بخشی از مقاله
چکیده
در نگاه سیستمی به نظام دانشگاهی، برنامه درسی از مهمترین ورودی های این نظام است که در فرایند نظام دانشگاهی نیز حایز اهمیت است. اما آنجه که در یک نظام آموزشی مهم جلوه میکند، یادگیرندگان یا همان دانشجویان اند که برنامه دسی برای آنان فراهم گشته است.درک و فهم و تجربه نهایی یادگیرندگان از برنامه درسی است که از آن به عنوان برنامه درسی تجربه شده یاد میشود برنامه درسی تجربه شده است که تمامی تلاشها و فعالیت های نظام دانشگاهی را به بار مینشاند.روند انجام این مقاله بدین گونه است که ابتدا معناومفهوم برنامه درسی بیان و سپس ابعاد و سطوح برنامه درسی آن به تفکیک بیان میشود. در ادامه برنامه درسی تجربه شده وسطوح آن در برخی از رشتههای دانشگاهی داخلی و خارجی بررسی میشود.
کلمات کلیدی: برنامه درسی، نظام دانشگاهی، برنامه درسی تجربه شده.
.1 مقدمه
برای تربیت و شکوفایی نیروی انسانی کشور عواملی زیادی دخیل اند که از مهم ترین آنها نظام دانشگاهی است. اما خود نظام دانشگاهی هم تا حد زیادی متاثر از برنامه درسی خود است. برنامه درسی »برنامه درسی«1 یا curriculum از ریشه لاتین currere به معنای میدان مسابقه ویا فاصله مقدار راهی است که افراد باید طی کنند تا به هدف مورد نظر دست یابند - فتحی واجارگاه،» . - 1388برنامه درسی« درحقیقت نوعی نقشه، چارت یا تجارب است که از طریق آن از دانشآموز انتظار میرود مطالب به طور کارآمد آن را بیاموزد و در موقعیت-های واقعی زندگی آن را به کار گیرد - اسکیلبک 2، به نقل از فتحی واجارگاه، . - 1388
برنامه درسی در فرایند سیستم دانشگاهی تاثیرات مختلفی میتواند بر روی دانشجویان بگذارد که بسته به نوع اثر گذاری عناوین مختلفی بر خود میگیردکه در متن مقاله به طور کامل بیان میشود. برنامه درسی تجربه شده برنامه درسی تجربه شده به تجربیات دانشآموزان از طرح های از پیش تنظیم شده و تعامل های-حاصل از کلاس درس اشاره میکند. هر دانشآموز برمبنای علایق، ارزشها، توانمندی و تجارب قبلی خود نسبت به مطالب ارائه شده عکس العمل نشان میدهد و دست به انتخاب میزند. به این ترتیب برنامه منحصر به فرد و شخصی برای هریک از آنها شکل میگیرد که از آن تحت عنوان برنامه درسی تجربه شده نام برده میشود - فتحی واجارگاه،. - 1388
-2 بدنه اصلی مقاله
برنامه درسی »برنامه درسی «3 یا curriculum از ریشه لاتین currere به معنای میدان مسابقه ویا فاصله مقدار راهی است که افراد باید طی کنند تا به هدف مورد نظر دست یابند - فتحی واجارگاه،» . - 1388برنامه درسی« درحقیقت نوعی نقشه، چارت یا تجارب است که از طریق آن از دانشآموز انتظار میرود مطالب به طور کارآمد آن را بیاموزد و در موقعیتهای واقعی زندگی آن را به کار گیرد - اسکیلبک4، به نقل از فتحی واجارگاه، . - 1388
-1-2 انواع برنامه درسی
گودلد و سو1 و سو تبیین حدود و ثغور برنامه درسی، چهار سطح از سطوح برنامه درسی شناسایی کرده اند. این سطوح عبارت اند از: -1 برنامه درسی اجتماعی:2 برنامه درسی احتماعی به سطحی اشاره می کند که به بیشترین میزان از یادگندگان فاصله دارد این سطح با سیاستمداران، نمایندگان گروه های مختلف، مدیران سطوح مختلف و متخصصان حرفه ای سرو کار دارد. -2 سطح نهادی :3 برنامه ها ی درسی موسسه ای یا نهادی که در سطح مدارس مورد استفاده قرار میگیرند و تا حد زیادی از برنامه های درسی اجتماعی اقتباس می شوند.- 3 برنامه درسی آموزشی:4 برنامه درسی آموزشی به آن نوع برنامه اشاره می کند که معلم آن را طراحی می کند بر آن است تا در مدرسه و کلاس درس اجرا نماید.اینن برنامه درسی متاثر از اولویت ها ی معلم، دیدگاه های تربیتی و روش آموزشی وی می باشد. -4 برنامه درسی تجربی5 برنامه درسی است که توسط دانش آموزان درک و تجربه شده است - فتحیواجارگاه،. - 1388
فرانسیس کلاین برنامه درسی را هفت نوع میداند.-1 برنامه درسی اکادمیک6 یا آرمانی:7 برنامه درسی در این سطح بیانگر برنامه درسی است که متخصصان و صاحبنظران آن را مدنظر دارند و در تصمیم گیری مرتبط با آن، نقش ایفامی نمایند. -2 برنامه درسی اجتماعی: این برنامه بیانگر آن برنامه است که جامعه به طور کلی شامل مردم و نمایندگان آن ها، سازمان ها و موسسات اجتماعی، نهادهای قانونگذاری و...در آن نقش ایفا می نمایند. -3 برنامه درسی رسمی:8 در این سطح، برنامه ای مدنظر است که سازمان ها و افراد رسمی که بطور مستقیم در امور آموزش و پرورش درگیر هستند، دخیل می باشند.
-4 برنامه درسی نهادی:9 بیانگر برنامه ای است که در سطح مدرسه پذیرفته شده و به اجرا در می آید و عوامل موثر بر آن، نیروهای موجود در سطح مدرسه می باشند.-5 برنامه درسی آموزشی: از دید کلاین، این نوع برنامه درسی آن چیزی است که معلم بدان امید دارد، ارزش قایل است و می خواهد به یادگیرندگان خود بیاموزد. - 6 برنامه درسی اجرایی:10 برنامه درسی اجرایی حاصل مشاهدات و ثبت و ضبط کلیه فرایندهای تعاملی در حین اجرای برنامه درسی در کلاس درس است.- 7 برنامه درسی تجربی: برنامه درسی تجربه شده به تجربیات دانش آموزان از طرح های از پیش تنظیم شده و تعامل های حاصل از کلاس درس اشاره می کند.
پوزنرانواع برنامه درسی را در پنج نوع طبقه بندی میکند: -1 برنامه درسی رسمی: از این برنامه درسی پوزنر به عنوان برنامه درسی مکتوب یا مستندی نام می برد که در آن چارت ها، فهرست رئوس مطالب، راهنمای برنامه درسی و فهرست هدفها بدقت تعریف شده باشد - مهرمحمدی،-2 - 1392 برنامه درسی اجرایی یا عملیاتی :شامل آن چیزی است که عملا توسط معلم تدریس می شود و نیز در بر گیرنده این امر است که چگونه به دانش آموزان منتقل می گردد.به عبارت روشنتر چگونه دانش آموزان از اهمیت و جایگاه آن آگاه می شوند. این بدان معناست که برنامه درسی اجرایی شامل دو جنبه است:الف: محتوایی که مدنظر قرار میگیرد و توسط معلم در کلاس درس تدریس می شود.
به عبارت دیگر آن چه که معلم در کلاس، درس می دهد.ب: نتایج یادگیری که دانش آموزان در قبال آن مسئول هستند. -3 برنامه درسی پنهان:11 برنامه درسی پنهان عمدتا مورد تایید نیروهای برنامه رسمی مدرسه نیست اما می تواند نسبت به برنامه درسی رسمی یا اجرایی، تاثیری به مراتب عمیق تر بر دانش آموزان داشته باشد. -4 برنامه درسی پوچ:12 که از آن تحت عنوان برنامه درسی خنثی با عقیم نیز یاد می شود، شامل آن دسته از موضوعاتی است که تدریس نشده است و نیز هرنوع ملاحظه ای را در این خصوص که چرا این موضوعات مورد غفلت قرار گرفته است را در بر می گیرد - فتحی واجارگاه،-5. - 1392 برنامه درسی فوق برنامه:13 بزعم پوزنر برنامه درسی فوق برنامه شامل کلیه تجربیات برنامه ریزی شده ای است که از حیطه موضوعات درسی مدرسه خارج است.این نوع برنامه درسی با عنایت به ماهیت داوطلبانه بودن آن و پاسخگو بودن آن در قبال علایق و رغبت های دانش آموزان، در نقطه مقابل برنامه درسی رسمی قرار می گیرد.
» -2- 2 برنامه درسی تجربه شده1«جان دیویی 2 اولین مربی است امریکایی قرن بیستم است که شیوه ی آموزش تجربی را پیشنهاد کرد. نظریه او در ابتدای سال 1902 منتشر شد و تادهه ی 1930 ادامه یافت - رضا پور،. - 1390گودلدو سو برنامه درسی تجربه شده را، برنامه درسی میدانندکه توسط دانش آموزان درک و تجربه شده است.آن چه که دانش آموزان از برنامه درسی می فهمند وتجربه می کننداز دانش آموزی به دانش آموز دیگر متفاوت است. زیرا دانش آموزان دارای زمینه ها وسوابق مختلف، انگیزه ها وسطوح مختلف آرزو هاو... بوده وبا هم تفاوت دارند. برنامه درسی تجربه شده، عبارت است از آن چه که بچه ها واقعا درونی می کنند و بنابراینکاملاً شخصی و متفاوت از دیگران است - فتحی واجارگاه . - 1388 از دیدگاه کلاین» برنامه درسی تجربه شده« به تجربیات دانش آموزان از طرح های از پیش تنظیم شده و تعاملهای حاصل از کلاس درس اشاره می کند.
هر دانش آموز بر مبنای علایق، ارزش ها، توانمندی ها و تجارب قبلی خود نسبت به مطالب ارائه شده عکسالعمل نشان می دهد ودست به انتخاب می زند. وبدین ترتیب برنامه ای منحصر به فرد برای هریک از آنها شکل می گیرد که از آن تحت عنوان برنامه درسی تجربه شده نام برده می شود. از نظر نلسون3 این نوع برنامه درسی عبارت است از برنامه درسی که توسط خود دانش آموزان تجربه می شود و نتیجه حاصل از آن نیز معمولاً متفاوت از برنامه درسی رسمی یا صریح است.از دیدگاه کولز»4 برنامه درسی تجربه شده« در حقیقت آن بخش از برنامه درسی است که دانش آموزان تجربه میکنند و یادگیری از آن منتج می شود. »برنامه درسی تجربه شده« به عنوان آنچه دانش آموزان،دانشجو یامخاطب عملا تجربه می کنند،تعریف شده است - کلاین، 1991؛پوزنر، 1997؛مارش، 1997 به نقل از فتحی واجارگاه،. - 1388
-3-2 سطوح برنامه درسی تجربه شده
برنامه ی درسی تجربه شده دارای پنج سطح است.این پنج سطح شامل موارد ذیل است:
» -1-3- 2 برنامه ی درسی مورد انتظار:5«ا ولین سطح از برنامه درسی تجربه شده ، برنامه درسی مورد انتظار است؛ به عبارت روشنترآنچه مخاطبان امید و انتظار دارند، گمان می کنند، یا پیشبینی میکنند که در یک درس یا برنامهدرسی خاص بیاموزند، برنامه مورد انتظار است.برداشت دانشجویان درسی برنامه درسی در هنگام ورود به رشته یا کلاس درس و پیش داوریهای آنان می تواند بسیار متفاوت ا زبرنامه درسی قصد شده به وسیله طراحان یا مجریان باشد - فتحی واجارگاه،. - 1383 آنچه در ارتباط با برنامه درسی موردانتظار اهمیت دارد، ضرورت بررسی و ارزیابی دقیق برداشتهاو پیش داوریهای اولیه مخاطبان و عمق و حدود و ثغور آن است که ضمن
