بخشی از مقاله
چکیده
بیش از یک قرن است که مسئله توسعه، اذهان اندیشمندان و سیاستگذاران را به خود معطوف نموده است و در مراکز علمی مباحث زیادی دراینباره مطرح میشود. از مهمترین الزامات تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، فهم و تحلیل علل عقبماندگی مسلمانان و بررسی تطبیقی آن با الگوهای پیشرفت کشورهای توسعهیافته و نقد آنهاست. مقاله حاضر بهدنبال تبیین پیشرفت در بستر مسایل اخلاقی از یک سو و در بررسی اخلاق در حوزه پیشرفت اسلامی از سوی دیگر است. پرسش اصلی مقاله این است کهآیا نسبتی بین اخلاق و پیشرفت وجود دارد و تا چه حد اخلاقی شدن و محور بودن آن در عرصه پیشرفت تأثیرگذار است؟ فرضیه مقاله این است که بین اخلاق و پیشرفت ارتباط مستقیم وجود دارد و رعایت مسایل اخلاقی چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی باعث رشد و پیشرفت فرد و جامعه خواهد شد. بیشک اخلاق اسلامی در حوزه فردی و اجتماعی، از عناصر مهم ارزشی است که تدوین الگو را تحت تأثیر قرار میدهد. این مقاله کوشش میکند ضمن تعریف مبانی و مفاهیم پیشرفت از دیدگاه اسلام و همچنین مفاهیم توسعه در غرب و برجسته کردن بحث اخلاق اسلامی و جایگاه و اهمیت آن در الگوسازی و سیاستگذاریهای کلان، گامی در جهت این امر مهم بردارد.
واﮊگان کلیدی: الگو، پیشرفت، اسلامی، ایرانی، اخلاق، غرب، توسعه، اجتماع.
مقدمه
با توجه به پیچیدگی جوامع انسانی در عصر حاضر و سرعت روزافزون پیشرفتهای علمی در کشورهای مختلف، توسعه جوامع همگام با اقتضائات زمانی، امری ضروری بهنظر میرسد. الگوهای کلان که سعی دارند در جایگاههای فراراهبردی قرار گیرند و ارزشهایی جهانی را نشانه بگیرند، باید از درون مایهای محکم و پابرجا برخوردار باشند تا بتوانند در برابر تلاطمهای ایدئولوﮊیک و تمدنی در عرصه جهانی، از هویت اسلامی و استوار خود دفاع کنند و دستاوردها و اهداف خود را همواره در معرض استفاده قرار دهند. ازاینرو هر الگویی که بخواهد خود را در جایگاه یک مکتب جهانی قرار دهد، باید در پنج حوزه بسیار غنی باشد:
١. فلسفه و منطق شایسته و واقعگرا؛
٢. آرا و اندیشه مستدل و حکیمانه؛
٣. بستر و زمینه جامع و منسجم؛
٤. عرصههای انسانی و تعالیبخش؛
٥. اهداف و مقاصد تحرکبخش و تعهدآور.
این پنج حوزه را میتوان مبانی بنیادین و روبنایی الگو یا مکتبی جهانی دانست که واضعان و طراحان آن باید به اصول، عرصهها، بستر، پیشبرندهها، محرکها و مقاصد توجه کامل داشته باشند. ازاینرو، بازشناسی الگوی پیشرفت در کشور مسئلهای ضروری و حیاتی است. امروز انقلاب اسلامی به حدی از توانمندی رسیده است که میتواند با برنامهریزی حساب شده، الگویی طراحی
جایگاه و نقش اخلاق در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ٧٢٣ کند که سایر کشورها - حتی غیرمسلمان - نیز از آن استفاده کنند. برای رسیدن به »پیشرفت« نیازمند الگویی راهبردی هستیم که در کوتاهترین زمان و با کمترین خطا ما را به این مقصود برساند. تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، موضوعی راهبردی است که باید در مورد آن نظریهپردازی و تصمیمسازی کرد تا راهنمای برنامههای میان مدت و بلندمدت کشور قرار گیرد . چنین الگویی، برای همه اسناد برنامهای و چشمانداز کشور الگوی مادر خواهد بود.
الگوی اسلامی پیشرفت، مبتنی بر مبانی معرفتشناختی و هستیشناختی اسلامی و در چارچوب حقوق و اخلاق اسلامی است. این الگو جهانشمول است و میتواند با شرایط زمانی و مکانی گوناگون منطبق شود. بر این اساس، چنین الگوی پیشرفتی، الگویی نظری است؛ یعنی مجموعه نظاممندی از مفاهیم، اصول موضوعه، قوانین و راهبردها است که در ساختاری منطقی، وضعیت موجود را تحلیل و وضعیت مطلوب را تبیین میکند و راهبرد حرکت از وضعیت موجود به مطلوب را بهدست میدهد. این الگو، در بخش تحلیل وضعیت موجود، توصیفی و در بخش ارایه وضعیت مطلوب و راهبردها، هنجاری است.
عواملی مانند حاکمیت مبانی الهی و اسلامی، الگوی اخلاق دینی، اتکا به آموزههای اسلامی و محوریت جریان جهانی اخلاق اجتماعی، اهمیت و ضرورت تبیین نقش اخلاق و اخلاقمداری را در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دو چندان میسازد. بنابراین، ارتباط نزدیک بقا، تحکیم و پیشرفت جمهوری اسلامی ایران با اخلاقمداری با توجه به موارد زیر اهمیت این پژوهش را نشان میدهد:
١. ضرورت تبیین نقش اخلاق در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛
٢. ضرورت بررسی روشمند مفهوم اساسی اخلاق در اسلام؛
٣. لزوم تبیین نقش محوری اخلاق در تأمین اهداف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و....
٤. لزوم تبیین ارتباط بین اخلاق و سایر اجزای الگو و نقش اخلاق و
