلید واژه ها : ارزشگذاری مشروط، الگوی لوجیت، تمایل به پرداخت، تهم، ارزش تفریحی.
مقدمه
منابع طبیعی هر جامعه، ثروت آن جامعه است از این رو جنگل و مرتع به عنوان یکی از منابع ثروت ملی در کشور ما از اهمیت خاصی برخوردار است در این مورد در سایه مدیریت صحیح و برنامه ریزی ومشارکت های مردمی تحول شگرف و بنیادی در جهت توسعه گردشگری و صنعت توریسم می توان بوجود آورد اما در خصوص نقش جنگلها و مراتع در توسعه اقتصاد کشور می توان اذعان داشت که تولید علوفه وگوشت، حفظ آب وخاک، گیاهان دارویی و محصولات فرعی، حفاظت از محیط زیست و تنوع بیولوژیکی، جلوگیری از فرسایش خاک، مبارزه با آلودگی هوا، کاهش سروصدای محیط، تعدیل و تلطیف آب وهوا، ایجاد فضای سبز و چشم انداز ها و مناظر طبیعی، تعدیل دما، افزایش منابع آب زیرزمینی و به تبع آن چشمه سارها و رودخانه ها، پارک های طبیعی و بطور کلی محیط مناسب و دلپذیر طبیعی از عوامل اصلی و مهم در جهت جذب گردشگری و توسعه آن می باشد.
در این میان اکوسیستم های طبیعی از جمله مراتع مجموعه ای از زیباترین جلوه های طبیعی را در خود جای داده اند. پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه و... از مناظری هستند که در مجموع، اکوسیستم های طبیعی را به موزههای منحصر بفرد طبیعی تبدیل نموده اند. آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها از دلایلی هستند که هر ساله میلیون ها انسان را به اکوسیستم های طبیعی می کشانند.
در سال های اخیر اقتصاددانان منابع طبیعی به ارزش گذاری و سنجش نقش منابع طبیعی در تامین رفاه انسان پرداخته اند و پیشرفت قابل توجهی در ارزش گذاری منافع مصرفی و غیر مصرفی اکوسیستم های طبیعی به دست آورده اند و تعداد قابل توجهی مطالعه در خصوص ارزش غیر مصرفی اکوسیستم های طبیعی انجام گرفته است. این امر بیانگر یک برنامه تحقیقاتی رو به رشدی است که سعی دارد، شناخت ما را نسبت به رابطه بین سیستم اقتصادی و اکولوژیکی گسترش دهد.
تلاش های موجود برای برآورد ارزش پولی خدمات اکوسیستم نقش مضاعفی در مدیریت تلفیقی انسان و سیستم های طبیعی ایفا می کند. در سطح خرد، مطالعات ارزش گذاری باعث دستیابی به اطلاعات مربوط به ساختار وکارکرد اکوسیستم ها و نقش متنوع و پیچیده آنها در حمایت از رفاه انسانی می گردد و در بعد کلان، ارزش گذاری اکوسیستم می تواند در ایجاد و اصلاح شاخص های رفاه انسانی و توسعه پایدار مشارکت داشته باشد.
از روش های استاندارد و انعطاف پذیر برای اندازه گیری تمایل به پرداخت و ارزش اکوتوریسمی مناطق گردشگری، روش ارزش گذاری مشروط می باشد. روش ارزشگذاری مشروط یک روش ارزشگذاری غیربازاری و انعطافپذیر می باشد که بطور، گسترده در تجزیه و تحلیل هزینه منفعت و ارزیابی تأثیرات زیست محیطی استفاده میشود.روش ارزشگذاری مشروط برای نخستین بار در سال 1963 مورد استفاده قرار گرفت. اما بعد از آن تا اواسط دهه 1970 که توسعه این روش با جدیت آغاز شد، بکار نرفت.
از آن زمان به بعد این روش به صورت روزافزونی مورد استفاده قرار گرفته است و یکی از بهترین و در عین حال بحث برانگیزترین روش ها در میان تمام روشهای ارزشگذاری مواهب زیست محیطی قلمداد می شود.در این روش نیاز به مراجعه به افراد جهت تعیین ارزش اقتصادی کالاها و خدمات زیست محیطی - مثل مطلوب بودن حاصل از بهره مندی و استفاده از یک منبع طبیعی - است .به همین دلیل روش ارزیابی مشروط راغالباً روش ترجیح مینامند.
در دیدگاه اقتصادی رایج ارزش به عنوان درجه ترجیح انسان تعریف میشود .با در نظر گرفتن این طرز فکر میتوان با استفاده از پرسشنامه و مشاهده رفتار افراد از میزان تمایل به پرداخت آنها برای خدمات غیربازاری محیط زیست آگاهی یافت. روش ارزش گذاری مشروط، به طور متداول برای برآورد دو ارزش مهم یعنی ارزش وجودی و ارزش انتخاب مفید و قابل استفاده می باشد.این روش تلاش می کند تا تمایل به پرداخت افراد را تحت سناریوهای بازار فرضی معین، تعیین نماید.
دو نقطه قوت قابل ذکر در استفاده از روش ارزشگذاری مشروط اینست که اولا، با این روش نه تنها می توان WTP در شرایط موجود آن محیط طبیعی مورد نظر را به دست آورد بلکه این تمایل را در صورت بروز تغییرات فرضی در این اکوسیستم نیز محاسبه کرد دیگر این که با استفاده از این روش می توان به ارزشگذاری سفرهای دارای چند مقصد از طریق پرسش سئوالات فرضی در مورد هر یک از مقاصد، اقدام کرد.
با این حال، روش CVM دارای کاستی هایی نیز است و این موضوع به صورت عام قابل پذیرش است که روش ارزشگذاری مشروط، به علت وابسته بودن به سناریوهای فرضی، از خطاهای احتمالی اندازه گیری بدور نیست به عبارت دیگر استفاده از روشهای ترجیحات ابراز شده، بتنهایی، برای اندازه گیری صحیح ارزشهای اجتماعی کالاها و خدمات زیست محیطی چندان مناسب نیست در تنظیم یک ارزشگذاری مشروط باید به این نکته توجه کرد که برای گروه پاسخگو دشوار است که در مورد کالاها و خدمات زیست محیطی که با آنها آشنایی ندارند ترجیحات خود را به صورت دقیق و صحیح بیان کنند، مگر آنکه از قبل توضیحات کامل و جامعی در مورد انتخاب های مورد بررسی به آنها داده شده باشد.
بنابراین بهتر است که پرسشنامه های مورد استفاده دارای اطلاعات صحیح و کاملی از این نظر باشد و فرد محقق خود به صورت چهره به چهره نیز توضیحات کافی را در اختیار پاسخگو قرار دهد در دهه گذشته تحقیقات رو به رشدی در زمینه ارزشهای تفریحی، حفاظتی و اقتصادی اکوسیستم جنگلی و مرتعی با روش ارزش گذاری مشروط، صورت گرفته که میتوان به برخی موارد اشاره کرد.
اکوسیستم مختلف جهان را بررسی
کردند، ارزش تفریحی جنگل های گرمسیری و معتدله را به ترتیب 112 و 36 دلار در هکتار عنوان کردند. با استفاده از این روش، ارزش خدمات اکوسیستم در ایالت بارسای ترکیه را 67/44 دلار در سال برای هر خانواده برآورد کرد. نیز ارزش نواحی بیابانی در ایسلند را با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط 243/16 یورو در سال به دست آوردند. ارزش تفریحی فضاهای طبیعی رودخانه ی آپالاچیچولا در ایالت فلوریدا را با رهیافت هزینه سفر بررسی کردند. در این مطالعه تمایل به پرداخت هر بازدیدکننده بطور متوسط 74/18 دلار برای هر روز بازدید و ارزش اقتصادی کل 484/56 میلیون دلار تخمین زده شد.
همچنین ارزش اقتصادی خدمات محیط زیست فراهم آمده از طریق بهبود کیفی جریانهای آبی در مناطق کم آب تنگه رودخانه یاکوئی در مکزیک را با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط مورد بررسی قرار دادند .نتایج بررسی آنها حاکی از تمایل به پرداخت ماهیانه 73 پزوئی خانوارهای بهره مند بود. ارزش تفریحی منطقه ی حفاظت شده آناپورنا در نپال را با استفاده از رهیافت ارزشگذاری مشروط مورد مطالعه قرا ر دادند. نتایج این بررسی نشان داد که اکثر بازدیدکنندگان تمایل به پرداخت یک ورودیه بالاتر از ورودیه جاری 27 دلار آمریکا دارند.
در این بررسی میزان متوسط و میانه WTP به ترتیب 69/2 و 74/3 دلار آمریکا و دلیل اینکه اکثر افرادی که تمایل به پرداخت صفر داشتند بالا بودن مبلغ پیشنهادی گزارش شد. در ایران نیز مطالعات کمی در مورد تعیین ارزش تفریحی مراتع انجام شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود.
ارزش اقتصادی گردشگری مراتع پارک ملی کویر ایران را با استفاده از روش هزینه سفر مورد بررسی قرار دادند. نتایج آنها نشان می دهد ارزش اقتصادی این منطقه به ترتیب 23668000 ریال و 31808500 ریال برای کل بازدیدکنندگان و برای بازدیدکنندگان از تهران است. آنها ارزش هر هکتار را به ترتیب 12/5 و 16/6 ریال برای کل بازدیدکنندگان و برای بازدیدکنندگان از تهران برآورد کردند. نیز با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط ارزش تفریحی مراتع حوزه آبخیز طالقان میانی را مورد بررسی قرار داد. وی میزان تمایل به پرداخت هر فرد را برای هر بازدید 9474 ریال برآورد کرد و براین اساس ارزش تفریحی سالانه عرصه های مرتعی را 3066/6 میلیون ریال برآورد کرد.
با استفاده از مدل لاجیت، پروبیت و روش دو مرحله همکن ارزش گردشگری منطقه بهشت گم شده در استان فارس را مورد بررسی قرار دادند. نتایج آنها نشان داد متوسط تمایل به پرداخت منطقه ی گردش گاهی بهشت گم شده با استفاده از تابع لاجیت و پروبیت به ترتیب 9987/5 ریال و 9773/8 ریال و براساس روش دو مرحله یی هکمن 2593 ریال برای هر بازدید کننده، می باشد.
