بخشی از مقاله
چکیده
نظریه توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری و منطقه ای مستلزم تغییر زیرساخت های سیاسی، اجتماعی، کالبدی و اقتصادی است، و باید مدیریت و برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای بر مبنای چارچوب اصول توسعه پایدار فراهم گردد.هدف مقاله حاضر بررسی توسعه پایدار شهرستان تبریز می باشد. در این پژوهش بررسی شاخص ها ی توسعه پایدار شهری تبریز مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نوع پژوهش کاربردی- توسعه ای و روش مطالعه تحلیلی و توصیفی است که از مدل های کمی نظیر تحلیل عاملی، شاخص ترکیبی توسعه انسانی، ضریب پراکندگی و ضریب آنتروپی استفاده شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد که، توسعه پایدار شهرستان تبریز درحد تقریبا مناسب بوده وبه جز درموارد کالبدی وفرهنگی درسایر زمینه ها درحد مطلوب مطلوب می باشد.
کلمات کلیدی: توسعه پایدار، توسعه پایدار شهری، شهرستان تبریز.
-1مقدمه
بررسی نابرابری و وجود آن در محدوده های جغرافیایی مختلف در سال های اخیر مورد توجه برنامه ریزان و سیاست مداران قرار گرفته است. وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن، از نشانه های مهم توسعه نیافتگی است. زیرا در حقیقت کشورهایی که امروزه به عنوان کشورهای توسعه یافته شناخته می شوند ضمن آن که از شاخص های مختلف ا قتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار هستند، توزیع درآمد و امکانات نیز در آن جوامع نسبتا عادلانه است اما در کشورهای توسعه نیافته هم مقادیر این شاخص ها پایین است و هم این که توزیع آن ناعادلانه است. - سروستانی، . - 2:1386 امروزه با توجه به درهم تنیدگی جوامع شهری و روستایی محرز شده است که دیگر نمی توان شهرها و روستاها را کاملا از هم جدا کرد بلکه اصرار بر چنین رویه ای بیهوده و در مواردی نیز گمراه کننده خواهد بود. پیوندهای بین جوامع شهری و روستایی به گونه ای هست که هر گونه تجزیه و تحلیل میان آن ها بویژه زمانی که هدف تصمیم گیری و برنامه ریزی بهبود و شرایط آن هاست می تواند شناخت غیر واقعی داشته باشد و باید به صورت سیستمی به آن ها نگاه کرد - پسندی، - 4:1385
-1-1تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن
در نیمه دوم قرن بیستم مسائل زیست محیطی جایگاه ویژهای در مباحث بین المللی یافتهاند. بحث درمورد تخریب جنگلها، فرسایش خاک، تخریب سواحل، گرم شدن کره زمین، پدیدار شدن حفره هایی در لایه ازن، اهمیت روزافزون دارد. مطالعات اخیر در زمینه الگوی توسعه پایدار و نحوه دستیابی به این نوع توسعه سعی در معرفی ویژگیهای آن و چگونگی اجرایی کردن آن را داشتهاند اما مباحث مربوط به توسعه پایدار شهری و منطقه ای کمتر مورد توجه قرار گرفته است - لقایی و محمدزاده، . - 32 :1382 افزایش شدید نابرابری های اجتماعی و اقتصادی مابین مناطق جغرافیایی مختلف یک چالش بزرگی که بسیاری از کشورها با آن روبرو هسستند.
این فرایند تحت عنوان پدیده مرکز- پیرامون نامیده شده است. این پارادایم به شکاف های وابسته به هم تحت شرایط اقتصادی و اجتماعی در الگوهای فضایی مربوط است - . - Zellner and Others,طبق سرشماری سال 1385بیش از 69 درصد جمعیت در مناطق شهری ساکن بوده اند. بنابراین با لحاظ کردن اصل پایداری و توجه به توسعه پایدار در برنامه ها و طرح های توسعه یک هدف مستمر است. بدیهی است که برای رسیدن به هدف پایدار شهری و منطقه ای روش های مختلفی وجود دارد شاید در وهله اول بد نباشد که به این نکته بیاندیشیم که پایداری کامل و واقعی هرگز قابل حصول نمی باشد لیکن این امر هرگز نباید ما را از تلاش برای حرکت به سمت پایداری باز دارد شهری که حتی یک قدم در مسیر پایداری بر دارد باید مورد تشویق و حمایت قرار گیرد. با وجود این که توسعه پایدار یک پارادایم جدید است. ارزیابی بر این که شهرها و یا مناطق به سمت پایداری حرکت می کند یا نه ؟ خود یک نوع چالش بزرگتری برای رسیدن به توسعه پایدار است.
بنابراین فعالیت ها و برنامه های توسعه پایدار باید با گسترش مداوم، همه موارد را در برگرفته و یک نظام تلفیق مناسب از همه فعالیت های مرتبط، ضروری و نیز فعالیت های کوتاه مدت تا بلند مدت را به وجود آورد - نجفی و زاهدی، . - 52:1385برای تحقق توسعه پایدار منطقه ای ضروری است که اولا، هر برنامه توسعه ای مبتنی بر درک متقابل نیازها و منابع محلی باشد . ثانیا هر نوع فعالیت توسعه ای بایستی حاصل جمع و ترکیب برنامه ریزی از پایین به بالا و از بالا به پایین باشد، ثانیا پایداری هنگامی امکان پذیر خواهد بود که متکی به مشارکت آحاد جامعه باشد - کریمی و عطری، . - 334:1382 در این میان رسالت جغرافیا بیش از سایر رشته ها با اصول موضوعی نظریه توسعه پایدار مطابقت دارد و انجام چنین تحقیقاتی با نشان دادن پیوند میان مسائل شهری و توسعه پایدار می تواند تحقق بالاترین سطح توسعه یعنی توسعه ملی را در دراز مدت عملی سازد.
نابرابری درون شهری، بین شهری و منطقه ای بویژه که در ایران نابرابری شهرهای بزرگ، شهرهای متوسط و کوچک برجستگی خاصی را دارد و به صورت عملی مورد مطالعه قرار نگرفته است را از بین ببرد.بنابراین با مطرح شدن اصل توسعه پایدار، توجه و رعایت اصل پایداری در توسعه با مشخصات ذکر شده در طرح ها و برنامه ریزی های توسعه شهری و کلیه ارکان شهر و نواحی هر چه بیشتر مورد سوال قرار می گیرد که در ایران و شهرها و روستاهای آن، مسائل و مشکلات بیانگر عدم دید کلی از مشخصه های پایداری و توسعه پایدار در آنها را دارد. پژوهش حاضر با تکیه بر نتایج سرشماری نفوس و مسکن و سالنامه آماری 1385، به بررسی و سنجش پایداری شهرستان تبریز پرداخته که با استفاده از مدل های مختلف کمی، نماگرهای توسعه پایدار مورد تحلیل قرار گرفته است.
-2-1پیشینه تحقیق
- کرادو دیاماناتی و برانو زانون - 2000 - با مطالعه برنامه ریزی توسعه پایدار شهری استان ترنتو ایتالیا ابتدا، خطوط کلی این استان و مشکلات محیطی، اجتماعی و اقتصادی و بعضی از محدودیت هایی که این استان با آن مواجه است از جمله نارضایتی از شرایط محیطی، و مشارکت عمومی کمتر بررسی کرده، و می گویند چنین بررسی هایی یک رویکرد اکوسیستماتیک را برای تحلیل روابط متقابل مابین چرخه استفاده از منابع مختلف را فراهم می کند. مطالعه استانی و یا شهرستانی بر پایه شاخص ها زمینه را برای پایداری و فراهم کردن برنامه ها و عمل به آن ها ایجاد می کند
. - Diamantini and Zanon, 2000 - یانگ جان لی و چینگ مینگ هانگ - - 2007 با بررسی های پایداری برای تایپی چین با انتخاب 51 شاخص به این نتیجه رسیده که شاخص ها از نظر پایداری یکسان نیست. شاخص های محیطی و اجتماعی به سمت پایداری حرکت می کنند درحالی که شاخص های اقتصادی و نهادی به طور نسبی ناپایدارند. در کل شاخص های مورد بررسی در بحث پایداری نشان از حرکت به سمت پایداری نسبت به 11 سال گذشته را دارند - . - Lee and Huang, 2007
- مریام نوری - 2007 - در مقاله ای با عنوان اندازه گیری توسعه پایدار نتایج حاصل از یک تحلیل سری زمانی در 8 بعد، توسعه پایدار در فرانسه را مطالعه می کند. بر این واقعیت تاکید می کند که هیچ شاخصی کامل نیست و هیچ کس نمی تواند در مورد توسعه پایدار نظر جامعی بدهد. و با توجه به این تحقیق، شاخص ها نتایج مختلفی را نشان می دهند و به نظر نویسنده در طی سال مورد بررسی، فرانسه توسعه پایدار کمتری را داشته است - . - Nourry, 2007
- حکمت نیا، حسن - 1383 - در رساله دکتری خود تحت عنوان برنامه ریزی فضایی توسعه پایدار شهر یزد، با بررسی سطوح پایداری در محلات شهر یزد با استفاده از شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی، نهادی و کالبدی به این نتیجه رسیده که از مجموع 45 محله، 4 محله پایدار، 28 محله نیمه پایدار و 13 محله ناپایدارند. محلات پایدار در حومه شهر که دسترسی به امکانات و خدمات فراهم است شکل گرفته، و محلات ناپایدار در محدوده بافت های قدیم و جایی که خدمات و امکانات زندگی در آن جا کم است و ناپایداری را شدت بخشیده است. و در کل نتیجه مطالعات، نشان از ناپایداری شهر یزد را دارد. برای رسیدن از ناپایداری به پایداری شهر یزد راهکارهایی را ارائه داده است.
-کاظمی محمدی و شکوئی - - 1381 در مقاله ای تحت عنوان سنجش پایداری اجتماعی توسعه شهر قم برای ارزیابی و بررسی اصل برابری درون نسلی توسعه پایدار در سطوح پایین سازمان فضائی شهری برخی از مشخصه های اجتماعی، اقتصادی و زیستی شهر قم را مورد بررسی قرار داده است و نتیجه این تحقیق حکایت از تفاوت های فضایی- مکانی شاخص های منتخب در مناطق و حوزه های شهر قم را دارد.
- صالحی، اسماعیل - 1385 - در مقاله ای تحت عنوان نقش ضوابط و مقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهر تهران نحوه کارآمد یا ناکارآمد بودن ضوابط و مقررات شهرسازی شهر تهران را بررسی و مکان های یک شهر خوب و پایدار را مطرح کرده است نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که ضوابط و مقررات ملاک عمل فعلی شهر
