بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر با هدف بررسی برنامه درسی شاخه نظری در جهان و چالش هایی که همراه با سیر و تحول این برنامه ها در جهان بوده, انجام شده است. روش تحقیق در این مقاله به روش دانش نامه ای و توصیفی هستمجموعه. نوشتاریِ جامع و فشردهای است که شامل اطلاعاتی درباره همه شاخههای دانش یا شاخه مشخصی از دانش است. در این تحقیق هم سعی شده برنامه درسی شاخه نظری بطور اجمالی و مقایسه در سطح جهات ارائه شود.
براساس نظام آموزش کشور, دوره نظری در نظام آموزش و پرورش, دورهای است که نقش واسطه میانی را بین دو دوره، دوره ابتدائی و دوره عالی ایفاء میکند. یونسکو؛ دوره نظری را دوره برزخ یا دوره انتقالی میان آموزش پایه به عنوان دوره ای عمومی و غیر تخصصی و آموزش تخصصیتر در سطح آموزش عالی تعریف می کند. درادامه هم برنامه درسی برخی کشورهای توسعه یافته بطور مقایسه ای ارائه شده است.
مقدمه
دوره نظری دوره نظری در نظام آموزش و پرورش, دورهای است که نقش واسطه میانی را بین دو دوره، دوره ابتدائی و دوره عالی ایفاء میکند. یونسکو؛ دوره نظری را دوره برزخ یا دوره انتقالی میان آموزش پایه به عنوان دوره ای عمومی و غیر تخصصی و آموزش تخصصیتر در سطح آموزش عالی تعریف می کند. بر اساس گزارش های متعدد و مستند از بسیاری از کشورها بویژه کشورهای در حال توسعه، این دوره منبع اصلی تولید نیروی انسانی نیمه ماهر است. در قانون اساسی بسیاری از کشور ها از جمله قانون اساسی ایران مصوب - , - 1290 دروه نظری بعنوان دوره ای که بعد از دوره ابتدائی و قبل از دوره عالی شکل می گیرد, تعریف می شود این دوره با مقارن با چهارده تا هفده و هجده سالگی می باشد.
در حال حاضر شاخه نظری شامل چهار رشته ریاضی، تجربی، انسانی و معارف اسلامی است. دوره نظری برنامههای درسی متنوع، در شاخهها و رشتههای تحصیلی لحاظ شده و در نتیجه فرصتهای مناسب برای انتخاب درس و رشته تحصیلی، براساس استعداد، علاقه، معلومات پایه و نیازهای آینده بهتر فراهم میشود. بسیاری از صاحبنظران دوره نظری معتقد هستند, که انتقال همهجانبه دانشها و فنون در سطحی بالاتر از آموزش عمومی به همه دانشآموزان نه ممکن است و نه ضرورت دارد و لذا باید در این دوره نوعی تقسیم کار انجام گیرد و بهدلیل گستردگی و تراکم برنامههای متعدد آموزشی، شاخهها، رشتهها و گرایشهای زیادی ایجاد شود - صافی,. - 1386 برنامه درسی، عبارت است از یک سلسله وقایع آموزشی طراحی شده که به قصد تحقق نتایج آموزشی برای یک یا چند دانش آموز پیش بینی شده است. - ملکی، . - 1381
سیر تحول شاخه نظری
شاخه نظری در بسیاری از کشور دارای سیر تحول و دگرگونی با توجه به سیر تحول ارزشیابی برنامه درسی بوده و این امری کاملا طبیعی در فرایند طراحی برنامه آموزشی و درسی است و در طول دو قرن گذشته شش گذار را برای سپری نموده اند - استافیل بیم و اسکریون, 1988؛ نقل از مهرمحمدی و همکاران,. - 1391
- دوره: درگرگونی - . - 1800-1900
- دوره: کارایی و آزمون - . - 1900-1930
- دوره: تایلری - . - 1930-1945
- دوره: معصومیت - . - 1946-1957
- دوره: بسط - . - 1958-1972
- دوره: حرفه ای شدن - -1973 تاکنون - .
سیاستگذاران و برنامهریزان آموزشی کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا، آموزش متوسطه را یکی از سطوح تحصیلی حساس و با اهیمت تعلیم و تربیت تلقی کرده همواره اصلاح و بهبود آن را مدنظر قرار دادهاند.آنها در اواخر قرن نوزدهم، به خارج کردن آموزش متوسطه از انحصار قشر مرفه و تعمیم آن در میان همگان میاندیشیدند. در جریان رویهء تعمیم، در اوایل قرن حاضر هدایت تحصیلی و تأمین آموزش بر اساس استعدادها را نیز مورد توجه قرار دادند و بالاخره از نیمهء دوم این قرن،شعار عدالت آموزشی و برابری فرصتهای تحصیلی را مطرح کردند.
به علاوه در هر برههای از زمان، سیاستها و روشهای خاصی را متناسب با اهداف مورد نظر اتخاذ نمودند همگام با گسترش آموزش متوسطه،گامهایی نیز جهت سوق دادن برنامههای درسی به سوی حرفهآموزی و تعلیمات فنی برداشته شد. در آغاز برخی از صاحبان صنایع، آموزشگاههای حرفهآموزی را در کنار مؤسسات صنعتی خوت تأسیس کردند تا نیروی انسانی مورد نیاز را تربیت کنند.بعدها به تدریج دروس فنی در برنامهء درسی متوسطه گنجانده شد و سر انجام دو نوع آموزش متوسطه - فنی و نظری - با دو هدف متفاوت به وجود آمد.هدف آموزش متوسطهء فنی تربیت نیروی کار آزموده برای اشتغال در بخش صنعت بود و آموزش متوسطهء نظری هدف آماده کردن افراد برای ورود به آموزش عالی را دنبال میکرد - مهرمحمدی و همکاران,. - 1391
آموزش متوسطه در اروپا و آمریکا
آموزش متوسطه از دیرباز تا سدههای اخیر در اروپا و آمریکا به طور عمده در انحصار قشرهای مرفه بود. برای نمونه در انگلستان دبیرستانی که در انحصار خانوادههای مرفه قرار داشت دبیرستان گرامر نامیده میشد. در فرانسه نیز تا قرن هجدهم تنها یک نوع دبیرستان وجود داشت که لیسه نامیده میشد. در آلمان نیز تا اوایل قرن بیستم دو نوع دبیرستان وجود داشت که گیمنازیوم و رئال شوله نامیده میشدند.
اگرچه تحصیل در مدارس ابتداییرایگان بود،اما ثبت نام در دبیرستانهای گیمنازیوم که شاگردان را برای ورود به دانشگاه آماده میکرد، مستلزم پرداخت هزینههایی بود - محسن پور,. - 1392 در آمریکا نیز تا اواخر قرن نوزدهم، تقاضا برای آموزش متوسطه خیلی زیاد نبود؛ به طوری که در سال 1870 میلادی تنها 16000 نفر از دبیرستانهای این کشور فارغ التحصیل شدند که این رقم تنها دو درصد عمدتا در انحصار طبقات متوسطه و بالای جامعه قرار داشت.معمولا فرزندان قشر مرفه در دبیرستانهای گرامر که جوانان را برای ورود به آموزش عالی آماده میکرد و فرزندان طبقات متوسط سفیدپوست در دبیرستانهای نظری که به کمک مالی دولت اداره میشد،سرگرم تحصیل بودند.
در مجموع هدف آموزش متوسطه در اروپای غربی و آمریکا، آماده کردن جوانان برای ادامهء تحصیل در دانشگاهها و تربیت اشخاص برای ادارهء امور جامعه بود.نظریه پردازان و سیاستگذاران آموزشی آن دوره نیز این اندیشه را تأیید و توصیه میکردند. برای مثال،کندر عالم و سیاستمدار فرانسوی - , - 1743-1794در طرحی که برای اصلاح نظام آموزش و پرورش فرانسه تهیه کرده بود، پیشنهاد نمود که نظام آموزشی این کشور باید فرزندان اشراف و دانشآموزان مستعد را انتخاب کند و آنها را تحت تعلیم قرار دهد تا برای ادارهء امور سیاسی جامعه آماده شوند - محسن پور,. - 1392
با سپری شدن قرن هجدهم و گذشتن چند دهه از قرن نوزدهم، به تدریج فصل جدیدی در زندگی مردم اروپا و سپس آمریکا گشوده شد. بدین معنی که با اختراع ماشین و به کارگیری آن در فرآیند تولید،نظام اقتصاد جدیدی که بر صنعت استوار بود،جایگزین شیوهء معیشت مبتنی بر کشاورزی گذشته گردید.بدین ترتیب پیدایش صنعت نوین و استفادهء روز افزون از ماشین،تربیت نیروی انسانی تحصیل کردهای را با حجم زیاد طلب میکرد.
به دنبال چنین نیازی دولتهای وقت آن زمان تعمیم آموزش و پرورش را وجههء همت خویش قرار دادند و بدینسان زمینهء دستیابی همگان را به آموزش ابتدایی و متوسطه فراهم کردند. هربرت جینتیس در این زمینه مینویسد؛ تحقیقات وسیع تاریخی حاکی از آنند که گسترش نظام آموزش و پرورش همگانی و اجباری کمابیش و به طور مستقیم از تغییراتی که در روابط تولیدی ایجاد شده بود ناشی شد و این تغییر در روابط تولیدی به نوبه خود از انقلاب صنعتی که به نیروی کار متخصص و اجتماعی شده نیازمند بود، نشأت گرفت. در ادامه به تفکیک روند اموزش متوسطه و نظری در برخی کشورهای اروپایی اورده می شود.
آمریکا
در نیمه دوم و اواخر قرن نوزدهم، ایالات متحده اولین کشوری بود که آموزش متوسطه را همگانی وعمومی ساخت. قبل از آن، تلاشهای اختصاصی تجارب آموزشی گوناگونی را فراهم می ساخت. نخستین دبیرستان عمومی در سال 1821 باز شد. این اولین دبیرستانی بود که جایگزین موسسات خصوصی شد که برنامه درسی آماده سازی دانشکده ای را ارائه می کردند. مدارس دبیرستان بعد از قانون سال 1827 در ماساچوست رو به گسترش نهاد در بوستون آمریکا دبیرستانی را برای دختران در سال 1826 گشود که دو سال بعد بسته شد. تا اینکه در سال 1857 مدرسه دختران برای دوره دبیرستان افتتاح شد. در اوایل قرن بیست و یکم، آموزش متوسطه مانند آموزش ابتدایی یک دوره معمول گردید که نوعا شروع آن با کودکان 12 ساله و تا 17 یا 18 سالگی ادامه می یافت.
انگلستان
در انگلستان، عمده بحث اولیه در مورد مسائل آموزشی را می شد در تحقیقات کمیسیون سلطنتی آموزش متوسطه پیدا کرد که گزارش خود را در سال 1895عرضه داشت.
