بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش کمی، به بررسی رابطه ی بین رسانه نوین ماهواره با نقش واسطه گری هویت های ملی، مذهبی و متغیر وابسته امنیت پرداخته است .جامعه ی آماری این تحقیق دانشجویان دانشگاه شهید باهنرکرمان است .حجم نمونه ًََ نفر برآورد گردید که با توجه به ماهیت طبقه ای جامعه ی آماری، با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای، نمونه ها انتخاب شدند .داده ها به کمک پرسشنامه جمع آوری گردید. روایی و اعتبار به کمک آلفای کرونباخ و اعتبار صوری حاصل گردید و همچنین برای آزمون اعتبار مدل پژوهش از نرم افزار آموس استفاده به عمل آمد .تحلیل یافته ها نشان می دهد که هویت ملی و مذهبی می توانند نقش واسطه گری بین رسانه و امنیت داشته باشند . آنچه قابل توجه است که رسانه نوین بر امنیت تاثیر مثبت دارد اما زمانی هویت مذهبی و ملی به عنوان واسطه قرار می گیرند تاثیر رسانه بر امنیت منفی می شود . این رابطه نشان دهنده رابطه موثر منفی رسانه ماهواره بر هویت ملی مذهبی است که به تبع آن تاثیر منفی بر احساس امنیت می گذارد.
کلمات کلیدی: هویتملی،هویت مذهبی،رسانه نوین - ماهواره - ،امنیت قضایی،امنیت اجتماعی،دانشجویان
مقدمه
نیاز به امنیت از عمیقترین و حیاتیترین نیازهای انسانها میباشد و در هیچ دورهای از تاریخ، بشر بینیاز از آن نبوده و نخواهد بود. اهمیت امنیت و امنیت اجتماعی منابع قانونی ملی - بیش از ًَ بار در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران - ؛ منابع بین المللی - اعلامیهی حقوق بشر مادهی سوم - ؛ اعلامیهی معروف حقوق بشر و شهروند فرانسه ٌَُْ؛و بیاناتِ شخصیتهای برجستهی سیاسی - هابز، لاک، روسو و... - ، علمی - مازلو، بوزان و ... - به کرات مورد تأکید قرار گرفته است سوال مهم این است اینکه امنیت چیست؟ مهمترین مرجع امنیتی چیست یا کیست؟ عوامل یا فرایندهای امنیت زا/ امنیت زدا کدامند؟ پاسخ یکسانی ندارند و رهیافت های گوناگون درون و بین رشته ای پاسخ های متفاوتی دارند، همچنین پاسخها در گذر زمان و در طول تاریخ تغییر و تحولاتی اساسی کردهاند.
در رویکرد سنتی امنیت - گفتمان امنیت سلبی - ، امنیت وضعیتی بود که توسط قدرت برای صیانت مردم در قبال تهدیدات بیرونی تأسیس میگردد، تأکید بر نقش امنیتی دولت است - افتخاری،ٌٍََ - ؛ امنیت جنبه سلبی دارد و با نبود عامل دیگری به نام " تهدید " تعریف میشود.راهبردهای اصلی امنیت افزایی شامل تقویت توان نظامی برای مقابله و سرکوب دشمنان؛ تجهیز و تقویت ساز و برگ و توان جنگی توسط زمامداران و دستیابی به حداکثر توان نظامی برای تفوق بر دشمنان داخلی و خارجی و کسب امنیت است - نویدنیا، ٌَََ - . در این رویکرد نظریه پردازانی مانند افلاطون، ارسطو، هابز، فارابی، خواجه نظام الملک طوسی قرار دارند.
هابز معتقد بود که مردم دولتها را ایجاد کردند تا از آنها در مقابل تهاجم خارجیان و نیز صدمه به یکدیگر دفاع کنند و در نتیجه چنان امنیتی به وجود بیاورند که بتوانند با کوشش خود و بهره گیری از امکانات زمین رشد پیدا کنند و رضایتمندانه زندگی کنند - بیات، ٌَََ - . در مقابل رویکرد بالا، رویکرد مدرن امنیت - گفتمان امنیت ایجابی - قرار دارد که در پی نقد جدی مبانی و اصول گفتمان امنیت سلبی پا به عرصه وجود گذاشت. در این رویکرد، امنیت به نبود تهدید تعریف نمیشود بلکه افزون بر نبود تهدید، وجود شرایط مطلوب برای تحقق اهداف و خواستهای جمعی مد نظر است و امنیت، ماهیتی " تأسیسی" دارد.
همچنین، جامعهای که در عین درگیر نبودن با تهدید خارجی یا داخلی، توان لازم را برای دستیابی به منافع جمعیاش نداشته باشد، امنیت ندارد و ناامن گفته میشود. گفتمان امنیت ایجابی را باید گفتمانی تازه در حوزه مطالعات امنیتی دانست که بیش از دو دهه از عمر آن نمی گذرد - نویدنیا، ٌَََ: ٍْ - . در این رویکرد، نگاه به امنیت با عطف توجه به زمینه - ها و بسترهای اجتماعی و فرهنگی تعریف میشود و علاوه بر فراغت از تهدید که عمدتاً از تهدیدات سخت ناشی میشود، حفظ شرایط مساعد برای حفظ هویت اجتماعی و سرمایههای اجتماعی جامعه مورد تأکید جدی قرار دارد. این رویکرد به امنیت با تغییر جهتگیری امنیت از تمرکز صرف بر دولت فراتر رفته و به عموم مردم و بهرهگیری از ظرفیت و توان جامعه در تولید، حفظ و بازتولید امنیت، و " زمینه و بستر اجتماعی " به عنوان پشتوانه امنیت ملی توجه دارد.
این نوع نگاه به امنیت با تعابیری چون " امنیت اجتماعی شده " و " امنیت جامعه محور " در ادبیات مطالعات امنیتی وارد شد و فصل جدیدی از مطالعات امنیتی را پدید آورد. از این منظر، امنیت از درون جامعه جوشیده و لذا نه تنها " امنیت داخلی " بلکه حتی " امنیت خارجی " با عنایت به مناسبات داخلی - بین عناصر مختلف جامعه و حکومت - فهم و درک میگردد - بیات، ٌَََ: ْْ-َْ - . بنابراین، وجه ایجابی امنیت، معطوف به خطر نبوده و بر آرامش، اطمینان، آسایش به عنوان زمینههای ایجاد امنیت تأکید می شود - نوید نیا، - .دگرگونی اساسی دیگر در مطالعات امنیتی، به دگرگونی نظام اجتماعی سیاسیِ– مسلطِ دوران مدرن - جامعه - ، فروپاشی مرزهای دولت ملتها،گسترش رسانههای جهانی، کاهش اقتدار دولتها، و بحث " جهانی شدن " مربوط میشود.
از دهه، امنیت در یک مفهوم " گسترده " مورد توجه قرارگرفت که حاویِ چهار شکل اصلی میباشداول،: مفهوم امنیتِ رو به پایین، از ملتها به افراد؛ دوم، امنیت به سمت بالا، از ملتها به "جوّ "؛ سوم، مفهوم امنیت از نظامی به امنیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی یا " انسانی"؛ و چهارم، مسئولیت سیاسی برای تأمین امنیت، در همه جنبهها، از دولتهای ملی، رو به بالا به سمت نهادهای بین المللی، رو به پایین به سمتِ حکومت ملی و منطقهای، و از پهلو به سازمانهای غیر دولتی، به افکار عمومی و مطبوعات، و به نیروهای انتزاعیِ طبیعت و بازار گسترش مییابد - راتچیلد ، ٌُُِبر - این. اساس بر خلافِ دوران مدرن و جامعه شناسی کلاسیک که اصولاً تحلیل مسائل و مباحث امنیتی با تمرکز بر دولت ملت و در چارچوب جامعه صورت میگرفت؛ لزوم توجه به عوامل، روندها و قلمروهای فرا جامعهای مرتبط با امنیت تقویت شد .
این تحولات فراجامعه بسیار متاثر از رسانه های نوینی است که در جوامع در حال گسترش هستند از جمله می توان به رسانه هایی بصری چون ماهواره اشاره نمود.گسترش جهانی رسانهها هر چند میتواند بر همه فرهنگها در اقصی نقاط جهان تأثیر گذار باشد، اما تأثیر آن در بعضی از زمینهها و بسترهای اجتماعی فرهنگی نمایانتر و برجستهتر به نظر میرسدبنابه. اظهار نظر اکثر اندیشمندان و محققان فرهنگی، در سالهای اخیر، گسترش رسانههای ارتباطی نوین و بعد فرهنگیِ جهانی شدن بیشترین پیامدهای فرهنگی امنیتی را برای ایرانیان، به ویژه جوانان، فراهم آورده است. پیامدهایی که نسبتا ناهمگون بوده و در دو جهت جذب یا دفع افراطی رسانههای ارتباطی نوین و فرهنگ و ارزشهای جهانی مدرن بوده است.
میتوان گفت آن بعدِ از جهانی شدن که ارزش های دینی و عرفی ما را به چالش کشیده است و توجه افراد و نهادهای زیادی را، در دو جهتِ طرد و مخالفت یا پذیرش و تأئید، حتی شیفتگی بیش از حد، به خودش معطوف کرده است - امیری، ًٌَُ - به. تعبیری مسأله مرکزیِ تعاملات جهانی امروز، تنش بین همگونی و ناهمگونی فرهنگی است - ًًٌٍ . - Appaduraei, این تنش در جامعه ما بر این اساس تشدید میشود که در مقابل فرهنگ جهانی که لیبرالیسم، دنیاگرا و آخرتگریز است؛ فرهنگ و اندیشه اسلامی دارای ماهیتی غیر دنیوی و جغرافیایی است - امیری، - . بر این اساس می توان گفت یکی از مهمترین زمینههای تأثیر گذار بر وضعیت امنیت/ ناامنی جامعه ما، که از دیر باز مورد توجه و بررسی نظری - نه/ کمتر تجربیبوده - است، مسألهی ورودِ مدرنیته به مثابهیِ یک پدیدهیِ " بیرونیبهدرونِ" یک نظامِ اجتماعیِ سنتی است که به " تعارض سنت و مدرنیته " انجامیده است و " فرهنگ و انسجام سنتی ایران " را بر هم زده است.
حاصلِ. ورودِ این مهمانِ ناخوانده،شکل" گیریِ دو انقلابِ مهمِ مشروطه وجمهوری اسلامی و جنبشهای اجتماعی متعدد در کشور در کمتر از یک قرن ودر هم شکسته شدنِ ذهنیتهایِ پیشِ مدرن و ایجاد آشوب و پریشانی در سطح اجتماعی و در ذهنیتیِ تک تک افراد بوده است.با وجود اهمیتی که گسترش رسانه ها ارتباطی در دگرگونی بستر اجتماعی سنتی ایران داشته است، نمیتوان پیامدهای امنیتی آن را برای همه افراد و گروههای جامعه یکسان تلقی نمود. کسانی که پیامدهای امنیتی گسترش رسانههای نوین را یکسان میدانند چند فرض اساسی را نادیده میگیرند که تنها در پرتوی توجه و بررسی تجربی میتوانند ملاحظه شوند. این فرضهای اساسی شامل موارد زیر هستند: ٌ - به زعم آنها جهانی شدن کالاهای آمریکایی برابر با فراگیر شدن فرهنگ آمریکایی است.
در صورتی که جهانی شدن موجب نوسان نیروهای همگون کننده و هم متفاوت کننده است، به گونهای که امر " محلی" و " جهانی " بایکدیگر تلاقی میکنند و امتزاج مییابند؛ ٍ - هر دوی آمریکا و جهان سوم به عنوان یک فرهنگ و مجموعه یکپارچه در نظر گرفته میشوند و تمایزات درونی کشورها، گروهها و افراد درون آنها نادیده گرفته میشود.. البته آنچه تجربه ایران را مبهمتر میکند این است که بعد از سال ٌَِْ بر اساس منابع دینی اصیل شکل گرفته است، که در نتیجهی آن تنوع قابل ملاحظهای از گفتمانها همزمان در قلمروی سیاست و هویت به منازعه مشغولند - کچویان، - .
بر اساس مفروضاتِ زمینهوند بودن امنیت اجتماعی، گسترش رسانههای ارتباطی نوین ، تضعیف قلمروهای سنتیِ امنیت ساز - مانند دولت، جامعه، انسجام فرهنگی - و تکثر گروههای فرهنگی اجتماعی درون جامعه ایرانی میتوان گفت هر چند گسترش شبکه رسانه ای و به دنبال آن جامعه شبکهای با تولید و افزایش آگاهی مردم به تضعیف مسائلی چون دولت ملی و هویت ملی مرتبط با آن منجر میشود - عدلی پور، و دیگران، - ؛ اما پیامدهای امنیتی گسترش رسانهها برای همه گروهها یکسان نیست و نگرانیهای امنیتی افراد و گروهها در این بستر رسانهای به واسطه جهتگیری های هویتی آنها تنوع میپذیرد. بدین ترتیب که فرض می شود میزان احساس امنیت افراد در این شرایط رسانهای و فرهنگی جدید تا حد زیادی تحت تأثیر میزان پایبندی، تعلق و تعهد آنان به هریک از هویتهای جمعیِ دینی، ملی یا علیه این هویت ها قرار دارد.
هر خود منابع هویت یابی محلی و سنتی نیزفرصت بروزوظهوریافته وخاصگرایی رادامن میزنند و موجب تقویت هویت ملی و مذهبی هستند - امینی زاده، بوستانی، ٌَُِ - . اگر متناسب با نظریه بوزان بپذیریم که امنیت اجتماعی به قابلیت الگوی سنتی زبان، فرهنگ، مذهب، هویت و عرف ملی مربوط است و امنیت اجتماعی، به حفظ مجموعه ویژگیهایی ارجاع دارد که افراد بر مبنای آن خودشان را به عنوان عضو یک گروه اجتماعی قلمداد میکنند - بوزان، ٌََْ - ؛ به نظر میرسد احساس امنیت/ ناامنی افراد به واسطه میزان پایبندیهای هویتی آنان تنوع میپذیرد. این مقاله بر اساس فرض نظری بالا در راستای بررسی تجربی و پاسخگویی به سوال زیر انجام گرفته است:
- 1 گسترش رسانه های نوین با واسطه گری هویت های ملی و مدهبی چه رابطهای با احساس امنیت اجتماعی و ابعاد آن دارند؟
ادبیات تجربی تحقیق
افتخاری - ًٌََ - در مقالهای با عنوان " ناامنی جهانی؛ چهره دوم جهانی شدن " به ارزیابی پیامدهای امنیتی جهانی شدن، به ویژه برای کشورهای " جهان سومی " و من جمله کشور " ما" پرداخته است. جهانی شدن یکی از وقایع تاریخ ساز دوران اخیر است که با ناامنی همراه است. جهانی شدن چارچوب ملیای را به مبارزه فرا میخواند که " ثبات " و " استقرار " بسیاری از نظامها مبتنی بر آن است و همین امر می تواند نوید بخش موج توفندهای از " ناامنی " برای این گروه از واحدهای سیاسی باشد. همه کشورها تحت تأثیر " پروسه " یا " پروژه " جهانی شدن - بسته به تواناییها و امکانات یک کشور - قرار میگیرند؛ اما، قدرتهای برتر این پیوندامنیتی بین دولتها را " فرصت " تلقی میکنند، حال آنکه برای کشورهای جهان سومی این پیوند " ام المسائل " است؛ زیرا باعث استمرار توسعه نیافتگی آنها می -شود و یا با فرو بردن آنها در گرداب مشکلات جهانی، آنها را دچار بحران کارآمدی و به تبع آن" مشروعیت " میکند. - امام جمعه زاده و موسوی -
درپرتوی مفاهیم خاصگرایی عام و عامگرایی خاصِ رابرتسون به تحلیل " جهانی شدن فرهنگ و سیاست در ایران " پرداخته اند. آنها میگویند " از اصلی ترین عواملی که باعث تقویت خاصگرایی در فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی ایران در پی فرآیند جهانی شدن شده است، میتوان به اصول و اعتقادات دینی، مبانی قانون اساسی و هویت نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد که محدودیت های زیادی در پذیرش وجوه سیاسی جهانی شدن پیش روی میگذارد. فرایند جهانی شدن نسبت به مسائل فرهنگی باعث اتفاق افتادن نگرش عام و جهانی گردیده، اما با توجه به دلایل یادشده در حوزه فرهنگ سیاسی وضعیت خاصی به وقوع پیوسته و باعث باز تعریف مسائل سیاسی شده است.
بر اساس تحقیقات تجربی انجام گرفته، بین مصرف رسانههای جمعی و احساس ناامنی - ربانی و همکاران، - ؛ و مصرف رسانههای ارتباطی نوین و امنیت ملی کشورهای توسعه نیافته - رفیع و جانباز، ٌٍَُ - رابطه معنیداری وجود دارد. بر اساس تحقیق رستگار خالد و محمدیان - ٌٍَُ - ، بین میزان و نوع استفاده از اینترنت و احساس امنیت اجتماعی رابطه منفی وجود دارد و کسانی که از سایت های فیلترشده استفاده می کنند احساس امنیت اجتماعی پایینتری از دیگر استفادهکنندگان دارند. همچنین نوع استفاده بیانگر هم احساس امنیت اجتماعی را کاهش میدهد. نتایج پژوهشهای احمدی و همکاران - ٌََُ - نشان میدهد که استفادههای چند منظوره از تلفن همراه هویت شخصی مدرن افراد را تقویت میکند.
براساس مطالعه منطقی و دین پرور - ًٌٍَ - ، فناوری های تلفن همراه و اینترنت در شکلگیری هویت پنهان یا غیر رسمی کاربران این فناوری ها تأثیر دارند. همچنین مطالعه علیزاده و محمدی - ٌَُُ - نشان میدهد که " وایبر نوعی افتراق هویتی برای جوانان وسوژه های نسلهای دیگر به وجود میآورد و موجب تقویت شکاف نسلی میشود ". بر اساس مطالعه جان پرور - ًٌٌٍ - فضای سایبر دارای ظرفیتهای منفی بالایی برای به چالش کشیدن و تأثیر گذاری بر امنیت اجتماعی است.
