بخشی از مقاله
چکیده
بیماري برقزدگی نخود با عامل Ascochyta rabiei یکی از مهمترین بیماريهاي نخود در مناطق نخودکاري کشور بخصوص استان لرستان است. که شناسایی و پیشگیري از اپیدمی شدن این بیمارگر در این مناطق امري ضروري است. در تحقیق حاضر به جداسازي، شناسایی و پراکنش قارچ A. rabiei عامل بیماري برق زدگی نخود در سال 1397 در شهرستان خرم آباد پرداخته میشود. بدین منظور ابتدا نمونهبرداري از مزارع نخود بخشهاي بیرانشهر، چگنی، ویسیان، سپیدشت، گریت و ریمله در سطح مزارع به روش نمونه برداري سیستماتیک تصادفی انجام شد. نمونههاي آلوده کشت، جداسازي و شناسایی آنها با استفاده از خصوصیات مرفولوژیکی طبق کلیدهاي شناسایی معتبر انجام گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که قارچ Ascochyta rabiei با خصوصیات میکروسکوپی همچون اندازه، ساختمان، شکل پیکنید، کنیدیوم، آسک شناسایی شد و شیوع و خسارت آن در مزارع نخود شهرستان خرمآباد بالاست. به طوریکه بخش هاي ویسیان و چگنی به ترتیب داراي بیشترین درصد فراوانی آلودگی %75 و %50 به این قارچ میباشند.
کلمات کلیدي: برقزدگی، حبوبات، بیماري گیاهی، سوختگی آسکوکیتایی
مقدمه
نخود - Chickpea - گیاهی خودگشن با نام علمی Cicer arietinum L. است که به خانواده بقولات تعلق دارد. بذر رسیده آن از پروتئین قابل توجهی برخوردار است، نخود گیاهی خودگشن و دیپلوئید بوده و پس از نخودفرنگی و لوبیا، سومین لگوم دانهاي مهم جهان محسوب می شود - ٢٠٠٤ . - Aghaee & Kanouni, ریشه گیاه نخود ازت هوا را در خاك تثبیت نموده و موجب بهبود خاك و افزایش عملکرد محصولات بعدي میشود - باقري و همکاران، . - 1376 طبق گزارش فائو - FAO - ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نخود در جهان است و در بین حبوبات چه از نظر سطح زیر کشت و چه از نظر تولید در درجه اول اهمیت در ایران قرار دارد، بهطوري که به جز در نواحی مرطوب شمالی در بیشتر نقاط کشور کشت میشود. استان لرستان نیز یکی از مهمترین مراکز مستعد با شرایط آب و هوایی مناسب براي تولید نخود بوده و سطح زیر کشت آن در مزارع این استان 96/506 هکتار است که پس از استان کرمانشاه دومین استان با بالاترین سطح زیر کشت در ایران میباشد - آمارنامه کشاورزي، . - 1394
این محصول هر ساله تحت تأثیر تنشهاي مختلف زنده و غیرزنده قرار میگیرد - ١٩٨٥ . - Reddy & Kabbabe, برقزدگی Ascochyta blight یکی از مخربترین تنشهاي زنده نخود است، عامل این بیماري قارچ آسکومیستی Didymella rabiei - Kovachevski - با آنامورف Ascochyta rabiei - Pass. - Labrousse می باشد. آنامورف آن در 35 کشور جهان گزارش شده است - وزیري و همکاران، 1394؛ باقري و همکاران، 1376؛ نورالهی و همکاران، 1379؛ بهداد . - 1359 در جهان نیز همهگیريهاي شدیدي از بیماري برقزدگی نخود روي ارقام مختلف گزارش شده است - ١٩٩٥ . - Navase-cortes et al.,بیماري برقزدگی اولینبار در سال 1911 در شمال غرب هند دیده شد و پس از آن از اکثر مناطق جهان گزارش گردید - Nene . - et al., 1991 این بیماري اولین بار از ایران توسط زالپور گزارش شده است - . - Zalpour, 1963 خسارت این بیماري در ایران بالا بوده و بهطور متوسط 6000 تن کاهش محصول در سال میباشد، در سالهاي اپیدمی، میزان خسارت این بیماري در بعضی مزارع تا100 درصد نیز میرسد - بهداد . - 1359
قارچ عامل این بیماري در محدوده دمایی 10 تا 20 درجه سلسیوس و رطوبت بیش از 60 درصد به سرعت توسعه یافته و در سالهاي پرباران و شرایط رطوبت مناسب آسیب شدیدي به گیاهان زراعی وارد میسازد - بهداد، . - 1359 بیماري به تمام اندامهاي هوایی گیاه حمله نموده ومعمولاً در زمان گلدهی و تولید غلاف در مزرعه دیده میشود. علائم در برگچهها بصورت لکههاي مدور با هالهي قهوهاي و مرکز خاکستري و در ساقه، لکهها به اندازههاي متفاوتی کشید شده و ساقه را احاطه میکنند. همچنین لکههاي کاملاً توسعه یافتهاي روي غلافهاي نخود ظاهر میگردند که پیکنیدیومها بهصورت دوایر متحدالمرکزي در درون لکه ها تشکیلمیشوند . - Nene et al., 1991 - تکثیر غیرجنسی این قارچ بوسیله تولید پیکنیدیوم و پیکنیدیوسپورها صورت میگیرد، پیکنیدیومها کروي یا نیمهکروي هستند که اندازه قطر آنها از 65 تا 245 میکرومتر متفاوت است - باقري و همکاران، . - 1376باتوجه به اینکه استان لرستان یکی از مراکز مهم کشت و تولید نخود در ایران است و وجود بیماري برقزدگی نخود یکی از عوامل محدودکنندة تولید محسوب میشود مطالعه و بررسی براي شناسایی و جداسازي این قارچ ضروري میباشد.
مواد و روشها
نمونه برداري بیماري برقزدگی نخود نمونهبرداري از مزارع نخود شهرستان خرمآباد در سال زراعی 1397-98 از بخشهاي بیرانشهر، چگنی، ویسیان، سپیدشت،گریت و ریمله به روش سیستماتیک تصادفی انجام شد و از هر بخش 8 نمونه گیاهی جمعآوري شد. نمونههاي مشکوك به علائم بیماري با درج تاریخ و مکان جمع آوري در پاکت هاي کاغذي قرار داده و به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس به صورت قطعات 2 تا 3 سانتیمتري در ویالهاي شیشهاي براي انجام آزمایش هاي بعدي در یخچال در دماي4 درجه سانتیگراد قرار داده شدند. جداسازي قارچ براي جداسازي قارچ، ابتدا حد فاصل بین بافتهاي آلوده و سالم گیاهی شامل ساقه، برگ و غلاف به قطعات نیم تایک سانتیمتري تقسیم شدند. این بافتها با محلول هیپوکلریت سدیم یک درصد کلر فعال به مدت 3-5 دقیقه ضدعفونی سطحی شده، سپس با آب مقطر سترون در سه مرحله شستشو داده شدند.
بافت هاي ضد عفونی شده در محیط استریل و به دور از آلودگی روي کاغذ صافی سترون آبگیري شدند و بعد از دو ساعت روي تشتکهاي حاوي محیطکشت موادغذایی شامل سیب زمینی- دکستروز- آگار - PDA - و آرد نخود - دکستروز- آگار - CSMDA - قرار داده شدند. تشتکها در انکوباتور با درجه حرارت ˚C 19 و تناوب نوري 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت روشنایی نگهداري شدند. بعد از رشد قارچ از حاشیه پرگنه بافت هاي روي محیط کشت قطعات 0/5 تا 1 سانتیمتري برداشته شد و در وسط محیط کشت جدید قرار داده شدند و سپسمجدداً در دماي 19 درجه سانتی گراد انکوبه شدند. پرگنههایی که از لحاظ شکل ظاهري و میکروسکوپی به قارچ A.rabieie شباهت داشتند خالصسازي شدند و براي ادامه مراحل آزمایش مورد استفاده قرار گرفتند.
خالص سازي قارچ پرگنه قارچ به روش تکاسپور روي محیط آب-آگار خالصسازي شدند. سپس جدایهها در درون لولههاي آزمایش حاويمحیط غذایی CSMDA درون یخچال در دماي 5-3 درجه سانتیگراد نگهداري شدند. شناسایی قارچ به منظور شناسایی قارچ مورد نظر از کشت 7-14 روزه قارچ استفاده شد. مقداري از بافت جوان اطراف پرگنه قارچ را برداشته و روي لام با یک قطره لاکتوفنل بیرنگ قرار داده شد. سپس لامل را روي بافت گذاشته و اسلاید با لاكناخن فیکس شد. اسلاید تهیه شده زیر میکروسکوپ نوري قرار داده شد و با استفاده از دوربین المپوس مدل ٢٠PM-CB عکس گرفته شد. در نهایت جدایه هاي قارچی آسکوکیتا با توجه به شکل، ساختمان و اندازه پیکنید و کنیديهاي قارچ و با استفاده از کلید شناسایی معتبر - Mel’nik, 1997 - شناسایی شدند.
نتایج و بحث
نتایج این پژوهش روي علائم بیماري گیاه نخود نشان داد که بیماري ابتدا به صورت چندین لکه نکروزة کوچک روي برگهاي جوانتر شاخهها ظاهرمیشود. علائم روي برگچهها به صورت لکههاي مدور با حاشیه قهوهاي و مرکز خاکستري است. پیکنیدهاي قارچ به صورت دوایرمتحدالمرکز در این لکهها قرار گرفتهاند. روي ساقهها و دمبرگها، زخمها به صورت تخممرغی وارونه یا کشیده بوده و حاوي ساختارهاي قارچی میباشند. اندازةزخمها بسیار متغیر بوده، برخی از آنها ممکن است 3 الی 4 سانتیمتر طول داشته و بخش
