بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به استناد آیات قرآن،روایات و مطالعات انجام شده حاکی از آن است که بین اسلام و حسابداري و حسابرسی رابطه وجود دارد چگونه ممکن است انسان ها که در طول تاریخدائماًدر حال تجارت و داد وستد بوده از این قاعده مستثنی باشند در حالی که قرآن به دفعات متعددي به اهمیت و ارزش حسابداري و حسابرسی در اسلام پرداخته است.بنابراین کشورهاي اسلامی می کوشند تا فعالیت هاي تجاري خود را مطابق با اصول و موازین شرعی اسلامی قرار دهند
با توجه به اینکه در نظام اقتصادي اسلام،مالک و ناظر اصلی خداوند است و باید در برابر خداوند پاسخگو باشند نه در برابر صاحبکارشان،این باعث می شود که حسابداران از ثبت اطلاعاتی که خلاف شرع است خودداري و از پنهان کاري ممانعت ورزند،دراین مقاله سعی شده است عناصر اصلی حسابرسی ، حسابداري و رابطه آن با قرآن و روایات ائمه مورد بحث قرارگیرد.
مقدمه
در کشور ما به حسابداري و حسابرسی اسلامی آنچنان که درخور است توجه نمی شود ولی این موضوع در بسیاري از دانشگاه هاي برتر جهان مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته از جمله کشورهایی مانند:مالزي،اسکاتلند که این موضوع به عنوان سرفصل بسیاري از کتاب ها و مقالات مورد بحث قرار می گیرد.لیکن در ایران بسیاري از سرفصل ها ترجمه متون غربی بوده و تحت این سرفصل ها فقط به نظام سرمایه داري توجه شده و کمتر در مورد حسابداري و حسابرسی اسلامی صحبت به میان آمده با توجه به اینکه در نظام اقتصادي اسلام،مالک اصلی خداوند است و نظامی مبتنی بر وحی و عقل و هدف غایی آن سعادت دنیا و آخرت انسان هاست.
این نظام به اخلاق و معنویت را با امور مادي و دنیایی درهم آمیخته و نهادهاي لازم جهت تحقق همزمان رشد و عدالت را فراهم آورده است - میرمعزي، - 1388و پاسخگویی هم در نهایت در برابر خداوند است و اینکه مسئولیت پاسخگویی براي حسابداران و حسابرسان در برابر خداوند در درجه بالاتري نسبت به پاسخگویی در برابر صاحب کارشان قرار دارد سبب می شود تا حسابداران از ثبت اطلاعاتی که خلاف بر قوانین شرعی می باشد پرهیز کنند و همچنین تمامی مواردي که از لحاظ شرعی می بایستی مشخص باشد را افشا کنند و از پنهان کاري ممانعت ورزند
از طرفی به استناد آیات قرآن و روایات نه تنها اسلام به طور کلی ضرورت حسابرسی و نقش آن را در سالم سازي محیط اقتصادي و اجتماعی یادآور شده است بلکه به طور صریح به مفاهیمی از قبیل استقلال رأي، دانش و تجربه، مراتب حرفه اي، مشاوره و غیره که عناصر اصلی حسابرسی هستند اشاره کرده
در بسیاري از تحقیقاتی که در زمینه گزارشگري مالی و رویه هاي حسابداري در جوامع مختلف انجام شده است، دسته اي از این تحقیقات به ارائه چارچوب ها و مدل هایی جهت بررسی تاثیر فرهنگ و عقاید بر حسابداري پرداخته اند به گونه اي که طبق مطالعات تطبیقی جالبی که در عرصه حسابداري و عوامل محیطی تاثیرگذار بر آن صورت گرفته همگی مؤید تعامل حسابداري و محیط بر یکدیگر هستند.نتایج این تحقیقات نشان دهنده آن است که ساختار حسابداري و حسابرسی هر کشوري می بایست بر مبناي فرهنگ و عقاید آن کشور باشد
روش انجام مطالعه
هدف در این مطالعه بررسی جایگاه حسابداري و حسابرسی در قرآن و روایات است. لذا، فعالیت هاي این تحقیق به لحاظ هدف، علمی و در حیطه تحقیقات توصیفی قرار می گیرد و به لحاظ نحوه گردآوري اطلاعات پیمایشی می باشد. جمع آوري داده هاي پژوهش به صورت اسناد کاوي، سایت ها، مطالعه، کتابخانه ها، اساتید، روحانیون، قرآن، نهج البلاغه و تفسیر صورت پذیرفته است .
حسابداري اسلامی در سطح نظري
در طول تاریخ اسلام مسلمانان و علماي دینی همواره به استناد قرآن، احادیث و روایات پیامبر - ص - و بزرگان دینی ادعایی بر جامعیت دین اسلام داشته و دارند و معتقدند که این منابع و در رأس آنها قرآن به عنوان کلام خداوند به فراگیري نسبت به تمامی موضوعات دارند حال این سوال مطرح می شود که آیا در 1400 سال قبل که حسابرسی و حسابداري به شکل امروزي توسعه و گسترش نیافته بود قرآن، پیامبر اسلام و امامان شیعه به ضرورت حسابرسی و حسابداري و تاثیر آن در اصلاح امور اشاره اي کرده اند؟
قرآن مجید باچنان تاثیر عظیمی که در زندگی مسلمانان داشته، اما به گفته شایسته و بایسته ي مقام قرآن است به آن توجه نشده و در بین مردم مهجور مانده و برخی از مطالب قرآن مورد فراموشی و بی توجهی قرار گرفته است« قرآن مجید از اول تا آخر حاوي پیام هاي گوناگون الهی براي بشر است و آگاهی و آشنایی با تمام این پیام ها لازم است، به ویژه پیامی که از جانب خدا و مربوط به سعادت دنیوي و اخروي انسان ها باشد. بنابراین، تدبر در تمام آیات و مطالب آن لازم است
پیامبر اسلام و امامان شیعه نیز به دفعات متعدد بحث حسابداري و حسابرسی را به مسلمانان یادآوري می کردند. براي نمونه در زیر به دو مورد اشاره می شود. امام علی - ع - - نهج البلاغه، خطبه - 88 می فرماید:» قبل از اینکه به حسابتان رسیدگی شود، به حساب خود رسیدگی نمایید« معنا و تفسیر آیه 282 سوره بقره به حسابداري و دفترداري اشاره دارد.
این دفترداري وحسابداري یکی ازنیازهاي بشراست که خداوند درطولانی ترین آیه قرآن به آن اشاره کرده است . می توان گفت این آیه به تعیین ضوابط شناسایی واندازه گیري دارائیها، بدهیها، سرمایه، درآمدهاوهزینه ها - استانداردهاي حسابداري - پرداخته است
اگرچه حسابداري ثبت دوطرفه رابه نام لوکاپاچیولی یک راهب فرانسیکن می شناسندکه درسال 1494 باانتشارکتاب خودبه نام کلیات حساب، هندسه واصول نسبت ها به انتشارمی رساندامااین موضوع به هزاران سال قبل ازمیلادمسیح برمی گرددودرتمدن هاي قدیمی چون بابل،آَشوريوسومري ریشه داردکه نشان می دهد درآن تمدن ها نوعی ثبت ونگهداري دفاتروجود داشته است باتوجه به اینکه فرهنگ هرکشور یکی ازعوامل مهم تاثیرگذاربرسیستم حسابداري می باشد براین اساس حسابداري اسلامی وجود دارد
زید - - 1997حسابداري اسلامی رابه شرح زیرتعریف کرده است.
حسابداري اسلامی عبارت است ازفرایندشناسایی، اندازه گیري وگزارشگري مشروعیت فعالیت هاي مالی که براي تصمیم گیري، محاسبه زکات ومحاسبه سودواقعی عملیات سرمایه گذاري اسلامی براساس دستورات اسلام، مفید باشد .
اهداف حسابداري اسلامی
از آنجا که موسسات اسلامی درحال رشد و توسعه هستند و اعتقاد به اینکه مفروضات سیستم هاي حسابداري غربی می باشد و این موضوع که با ارزش ها و اعتقادات اسلامی سنخیت ندارد بنابراین گزارشگري حسابداري اسلامی هم زمان با حسابداري مرسوم باعث افزایش قابلیت استفاده از این گزارش ها توسط سرمایه گذاران می گردد، جایگاه حسابداري اسلامی در این زمینه سبب می گردد تا حسابداران به افشاي درآمد و هزینه پرداخته و اندازه گیري خمس و زکات و همچنین به آن آسان تر گردد
بعضی از محققین محاسبه زکات را به عنوان هدف اصلی در حسابداري اسلامی بیان کرده اند: اگر زکات به عنوان هدف اصلی قرار گیرد هر شخص از فریب کاري یا ظاهر آرایی ناخواسته پرهیز می کند زیرا همیشه خدا را ناظر بر اعمال خود می بیند. در نتیجه اطلاعات حسابداري به طور غیر مستقیم هم پاسخگوي نیازهاي استفاده کنندگان است و هم پاسخگوي مسئولیت اجتماعی. براي حسابداري اسلامی اهدافی متفاوت ذکر شده است:
-1 سودمندي براي تصمیم گیري به نحوي که جریان به سوي منافع جمعی پیش رود.-2 وظیفه مباشرت پاسخگویی اسلامی - حساب خواهی و حساب دهی - -3 پاسخگویی از طریق زکات. نتایج تحقیق عدنان وگافیکین نشان می دهد که هدف اصلی اطلاعات حسابداري اسلام، ارائه اطلاعات براي ایفاي تعهد و پاسخگویی به صاحب اصلی - خدا - است. بنابراین پاسخگویی کلی زمانی درعمل محقق می شود که در راستاي ایفاي تعهد زکات باشد.
تربووانو پیشنهاد کرده است که سازمان هاي اسلامی باید زکات مدار باشند نه سود مدار یعنی سود خالص نباید به عنوان مبناي ارزیابی عملکرد استفاده شود بلکه، هدف باید پرداخت زکات بیشتر باشد. چیرا در این زمینه می گوید سیستم تجارت اسلامی باید بتواند به مقصد شریعت برسد. مقصد شریعت شامل هر چیزي است که براي فلاح - موفقیت در دنیا وآخرت - وحیات طیبه - زندگی پاك - در چارچوب شریعت لازم است.
نتایج تحقیقات انجام شده در اندونزي با دانشگاهیان مسلمان استان یوگیاکارتاي به عنوان اهداف حسابداري اسلامی و تاکید حسابداري اسلامی بر اطلاعات مذهبی که طی پرسشنامه اي که تهیه شده نشان می دهد که پاسخگویی اسلامی را به عنوان هدف اصلی حسابداري اسلامی انتخاب کرده اند که این پاسخ ها نشان می دهد سهامداران به عنوان استفاده کنندگان اصلی تلقی نمی شوند و اهمیتی بیش از سایر استفاده کنندگان ندارند و همچنین اعتقاد داشته اند که در حسابد اري اسلامی باید بر اطلاعات مذهبی و اجتماعی تاکید شود
هیئت استاندارد هاي حسابداري آمریکا به عنوان پیشرو تدوین مفاهیم نظري اقرار کرده است که این مفاهیم براي محیط اقتصادي ، سیاسی و اجتماعی آمریکا تدوین شده است. بنابراین شرایط محیطی بر حسابداري موثر است. در یک کشور مسلمان اگر محیط اقتصادي مبتنی بر رعایت ارزشهاي اسلامی باشدقاعدتاًچنین محیطی بر گزارشگري مالی موثر خواهد بود. هر چه سطح ایمان جامعه به آموزه هاي اسلامی افزایش یابد، مصرف طبقه مرفه کاهش و اتفاقات بیشتر توزیع درآمد در جامعه عادلانه تر و در نتیجه مصرف طبقه فقیر بیشتر می شود با وجود این مصرف کل کاهش می یابد، زیرا بخشی از درآمد حاصل از کاهش مصرف طبقه مرفه صرف سرمایه گذاري می شود و کاهش مصرف مرفهان از افزایش مصرف فقیران ببیشتر است
جایگاه حسابداري و حسابرسی در اسلام و قرآن
قرآن مجید از اول تا آخر حاوي پیام هاي گوناگون الهی براي بشر است و آگاهی و آشنایی با تمام این پیام ها لازم است، به ویژه پیامی مربوط به سعادت دنیوي و اخروي انسان ها باشد. بنابراین، تدبر در تمام آیات و مطالب آن لازم است. تفسیر قرآن براي فهم و درك آیات است و درآن منظور هرآیه بیان می شود. کتاب هاي تفسیر بیشتربه تحقیقات فنی در علوم مختلف پرداخته اند و هر صاحب فنی در دایره اي اطلاع خود و با اصطلاحات رایج آن به بحث پرداخته است - فتحی ومؤذن نماز،. - 1391 معنا و تفسیر آیه ي282سوره ي بقره به حسابداري و دفترداري اشاره دارد.
