بخشی از مقاله
چکیده:
پیشرفت و توسعه سریع در جهان امروز وتغییرات پرشتاپ محیطی،آگاهی از تحولات را ضروری ساخته است .بنیان نظم اجتماعی جدیدی که هم اکنون در طلیعه آن قرار داریم ،بر اساس دانش است .با توجه به شرایط استراتژیک کشورمان در چند سال اخیر ، که به صورت ناعادلانه و به جهت بازداشتن کشور به سوی توسعه اقتصادی از سوی جوامع بین المللی مورد هجوم تحریم های گوناگون قرار گرفته است،لازم است درراستای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به دنبال ثبات و خود اتکایی به سبب رسیدن به تعالی در حوزه اقتصادی باشیم و با مقابله با تحریم ها و تقویت تولید ملی موجب تحولی عمیق در رشد و توسعه کشور شویم. در این راستا از مهمترین راههای به حرکت در آوردن موتور اقتصاد مقاومتی توسعه صنایع دانش بنیان می باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی پس از تعریف اقتصاد مقاومتی و استخراج مولفه های آن بر اساس نقاط آسیب زای اقتصاد ،سعی در تبیین راهبرد توسعه شرکت های دانش بنیان جهت توسعه اقتصاد مقاومتی را دارد.
کلمات کلیدی: صنایع دانش بنیان،اقتصادمقاومتی،پارک علم و فناوری ،اقتصاد دانش بنیان
مقدمه:
از مهمترین توانایی های لازم برای هر جامعه دانش محور ،تنها توانایی فکری نیست،بلکه مهارت های اجتماعی مانند عزم و اعتماد برای تطابق پذیری و تغییر و یا در یک کلام شناخت خودمی باشد. توسعه به سمت جامعه ای دانش بنیان ،در عین حال حرکتی است به سوی جامعه ای شکننده. Niko ashter,2007 - - در زندگی امروزه ثروتی بهتر است که از علم بدست آید و علمی بهتر است که بتوان از آن ثروت بدست آورد و مصداق این موضوع ایجاد و توسعه صنایع دانش بنیان1 است. جهانی شدن ،زیر ساخت های قابل اطمینان وفرهنگ جامعه را می توان از مهمترین شرایط ظهور شرکت های دانش بنیان دانست . - Sveiby,e.k,2001 - زیرساخت ها از خطوط ساده اینترنت و حمل و نقل گرفته تا دانشگاهها و مراکز پژوهشی و فناوری یک منطقه همه در بروز شرکتهای دانش بنیان موثرند.
یکی از موانع توسعه علمی و اقتصادی کشورها ،عدم تکمیل زنجیره ساختاری صنعت و دانشگاه است،این امر در جهان باعث پیدایش شهرک های فناوری و پارک های علم وفناوری از دهه 1960 در کشورهای جهان شد و در حال حاضر تعداد آنها در دنیا به بیش از سه هزار عدد می رسد. شرکت های کوچک یا متوسط2 دانش بنیان ذاتا دارای تیم متخصص و حرفه ای ،سرعت و چابکی بالا هستند و برای شروع فعالیت خود به سرمایه کمی احتیاج دارند و نیاز صنایع بزرگ را به سرعت تامین می کنند . امروزه اقتصاد دانش بنیان با محوریت صنایع خصوصی دانش بنیان به عنوان یک راهبرد موثر برای رهایی از اقتصاد مبتنی بر ذخایر زیرزمینی و خام فروشی مطرح است،در ایران نیز در دهه های گذشته تاکید بر آموزش عالی بوده و در دهه اخیر بحث پژوهش و تحقیق به طور جدی مطرح شده است سرمایه اصلی صنایع دانش بنیان ،دارایی فیزیکی و منابع مادی نیست ،بلکه سرمایه اصلی آن ها سرمایه دانش و دانش نهفته در کالای آنها است و بنابراین سرمایه آنها در خطر تحریم و محدودیت های سیاسی و امنیتی نیست و امروزه وضعیت اقتصادی ایران به طور دقیق در یکی از حساس ترین و دشوارترین برهه های تاریخی قرار گرفته است ،اما با وجود تمام تفاسیری که از تحریم ها وجود دارد ،حجم روابط تجاری با ایران رشد کرده است و ما اکنون تجارتی با بیش از 160 میلیارد دلار اعم از صادرات و واردات داریم..
شرکتهای دانشبنیان نقش محوری در ساختار اقتصاد دانشبنیان بازی میکنند. این شرکتها، با توجه به ویژگیهای خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطافپذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای مواجهه با شرایط تحریم دارا هستند. نقش این شرکتها در شکلگیری و توسعهی اقتصاد مقاومتی بسیار قابل ملاحظه است.اقتصاد مقاومتی3 ناظر به شرایط ویژه ای است که با توجه به شرایط تحریم اقتصادی به وجود آمده است. تمام تلاش تحریم کنندگان برای توقف رشد اقتصادی ماست و اگر قرار باشداقتصاد مقاومتی مورد نظر ما مقاومت در ایستایی و فقر و رشد باشد ،آنان به هدف خود نائل شده اند. در شرایط اقتصاد مقاومتی بایدبا تدابیری مشترک به آرمان های چشم انداز بیست ساله و رشد اقتصادی فکر کرد و اگر بخواهد منجر به شعار زدگی شود موجب آفت می شود، بنابراین درک صحیح اقتصاد مقاومتی ضروری است.. در حال حاضر لازمه مقاومت ،موفقیت در همگانی بودن آن است یعنی برقراری عدالت اقتصادی با مشارکت مردم در اقتصاد مقاومتی رابطه تنگاتنگ دارد،عدالت در حوزه اقتصادی با افزایش شفافیت و مبارزه با روش هایی که ایجاد رانت می کند محقق می شود.
مبانی و سیر تاریخی اقتصاد مقاومتی و صنایع دانش بنیان اقتصاد مقاومتی
برخی اقتصاد مقاومتی را در حوزه مقابله با تحریم ها تعریف می کنند ،و برخی دیگر اصلی ترین ویژگی اقتصاد مقاومتی را تقویت تولید ملی یک کشور می دانند. اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار پس از محاصره غزه در سال 2005 مطرح شده و پس از تشدید تحریم ها علیه برخی از کشورها در سال های اخیر این شیوه ترویج شده و مورد توجه قرار گرفته است.بریگاگیلو اصطلاحی به نام فنریت اقتصادی برای اشاره به توان سیاست ساخته ی یک اقتصاد برای بهبود یا انطباق با آثار شوک های برون زای مخالف استفاده کرده است - Briguglio 2009 - . این اصطلاح با تعریفی که از آن شده ،نزدیکترین مفهوم به اقتصاد مقاومتی در ادبیات رایج کشور ماست. بریگاگیلو بیان می دارد که اصطلاح فنریت اقتصادی به دو مفهوم به کار می رود:
-1توانایی اقتصاد برای بهبود سریع از شوک های اقتصادی تخریب کننده خارجی
-2توانایی اقتصاد برای ایستادگی در برابر آثار این شوک ها
اما به گونه ای که رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، سیاست های کلی آن را تشریح نموده است ،در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریم ها و محدودیت های ایجاد شده با ایجاد کمترین بحران است.ایشان معنای اقتصاد مقاومتی را چنین بیان کرده اند:"اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند ،هم آسیب پذیریش کاهش یابد. یعنی وضع اقتصادی کشورو نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفند های دشمنان که همیشگی و به شکل های مختلف خواهد بود ،کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند". بنابراین باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی به معنای اقتصاد تدافعی و یا ریاضتی نیست،بلکه در حقیقت نوعی اقتصاد و برنامه ریزی تعاملی مبتنی بر راهبرد استفاده از تهدید به عنوان یک فرصت می باشد. - مجموعه بیانات مقام معظم رهبری،. - 1391
حال باید دید زمینه ها و نقاط آسیب پذیر زمینه ساز تهدید چیست و چگونه و و با چه راهبردی می توان این تهدید ها را به فرصت تبدیل نمود، و به عنوان فرصتی برای اصلاح و یا حتی جراحی اقتصادی استفاده کرد و در عین رفع تهدید ها به رشد و شکوفایی اقتصاد دست یافت،بنابراین به شناسایی نقاط آسیب و تهدید های خارجی و داخلی و تبدیل این نقاط ضعف و تهدید ها به فرصت های رشد و توسعه اقتصاد مقاومتی گفته میشود.خوشبختانه زمینه تدوین و پیاده سازی الگوی اقتصاد مقاومتی برای کشوری مانند ایران با داشتن منابع فراوان ،جمعیت متناسب،بازار بزرگ درون کشورو ارتباطات منطقه ای نسبتا خوب فراهم است. که می تواند در برابر مجموعه اقتصادی غرب که به طرف کشور هجمه آورده مقاومت کند.
راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی
برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید بازنگری درونی انجام دهیم و در کل راههای اجرا و تحقق اقتصاد مقاومتی از نظر مقام معظم رهبری به شرح زیر است.
-1بنیان گذاری کارهای اقتصادی بر پایه دانش وتبدیل شدن اقتصاد دانش بنیان به وجه غالب اقتصاد کشور
-2تجمیع سرمایه های فرد
-3فرهنگ سازی و مدیریت مصرف
-4مردمی کردن اقتصاد
-5تعامل قوا
-6مبارزه با رانت خواری
-7حمایت از تولید ملی
-8 کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی
-9 جایگزینی درآمد های نفتی با درآمد های غیر نفتی
-10استفاده حداکثری از زمان و منابع و امکانات
صنایع دانش بنیان
از حدود 200 تا 250 سال پیش که علم اقتصاد در دنیای غرب پا گرفت و مدون شد،یک پرسش همیشگی در اقتصاد این بوده که مزیت های اقتصادی ،هم در سطح کشور و هم در سطح بنگاههای اقتصادی از کجا بدست می آید؟در طول تاریخ ،داشته های متعددی نظیر زمین،تجهیزات سخت افزاری ،منابع طبیعی و اطلاعات جوهره اصلی کسب و کار را تشکیل می دادند. - سروش قاضی نوری و همکاران، - 1388 در روزگار کنونی ،این دانش است که جوهره اصلی شرکت ها را تشکیل می دهد و رقابت شرکت ها بر سر میزان ،حجم و نوع دانش موجود در آنها تعیین می شود. در عصر جدید شاهد تغییرات قابل توجهی در موقعیت اقتصادی کشورها هستیم .
دلیل عمده این وضعیت تغییرات سریع فناوری های نوین است که وضعیت اقتصادی سنتی را عوض کرده اند، در این دوره اقتصاد هایی که بتوانند با علم و دانش فضای خلاقانه و نوآورانه را در جامعه خود گسترش دهند،توفیق بیشتری خواهند داشت - عباس کارشناس و همکاران، - 1390 الوین تافلر4 معتقد است که در موج سوم - جامعه اطلاعاتی - صنایع و اقتصاد دودکشی به صنایع بهداشتی تمیز ،همچون کامپیوتر و ماشین هایالکترونیکی تبدیل می شود و علاوه بر آن مشتری سالاری یا سفارشی شدن تولید در راس مشخصه های آن خواهد بود و کشوری که در عصر اطلاعات دانایی را در اختیار دارد،بیشترین سهم از تولید را به خود اختصاص داده اند. بنابراین اگر خواهان کاهش شکاف توسعه ای کشورمان با
