بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین سهم حال و هواي خانواده و احساس تنهایی در وابستگی دختران نوجوان به اینترنت انجام گرفت. به منظور انتخاب نمونه آماري این پژوهش از بین دبیرستان هاي دخترانه منطقه 7 تهران یک مدرسه و سپس از هر پایه نیز یک کلاس به تصادف انتخاب شد و 200 نفر از دانش آموزان این کلاس ها که کاربر اینترنت بودند به پرسشنامه هاي اعتیاد به اینترنت و حال و هواي خانواده پاسخ دادند.
نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین وابستگی به اینترنت و حال و هواي خانواده رابطه منفی معنادار و بین وابستگی به اینترنت و احساس تنهایی رابطه مثبت معناداري وجود دارد. نتایج حاصل از مدل رگرسیونی نیز نشان داد که این عوامل توانستند حدود % 27 از واریانس وابستگی به اینترنت را تبیین نمایند. با توجه به نتایج بدست آمده می توان نتیجه گرفت که با افزایش حال و هواي مثبت در خانواده و کاهش احساس تنهایی، وابستگی به اینترنت نیز در بین نوجوانان کاهش می یابد.
مقدمه
اکثر ما فکر می کنیم اعتیاد تنها مربوط به مصرف ترکیبات شیمیایی و موادى چون الکل، نیکوتین، کوکایین و هروئین است. اما روانشناسان معتقدند هر آنچه که باعث تحریک و سپس نیرو گرفتن شخص شود، میتواند اعتیادآور باشد و از آن به عنوان اعتیاد رفتاري نام میبرند
وابستگی به اینترنت یا استفاده بیش از حد از آن نیز یکی از انواع اعتیادهاي رفتاري است که گاهی از آن به عنوان اعتیاد مجازي نام می برند. این اختلال یک پدیده بین رشتهاي است و علوم مختلف پزشکی، رایانهاي، جامعه شناسی، حقوق، اخلاق و روانشناسی هر یک از زوایاي مختلف این پدیده را مورد بررسی قرار دادهاند
در پژوهش حاضر نیز این پدیده از دیدگاه خانواده درمانی مورد بررسی قرار میگیرد. تئوريهاي خانواده درمانی بیان میکند که کارکرد خانواده و فرد به هم وابسته هستند، به این معنا که مشکلات فرد، مشکلات خانواده را منعکس می کند و بالعکس؛ اعتیاد نیز از این قاعده مستثنی نیست
مطالعات صورت گرفته نشان میدهد که ساختار خانواده به عنوان تاثیرگذارترین عامل در اعتیاد نوجوانان شناخته شده است - برومن، لی و رکاس،. - 2008 همچنین این مطالعات نشان می دهد که بین عملکرد نوجوانان و عملکرد خانواده آنها رابطه وجود دارد و کیفیت روابط خانوادگی عملکرد بچه ها را تحت تاثیر قرار می دهد و عامل مهمی در ایجاد و تشدید اختلالات عاطفی یا رفتاري در آنان است
با توجه به این مساله و گزارش هارپرت مهار - - 2011 که بروز برخی از رفتارهاي مشکلزا از جمله اعتیاد در میان نوجوانان در حال افزایش است، بررسی کیفیت روابط والد- فرزندي نوجوانان دچار مشکل از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از متغیرهایی که به بررسی این مساله میپردازد، حال و هواي خانواده است. در واقع، حال و هواي خانواده، رابطه اي درون فردي، بین والدین و بچههاست و شامل نگرش والدین در مورد فرزندان، آنطور که توسط فرزندانشان درك شده، میباشد
بررسی هاي بالینی والش - - 1993 رابطه قوي بین این متغیر و فرآیندها و کارکردهاي خانوادههاي را سالم نشان میدهد. همچنین به گزارش هاکورت، بوس، ون بالن و هرمانز - - 2010 نیز، بین روابط خانوادگی و سازگاري روانشناختی کودکان خانواده هاي سالم رابطه وجود دارد. علاوه بر این به گفتهي لورنته - - 2002 در خانوادهاي که از گرما و صمیمیت لازم برخوردار نباشد، نوجوانان احساس تنهایی مینمایند. احساس تنهایی به عنوان موقعیت پایدار درماندگی تعریف می شود و زمانی رخ می دهد که فرد احساس می کند، توسط دیگران درست درك یا پذیرفته نمیشود و یا شرکاي اجتماعی مناسبی براي فعالیت هاي مورد علاقه خود ندارد، به خصوص براي شرکت در فعالیتهایی که احساس یکپارچگی اجتماعی و فرصتی براي صمیمیت عاطفی بوجود می آورد
شروع تجربه این احساس ممکن است به عنوان محرك رشد اختلالات رفتاري مختلف عمل نماید. زیرا نوجوانان به منظور پر کردن این خلا به راههاي مختلف از جمله استفاده افراطی از اینترنت پناه می برند - پریچمن،. - 2009 با توجه به مطالب عنوان شده در زمینه نقش کیفیت روابط خانوادگی در عملکرد نوجوانان و اینکه در بررسیهاي متعددي که در زمینهي استفاده از اینترنت انجام گرفته، کمتر به نقش حال و هواي خانواده و احساس تنهایی پرداخته شده است. هدف از پژوهش حاضر تعیین سهم حال و هواي خانواده و احساس تنهایی در وابستگی دختران نوجوان به اینترنت می باشد.
روش پژوهش
جامعه و نمونهي مورد مطالعه: جامعه آماري این پژوهش، دانشآموزان دختر دبیرستانی منطقه 7 تهران بودند. بهمنظور انتخاب نمونه آماري این پژوهش از بین دبیرستانهاي دخترانه این منطقه یک مدرسه به تصادف انتخاب و سپس از هر پایه نیز یک کلاس به تصادف انتخاب شد. 200 دانشآموزي این کلاسها که کاربر اینترنت بودند، به پرسشنامههاي حال و هواي خانواده، احساس تنهایی و اعتیاد به اینترنت پاسخ دادند.
ابزار گردآوري اطلاعات: -1 پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ :ITA براي سنجش اعتیاد به اینترنت، از پرسشنامه 20 سوالی یانگ استفاده شده است. در ITA خواننده باید به هر یک از 20 سوال روي مقیاس پنج درجهاي لیکرت پاسخ دهد. دامنهي نمرات این آزمون از 20 تا 100 است که نمرهي بیشتر نشان دهندهي وابستگی بیشتر به اینترنت و شدت مشکلاتی است که در نتیجهي بهرهگیري مفرط از اینترنت براي شخص بهوجود میآید. نمره 20 تا 49 در این مقیاس نشاندهنده کاربر معمولی، نمره 50 تا 79 نشاندهنده کاربر در معرض خطر و نمره 80 تا 100 نشان دهنده کاربر معتاد میباشد. در اجراي این پرسشنامه در کشورهاس آسیایی و اروپایی آلفاي کرونباخ بین 0/85 تا 0/95 گزارش شده است
پرسشنامه مقیاس هاي حال و هواي خانواده : - FCS - این پرسشنامه توسط ژرنبرگ و نیکلسن - - 2007، به منظور سنجش حال و هواي خانواده ساخته شده است. این پرسشنامه داراي 48 سوال بوده و در یک طیف لیکرت از هرگز - نمره یک - تا همیشه - نمره پنج - نمره گذاري شده و حال و هواي خانواده در شش بعد ارتباط باز، خودمختاري بین نسلی، توجه بین نسلی، پیوند عاطفی، پیوند شناختی و سازگاري را میسنجد.
به منظور تعیین پایایی آزمون چند روش به کار برده شد. براي تعیین همسانی درونی روش آلفاي کرنباخ، ضریب آلفاي کرنباخ 0/81 را بهدست داد. پایایی پرسشنامه به روش اسپیرمن-براوان 0/79 و به روش گوتمن 0/78 محاسبه شد - تگریان،-2 . - 1387 پرسشنامه احساس تنهایی : - UCLA - این آزمون در سال 1998 توسط راسل و همکاران ساخته شده است. این مقیاس، احساس تنهایی متداول فرد که در روابط بین فردي خود تجربه می کند را میسنجد و داراي 20 جمله است که 9 جمله به شکل مثبت و 11 جمله به صورت منفی با احساس تنهایی رابطه دارند. ضریب آلفاي کرنباخ محاسبه شده براي این آزمون در نمونههاي متفاوت بزرگسالان، دانشجویان و معلمان محاسبه شده که بین 0/89 تا 0/94 است. داورپناه نیز در سال 1373 در زمینه هنجاریابی مقیاس احساس تنهایی پژوهشی انجام داد و ضریب آلفاي 0/78 را گزارش نمود
روش اجرا: در این پژوهش به منظور جمع آوري دادهها، پرسشنامههاي مذکور به صورت گروهی در هر یک از کلاسها توسط دانشآموزان کاربر اینترنت تکمیل و سپس جهت بررسی و شناخت روابط بین متغیرهاي مورد مطالعه از طرح توصیفی یا همبستگی استفاده گردید.
یافته ها
بررسی دادههاي پژوهش نشان داد، میانگین نمرات آزمودنی ها در پرسشنامه اعتیاد به اینترنت 42/34 و در پرسشنامه حال و هواي خانواده و احساس تنهایی به ترتیب 128.12 و 52.79 بود. در ادامه جهت بررسی رابطه بین متغیرهاي پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین وابستگی به اینترنت و حال و هواي خانواده رابطه منفی معنادار و بین وابستگی به اینترنت و احساس تنهایی رابطه مثبت معناداري وجود دارد. همچنین به منظور تعیین سهم حال و هواي خانواده و احساس تنهایی جهت پیش بینی گرایش به وابستگی به اینترنت از رگرسیون گام به گام استفاده شد. که نتایج آن در جدول شماره - 1 - ارائه شده است.
جدول شماره -1 خلاصه نتایج رگرسیون حال و هواي خانواده و احساس تنهایی جهت وابستگی به اینترنت
همانگونه که مشاهده میشود، نتایج حاصل از مدل رگرسیونی نشان داد که این عوامل توانستند حدود % 27 از واریانس وابستگی به اینترنت را تبیین نمایند.
بحث و نتیجه گیري
پژوهش حاضر در پی تعیین سهم حال و هواي خانواده و احساس تنهایی در وابستگی دختران نوجوان به اینترنت بود. نتایج بهدست آمده از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین وابستگی به اینترنت و حال و هواي خانواده رابطه منفی و بین این اعتیاد و احساس تنهایی رابطه مثبت معناداري وجود دارد و این عوامل توانستند حدود %27 واریانس اعتیاد به اینترنت را تبیین نمایند. در همین راستا لورنته - - 2002 عنوان مینماید که نوجوانان در این دوران به حمایت و همدلی افراد خانواده نیاز دارند و اگر والدین قادر به تامین این نیازهاي اساسی نباشند، نوجوانان سعی میکنند آن را از راههاي دیگري مانند پناه بردن به دوستان و همسالان و گسترش ارتباطات از طریق اینترنت، کامپیوتر و موبایل برطرف نمایند.
همچنین براساس یافتههاي زو و هی - - 2002 بین کارکرد خانواده و فعالیت با اعضاي خانواده استفادهکنندگان و عدم استفادهکنندگان از اینترنت تفاوت معناداري وجود دارد. به عقیده احمدي، عبدالملکی، افسردیر و سید اسماعیلی - - 1389 نیز، یکی از عوامل مرتبط با میزان و چگونگی استفاده از اینترنت و چگونگی استفاده بجا و نابجا از شبکههاي اینترنتی، نوع و چگونگی روابط خانوادگی است. به علاوه پژوهشها نشان داد، نوجوانانی که از تماسهاي اجتماعی کنارهگیري میکنند، از اینترنت بهعنوان ابزاري براي فرار از واقعیت استفاده میکنند
همچنین یکی از آثار وابستگی به اینترنت این است که افراد وابسته، زمان کمتري را با خانواده خود میگذرانند. از علائم این وابستگی، گوشه گیري اختلال در الگوي خواب، احساس نیاز به تنها بودن و فراموش کردن مسئولیتهاي خانوادگی است
بنابراین با توجه به مطالب عنوان شده منطقی به نظر میرسد که در خانواده اي گرم و صمیمی، افراد خانواده به خصوص نوجوانان که در دورانی حساس به سر می برند، احساس تنهایی ننمایند و به منظور پر نمودن این خلا به راه هاي افراطی روي نیاورند. بالعکس در صورتی که نوجوانان از حمایت گرم و صمیمی افراد خانواده برخوردار نباشند، هر یک از این روابط، از جمله استفاده از اینترنت که جزو ملزومات زندگی کنونی می باشد، ممکن است به شکلی بیمارگون بروز نماید و زندگی فرد و اطرافیان او را تحت الشعاع قرار دهد.
