بخشی از مقاله
مقدمه
-1-1 طرح مسأله هر توسعهای مستلزم تغییرات است و فرآیند توسعه بدون تغییرات عمیق در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی، محقق نخواهد شد. بعد فرهنگی تنها یکی از اجزای توسعه نیست، بلکه عامل اساسی است. یعنی توسعهای که نتواند حیات فرهنگی را تشخیص دهد و ازآن بهرهمند شود یا از نظامهای ارزشی، سنتها، باورها و… چشم پوشی کند، موفق نخواهد بود. توسعهای که بعد فرهنگی را نادیده بگیرد، متکی بر الگوهای خارجی است و خلاقیت فرهنگ بومی را از رشد باز میدارد و ظرفیت جامعه را برای مقابله با فرهنگ و الگوهای ناخواسته خارجی و وارداتی سست میکند و این امر موجب بیقاعدگی فرهنگی میشود.
افروغ با اشاره به جامع بودن توسعه بر بعد فرهنگی آن تأکید میکند: توسعه حتماً باید جامع باشد. یعنی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... باشد. توسعه باید ریشه در فرهنگ داشته باشد. نرم افزار توسعه جامع که بخشی از آن توسعه فرهنگی است، خود باید فرهنگی باشد، یعنی ریشه در هویت دینی و تاریخی فرهنگ، زیست جهان و عقبه ما داشته باشد. نوع زیست جهانی که مردم ما در مناطق مختلف دارند، سرشار از قابلیت و امکان است. قرار نیست که کشورها فقط با یک فرهنگ غربی به توسعه برسند، میتوان با فرهنگهای مختلف به توسعه رسید - افروغ، . - 1385
توسعهی فرهنگی فرآیندی است که نمیتواند از خارج کسب شود یا همچون هدیهای توسط دیگران کریمانه اهدا شود، بلکه باید از درون هر جامعه تولید شود. البته استقلال فرهنگی همانطور که گاندی رهبر فقید هند میگوید لزوماً به معنی بستن پنجرهها و مرزهای فرهنگی نیست. تأثیر و تأثر فرهنگهای بشری امری طبیعی است اما وابستگی فرهنگی مقوله دیگری است. مقام معظم رهبری هم در یکی از فرمایشات خود در این زمینه میفرمایند: » ما باید به خودمان متکی باشیم.
باید به سرمایههای علمی و استعداد و تواناییهای مادی و ذخایر زیرزمینی خودمان تکیه کنیم. البته نباید راه داد و ستد را ببندیم، اما تسلیم و مقهور قدرت دشمن هم نباید بشویم« - از متن سخنان مقام معظم رهبری در دیدار ائمه جمعه و جماعت در تاریخ . - 1371/4/10 فرآیند توسعهی فرهنگی محصول ساز و کارهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و غیره است که به تدریج شکل میگیرد و به تدریج هم تغییر مییابد و یا از بین میرود. شاید یکی از پدیدههایی که مفهوم دگرگونی یک باره و یک دفعه - انقلاب - درباره آن صادق نباشد، همین فرهنگ و توسعه فرهنگی است. به عبارت دیگر پدیده فرهنگ و هویت فرهنگی در طول زمان در جوامع تثبیت میشود و در کوتاه مدت نمیتوان آن را تغییر داد و به قول معروف یک شبه ره صد ساله رفت.
دولتها همواره از کار زود بازده سخن میگویند. اما در فرهنگ چنین نیست. در فرهنگ کار زود بازده بیمعنی است و باید کار پایهای و بلند مدت انجام دهیم - افروغ، . - 1385 جامعه ایران در طول تاریخ از یک پشتوانه فرهنگی ایرانی- اسلامی بسیار قوی برخوردار بوده و هست. طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب: »ما ملت بزرگی هستیم، ما دارای قدرتهای فراوانی هستیم، ملت ما استعداد علمی و ذخایر فراوانی دارد و دارای سابقه تاریخی و ریشههای علمی و فرهنگی است و بالاتر از همه دارای ایمان اسلامی و توکل به خداست« - از متن سخنان مقام معظم رهبری در دیدارائمه جمعه و جماعت در تاریخ . - 1371/4/10 اما متأسفانه کشور ما در زمانهای مختلف مورد تهاجم فرهنگهای بیگانه قرار گرفته است و آسیبهای زیادی در این زمینه دیده است.
بازگشت به این هویت میتواند در بلند مدت آسیبهای وارده را ترمیم کند. آثار این آسیبهای فرهنگی در جامعه ما - در کنار تمام ویژگیهای شخصیتی متعالی و انسانی مردم کشور ما - به چشم میخورد. برخی از این نشانهها عبارت هستند از: روحیه بیاعتمادی، فقط به خود اندیشیدن برای حفظ امنیت و منافع خود، پیدا کردن مستمسکی قانونی برای فرار یا سوء استفاده از قانون، فساد اداری و توسعه سودجویی سریع، توسعه دلالی به جای توسعه کار مولد، فرد گرایی و ... . موارد ذکر شده از جمله مواردی است که متأسفانه در جامعه ما به صورت یک فرهنگ یا شبه فرهنگ یا بهتر بگوییم یک ضد فرهنگ در آمده، جامعه را با مشکلات زیادی مواجه کرده است و دائماً ایران اسلامی ما را از درون خالی میکند.
البته بیگانه نمیتواند لایه زیرین هویت ما را مورد تهاجم قرار دهد، چون این هویت مستحکم، دینی، الهی و توحیدی است. اما خیلی راحت میتواند لایه نماد را مورد تاخت و تاز قرار دهد، کما اینکه چنین کرده است - افروغ، . - 1385 مدیریت فرهنگی جامعه اگر در رفع این مشکلات نکوشد، آسیبهای جدیتری گریبانگیر جامعه خواهد شد. بدان امید که در جهت بازگشت به هویت فرهنگی خود، گامهای اساسی در راه تعالی فرهنگ جامعه ایران اسلامی برداشته شود.
-1-2 اهداف
مدیریت فرهنگی جامعه در جهت توسعهی فرهنگی و تحول آن در جامعه ایران اسلامی، چنین اهدافی را دنبال خواهد کرد:
- 1 تغییر و تحول بنیادی در ساختار و قوانین مدیریت فرهنگی.
- 2 تغییر و تحول بنیادی در مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی.
- 3 تغییر و تحول بنیادی در نگرش مردم.
تحقق اهداف فوق زمینه را برای توسعه فرهنگی و پیدا کردن هویت فرهنگی ایرانی- اسلامی جامعه تسهیل خواهد کرد و جامعه را پویایی تازهای خواهد بخشید.
-2 مبانی نظری پژوهش
-2-1 تعریف فرهنگ واژه فرهنگ در زبان فارسی از واژههای بسیارکهنی است که نه تنها در نخستین متون ادبی نثر فارسی دری بلکه در نوشتههای بازمانده از زبان پهلوی نیز فراوان یافت میشود و مصدر آن فرهیختن است به معنی ادب و هنر و علم آموختن است. واژه فرهنگستان هم در متون پهلوی به معنی آموزشگاه به کار رفته است - کیا، . - 1349 اما واژه فرهنگ در معنی جدید ترجمه واژه «Culture» میباشد که سابقه چندانی ندارد. واژه «Culture» ریشه در زبان کلاسیک و شاید زبان پیش از کلاسیک لاتین دارد و به معنی کشت و کار یا پرورش بوده است و هنوز در اصطلاحات «Agriculture» به معنی کشاورزی و«Horticulture» به معنی باغداری و ... برجاست.
امروزه تعاریف گوناگونی از فرهنگ ارائه شده است که در اینجا به چند تعریف معروف اشاره میکنیم. آریانپور در این زمینه مینویسد: فرهنگ به ابزارها و رسوم و معتقدات و علوم و هنرها و سازمانهای اجتماعی دلالت میکند یا آنچه جامعه میآفریند و به انسانها واگذار میکند، فرهنگ نام دارد - آریان پور، . - 1353 تیلور فرهنگ را در معنی دانش و عقاید و هنرها و اخلاق و رسوم و سایر یافتههای اجتماعی انسان به کار میبرد - Tylor, 1924 - . پارسونز «Parsons» فرهنگ را عبارت از آن الگوهایی میداند که به رفتار و فرآوردههای عمل بشری مربوط است و میتواند به ارث برسد، یعنی بدون دخالت ژنهای زیستی - بیولوژیک - از نسلی به نسلی فراداده شود - آشوری، . - 1357
برنارد «Bernard» فرهنگ رابه معنی جامعه شناختی آن عبارت از هر چیزی میداند که ساخته دست بشر باشد. چه شیء مادی باشد و چه رفتار نمادین «Symbolic» یا سازمان اجتماعی - آشوری، . - 1357 با توجه به تعاریف بالا میتوان گفت: که فرهنگ مجموعهای از روشها و الگوهای قراردادی و قابل آموزش و قابل انتقال در جوامع انسانی است و میتوان برای نظم و استحکام بخشیدن به جامعه انسانی آن را اشاعه و توسعه داد و تولید کننده فرهنگ، انسان است.
