بخشی از مقاله
چکیده
منطقه 20تهران (شهرری) به لحاظ دار بودن سابقه و قدمت 6000 ساله شهرری و وجود اماکن و عناصر با ارزش تاریخی و همچنین جذب زوار حرم حضرت عبدالعظیم (ع) و ویژگیهای بسیار بارز و خاص تاریخی ـ مذهبی و طبیعی، توانمندیهای فراوانی در زمینه گسترش توسعه صنعت گردشگری را داشته و این پتانسیلهای گردشگری در رشد و توسعه پایدار منطقه تأثیرگذار میباشد لذا هدف از نگارش این مقاله شناسایی توانمندیها و قابلیتهای بالقوه و بالفعل جاذبه های گردشگری در جهت رشد و توسعه پایدارشهری و برنامهریزی به منظور توسعه پایدار این پتانسیلها برای جذب گردشگران داخلی و خارجی می باشد.
به این منظور مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر اطلاعات و اسناد کتابخانهای و نیز مطالعات میدانی میباشد که نتایج تحقیق نشان دهنده آن است تنها پیشنه شهرری و جاذبه های گردشگری در عرصه گردشگری شهری و جلب گردشگر کافی نیست. بلکه در تحقق توسعه پایدار شهری در رابطه صنعت گردشگری در منطقه 20 تهران ، سه مؤلّفه اساسی یعنی -1 وجود زیر ساختهای مناسب شهری و توانمندسازی شرکتهای مرتبط با صنعت گردشگری -2 بازاریابی و تبلیغات در حوزههای مختلف گردشگری - 3 افزایش بودجه در بخش دولتی، برای توسعه گردشگری منطقه که زمینه مناسب در جهت جذب سرمایه های بخش خصوصی نیز لحاظ شود؛ شرط لازم و کافی توسعه صنعت گردشگری منطقه در زمینه توسعه پایدارشهری میباشد.
واژههای کلیدی: صنعت گردشگری، گردشگری شهری، توسعه پایدار، توسعه پایدارشهری، منطقه20تهران
-1 مقدمه
صنعت گردشگری یکی از پویاترین فعالیتهای اقتصادی عصر حاضر است که نقش مهمی در توسعه پایدار شهری ایفا می کند. دستیابی به درآمدها و امتیازاتی که از طریق صنعت گردشگری نصیب جامعه میشود، جوامع را به سوی برنامهریزی توسعه این صنعت مهم سوق میدهد(مولای هشتجین و خوشنود،(1 :1386 این صنعت از طریق ترکیب و بکارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را به دنبال دارد(ابراهیم زاده و آقاسی زاده،(108 :1388 صنعت گردشگری، باعث افزایش درآمد و ارز آوری برای شهر یا منطقه می شود. این عمل با هزینههایی که یک گردشگر، در طول دوره اقامت خود در شهر میزبان صرف میکند، محقق می شود. به این جریان اقتصادی،((صادارات نامرئی)) میگویند.(نوربخش و سراسکانرود،(32 :1389 بنابراین دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارائه فرصت های جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه است و می تواند امیدهایی را برای کاهش فقر بخصوص در نواحی که به نوعی دچار رکود اقتصادی شدهاند فراهم آورد(پاپلی یزدی و سقایی،.(82 :1386 آن چه در توسعه گردشگری پایدارشهری بر آن تأکید میشود، علاوه بر رهآوردهای اقتصادی و اجتماعی این صنعت برای شهروندان و شهرها اهمیت به تداوم برنامههای توسعه گردشگری در زمان(توجه به نسلهای آینده)و آثار توسعه در مکان جغرافیایی(اثرهای زیست محیطی) است (موذنی،.(78 :1386
منطقه 20 تهران (شهرری) به لحاظ دارا بودن موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی آسان (مترو- بزرگراهها) و وجود منابع سرشار طبیعی(اکوتوریسم)، انسانی،جاذبه تاریخی و مذهبی، توانمندیهای فراوانی در زمینه توسعه صنعت گردشگری را در اختیار دارد. این پتانسیلهای گردشگری منطقه 20 در رشد و توسعه پایدار منطقه و به مراتب در استان تهران تأثیرگذار می باشد.
-2-1 اهمیت و ضرورت تحقیق
صنعت گردشگری امروزه یکی از ارکان مهم در بخش اقتصاد و ارز آور کشورها محسوب می شود. طبق آمار (WOT) ایران از نظر جاذبه های گردشگری جزء 10 کشور برتر جهان است، از سوی دیگر آمار نشان می دهد که سهم ایران از درآمد صنعت توریسم و گردشگری کمتر 1 است(دهقان و شهسوار، (1385:3 واقع امر اینکه، صنعت توریسم هم مانند یک علم و صنعت برای رشد و پیشرفت خود نیاز به پژوهش دارد و نخستین گام برای ارتقاء صنعت توریسم، شناخت جاذبه های توریستی است(رهنمایی،:1376 (5 بنابراین در این تحقیق ضرورت شناسایی جاذبه های گردشگری منطقه20 تهران یکی از با اهمیتترین گامها در زمینه ایجاد اشتغال و افزایش رفاه مردم و توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه20 با تکیه بر توسعه پایدار می باشد.
-3-1 روش تحقیق
شیوه پژوهش در این تحقیق توصیفی-تحلیلی است. به منظور جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی، کتابخانهای مطالعات میدانی شهری گردآوری شده است.
-4-1 اهداف تحقیق
الف) شناسایی توانمندیها و قابلیتهای بالقوه و بالفعل جاذبه های گردشگری در محدوده مورد مطالعه در جهت رشد و توسعه پایدار شهری
ب) برنامهریزی به منظور توسعه پایدار این پتانسیلها برای جذب گردشگران داخلی و خارجی.
-5-1 محدود مورد مطالعه
منطقه)20 شهرری)جنوبی ترین منطقه شهری شهرداری تهران به شمار می آید . مساحت ملاک عمل شهرداری 2264 هکتار می باشد. جمعیت منطقه (مرکز آمار ایران در سال (1385معادل 335634 نفر اعلام گردیده و متوسط بعد خانوار در این منطقه برابر با 4/4 می باشد. همچنین تعداد خانوار در منطقه معادل 83908 میباشد. سابقه و قدمت شش هزار ساله شهرری (منطقه(20 و وجود اماکن و عناصر با ارزش تاریخی و همچنین جذب زوار حرم مطهر حضرت عبدالعظیم، ویژگیهای بسیار بارز و خاص تاریخی ـ مذهبی بر این منطقه بخشیده است و آن را از لحاظ گردشگری نسبت به سایر مناطق تهران، مجزا و متفاوت ساخته است. این منطقه دارای پنج ناحیه داخل محدوده و دو ناحیه خارج محدوده و 23 محله می باشد.
نقشه 1) )عکس هوایی منطقه 20 تهران
نقشه 2) )منطقه 20 تهران
-2 مبانی نظری
-1-2 توسعه پایدار:
مفهوم توسعه پایدار به طور رسمی از سال 1987، پس از طرح آن در مجمع عمومی سازمان ملل و مورد پذیرش قرار گرفتن از سوی اکثر کشورهای عضو، رایج شد. بر این اساس در گزارش بروند لند رابرت ( Brundland Report) کمیسیون توسعه و محیط زیست سازمان ملل، توسعه پایدار این گونه تعریف شده است: برآوردن نیازهای نسل کنونی بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده در برآوردن نیازهایشان میباشد(.( Richards, 2002
-2-2 ابعاد توسعه پایدار:
توسعه پایدار در یک رابطه سیستماتیک در یک نظام متعامل و پوپا در مفاهیم زیر قابل بحث میباشد -1 ابعاد فیزیکی-بیولوژیکی-2 ابعاد اجتماعی -3 ابعاد اقتصادی -4 ابعاد کالبدی (مشارزاده و صبری،(1388
-3- 2 توسعه پایدار گردشگری:
این توسعه عبارتست از گسترش صنعت گردشگری و جذب گردشگران به یک شهر با استفاده از منابع موجود، به گونهای که ضمن پاسخگویی به نیازهای اقتصادی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران، بتوان وحدت و هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی مقصد و میهمانان آنها را به طور متوازن و پیوسته در حد بهینه تأمین کرد (صداقتی و فغفوریان، (4 :1390
-4-2 گردشگری شهری:
گردشگری شهری، عملکرد متقابل گردشگر ـ میزبان و تولید فضای گردشگری در رابطه با سفر به مناطق شهری با انگیزههای متفاوت و بازدید از جاذبه ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثار متفاوتی را بر فضا و اقتصاد شهری بر جای مینهد ( پاپلی یزدی و سقایی، .(190 :1388
نمودار((1 چارچوپ گردشگری شهری در کلان شهرها، ماخذ: نوربخش و سراسکانرود1389
-5-2آثار گردشگری بر توسعه شهری
-1 همانند هر فعالیت صادراتی، منبع درآمد و اشتغال ایجاد می کند. -2 به عنوان زنجیرهای از کل فعالیتهای اقتصادی عمل می کند.
-3 از چشم اندازهای طبیعی بدون آنکه ماهیت آن را تغییر دهد و یا مواد اولیه آنها را دستخوش تغییرات کند و یا آنها را به مناطق دیگر حمل کند بهره برداری نماید.
-4 تقاضا را برای صنایع و هنرهای سنتی و فعالیتهایی که نیاز به نیروی کار بیشتر دارند ارتقاء دهد(واعظی و لطفی، (468-470 :1388
-6-2 مدیریت شهری و شبکه هماهنگ گردشگری شهری:
جوهر برنامه ریزی و مدیریت گردشگری شهری شناسایی منابع و عوامل مؤثر در توسعهی گردشگری و استفاده بهینه و پایدار از آنهاست که در راستای تأمین نیازهای فراغتی عامه شهروندان و بازدید کنندگان در مقیاس محلی، ملی و فراملی به کار می رود. بنابراین محورهای اصلی برنامهریزی ومدیریت گردشگری به تعیین سلسله مراتب برنامهریزی و گردشگری، تعیین مقیاس برنامهریزی، شناسایی عوامل اصلی مؤثر در توسعه گردشگری و تدوین سیاستها و روشهای نگهداری ظرفیت منابع گردشگری مربوط می شود که در این میان مدیریت شهری نقش بسیار مهم و مؤثری را در ایجاد هماهنگی و تعامل در این نهاد مؤثر برعهده خواهد داشت(تقوایی و اکبری،.(67 :1388
-7-2رابطه ی گردشگری و توسعه در مطالعات و طرح های پژوهشی
جدول شماره (1)رابطه ی گردشگری و توسعه
محقق حوزه ی مطالعاتی متغیر مستقل متغیر وابسته نوع رابطه
فلشچر گردشگری و توسعه اقتصادی جشنهای محلی درآمد و اشتغال مثبت
آندرانیکو گردشگری و توسعه اقتصادی ورود گردشگران اشتغال، درآمد و استانداردهای زندگی مثبت
لای و سانجانیکا گردشگری و توسعه روستایی سرمایه گذاری دولتی اشتغال، درآمد، تغییر ارزشها، آموزش مثبت
در توسعه گردشگری و بهداشت مثبت
مشارکت، توانمند سازی و زیر ساختها
جنکینز گردشگری و توسعه روستایی خط مشی های توسعه رفع نابرابری منفی
گردشگری مشارکت منفی
یونسکو گردشگری و توسعه جهان سوم سرمایه گذاری در محیط زیست، سنتها منفی
گردشگری هتل و زیرساختها مثبت
رامزی و ریگال گردشگری و توسعه منطقه ای توسعه مراکز گردشگری امکانات زیربنایی، بهداشت، آموزش، مثبت
فرصتهای شغلی درآمدی
پایداری گونه ها منفی
گردشگری و توسعه اجتماعات گردشگری مدیریت اجتماعی مثبت
بیتون
ماخذ: فیروزآبادی و قاسمی، 4 :1388 و 5
-3 یافته های تحقیق
-1-3جاذبه های منطقه 20 تهران
اساس عنصر چشم اندازهای گردشگری در توسعه پایدارشهری رابطه ای است که میان سه عنصر سازنده گردشگران، مقصد و جامعه میزبان برقرار است. در منطقه20 تهران جاذبه گردشگری به سه دسته مذهبی، تاریخی و طبیعی تقسیم بندی می شود که در هفت ناحیه شهری منطقه20 پراکنده شده است، که این مهم باعث رشد تمامی نواحی در جهت توسعه پایدار می شود.
-2-3 ناحیه 1منطقه : 20ناحیه1منطقه20تهران شامل محلات اقدسیه، صفائیه، ظهیرآباد و غیئوری می باشد که شاخصهایگردشگری این ناحیه عبارتاند از:
✓ برج طغرل
برج طغرل، منسوب به طغرل سلجوقی و طغرل بیگ میباشد و متعلق به نیمه دوم قرن ششم هجری است، ارتفاع این برج 20متر و قطعه داخلی و خارجی بنا 11و 15 متر است، طرح آن مدور است و 24ترک دارد و با شماره 147 در سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این بنا با مساحتی بالغ بر 48 متر مربع و ارتفاعی در حدود 20 متر و با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانهای افراشته خودنمائی میکند که نمای داخلی آن به صورت استوانه گون و نمای بیرونی آن بصورت مشلع تزئین یافته است که از 24 کنگره با زوایههای حاده تشکیل شده است.
عکس (1) برج طغرل عکس (2)برج طغرل
✓ بقعه ابن بابویه
بقعه ابن بابویه اولین گورستان قدیمی تهران در شهرری واقع، و مدفن ابوجعفر محمدبن علی بن حسین ملقب به شیخ صدوق در گذشت به سال 381 هـ . ق است. این گورستان وسعتی به میزان 10 هکتار دارد. بنای بقعه شامل بقعه، حرم، گنبد و صحن وسیع است که احتمالاً در دوره فتحعلی شاه قاجار به جای بنای قدیمی ساخته شده است. در کنار آرامگاه ابن بابویه، عالم شهیر سده چهارم، مقابر زیادی از اندیشمندان، هنرمندان و سیاستمداران و .... در دل آن آرمیدهاند. میرزا ابوالحسن خان حکیم، علامه تنکابنی، میرزا لطفعلی نصیری، عﻻمه دهخدا، میرزاده عشقی، جهان پهلوان تختی، شیخ محمد خیابانی، ابوالقاسم فلسفی، شیخ محمود حلبی، حسین فاطمی، سید اشرفالدین گیلانی، سپهدار رشتی، میرزا کریم خان رشتی، حسین سمیعی (ادیب السلطنه)، محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)، سید یحیی ناصرالاسلام ندامانی، اشرف الملوک قاجار (امینی مجدی) فخرالدوله، خانم فاطمه سیاح، میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا یحیی دولت آبادی، صدیقه دولت آبادی، نصرت الدوله فیروز، احترام الدوله برزین، عزت الدوله، محمد علی فروغی، مهندس محسن فروغی، موذن زاده اردبیلی، محمود مرتجی، شهدای رویداد 30 تیر.
عکس (3) آرامگاه ابن بابویه عکس (4) آرامگاه جهان پهلوان تختی
چشمهعلی
چشمهعلی یک از نقاط دیدنی شهرستان ری به شمار میرود. قدمت چشمهعلی به حدود 8000 سال پیش بر میگردد؛ زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمهای دایمی واقع بربالای تپهای گرد آمدند. نخستین نشانههای تمدن در چشمه علی، که شامل تپه باستانی، برج و باروهای قدیمی ری و چشمه زیرزمینی است، مربوط به تولید سفالینههای سرخ رنگ با نقشهای سیاه یا قهوهای سیر و تصاویری که بر آن نقش شده میباشد. به استناد روایتهای مختلف مادر زرتشت نیز در این مکان متولد شده است.
عکس (5)نقوش حکاکی شده از فتحعلی شاه در چشمه علی عکس (6) چشمه علی
باروی ری
باروی ری، دیواری است دفاعی که در دوره حکومت اشکانیان ساخته شده و دورتا دور شهر را در بر میگرفته و هم اکنون تنها حدود سه کیلومتر از بقایای این دیوار که قسمتی از آن بر روی صخره چشمه علی واقع شده باقی مانده است. این دیوار در دوران ساسانی و دوران اسلامی نیز کاملا وجود داشته و مورد استفاده بوده و به عنوان سپری محکم در مقابل تهاجم دشمن بوده است، اما بیشترین آسیب بعد از حمله محمود غزنوی، پادشاهان مغول و حمله تیمورلنگ به آن وارد شد. (کریمیان ، (362 :1345
عکس (7) باروی ری از نمای نزدیک عکس (8) باروی ری از نمای دور
✓ دژ رشکان
دژ رشکان در محله صفائیه شهرری، یکی از دژ و قلعههای محافظ هسته اولیه ری به شمار میرفت. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج، متعلق به دوره اشکانیان است. این دژ گذشته با انتساب به فخرالدوله ابن رکن الدوله دیلمی، فخر آباد نامیده میشد. نام قلعه عظیم »رشکان« از کلمه »ارشک« که بنیانگذار این سلسله پادشاهی بوده گرفته شده است و دیگر پادشاهان این سلسله جهت افتخار کلمه ارشک را به نام خود اضافه میکردند. ری در آن زمان »ارشکیه « نام داشته است. از این محل وسایل جنگی کهنه زیادی بدست آمده که در موزه ایران باستان موجود میباشد. در این قلعه کاخها، اموالی گرانبها و اسلحهخانههایی وجود داشت.
عکس (9) دژ رشکان از نمای نزدیک عکس (10) دژ رشکان از نمای دور
-3-3 ناحیه 2منطقه : 20ناحیه2منطقه20تهران شامل محلات جوانمرد قصاب، حمزه آباد، دیلمان و منصوریه - منگل میباشد که شاخصهای گردشگری این ناحیه عبارتاند از:
✓ امامزاده عبداالله (شهرری)
(مدفن عبداالله ابیض از اخلاف امام چهارم (ع)). در جانب شمالی شهرری بقعه شیوای متناسبی که به احتمال قوی تصور میرود در قرن یازدهم هجری احداث شده باشد تزئینات و ایوان اصلی آن (در جانب شرقی حرم) توأم با بعضی تغییرات و تصرفات احتمالی توسط میرزا کاظم خان نظام الملک در سال 1274 قمری صورت گرفته است.
