بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات تطبیقی به عنوان یک نگاه میان رشته ای به ارتباط و زمینه های مشترک بین دو اثر می پردازد . دو مکتب معروف ادب تطبیقی که از آنها به عنوان مکتب فرانسوی و امریکایی نام می برند ، هر یک از نظرگاهی به متن می نگرند . اگر مکتب فرانسوی زمینه های تاثیر و تاثر دو نویسنده یا دو متن بر یکدیگر و ارتباط های فرهنگی دو متن را مورد بررسی قرار می دهد، مکتب امریکایی به بررسی مسایل زیبایی شناختی و مشابهت های معطوف به آن نظر دارد. این مقاله با در نظر گرفتن رویکرد آمریکایی ادبیات تطبیقی به بررسی ارزش های زیبایی شناختی اشعار دو شاعر معاصر یعنی احمد شاملو و نزار قبانی همچنین به بررسی مقوله ی جسمانیت در شعر این دو شاعر می پردازد .
کلید واژهها: ادبیات تطبیقی، نزار قبانی، احمد شاملو، تصویر گری، جسمانیت.
مقدمه
ادبیات تطبیقی ادبیات تطبیقی به عنوان یک نگاه میان رشته ای به ارتباط و زمینه های مشترک می پردازد . گستردگی زمینه های مشترک فرهنگی نیز در نهایت باعث تنوع در این نوع ادبیات شده است .وقتی که محققی بنای تحقیق خود را بر مقارنه و تطبیق بین دو اثر می پردازد، دقیقا به چه چیزی نطر دارد ؟ آیا هدفش یافتن زمینه های مشترک قومی و فرهنگی است ؟ آیا می خواهد زمینه های تاثیر پذیری دو فرهنگ یا دو اثر را در دو بازه زمانی مشخص کند ؟ یا اینکه می خواهد در ورای مرزهای زبانی و جغرافیایی از ارتباط میان اقوام به طور اعم و هنرمندان و نویسندگان به طور اخص سخن بگوید ؟» ادبیات تطبیقی یعنی بررسی وجوه اشتراک و افتراق ، منبع الهام یا تاثیر و تاثر بین متون ادبی که به بیش از یک زبان نوشته شده باشند یا مطالعه و بررسی روابط ادبی بین دو یا چند جامعه که به زبان های مختلف صحبت می کنند « - سالمن پراور، - 11 : 1393
با دقت در این تعریف و آشنایی با حدود و ثغور گسترده ادبیات تطبیقی، نمی توان محدوده اش را به طور مطلق مورد بررسی قرار داد ؛ این گستردگی حوزه پژوهش را نیز می توان در رویکردهای متنوع ادبیات تطبیقی نیز مشاهده نمود . مهمترین زوایایی ک ه پژوهنده در حوزه ادبیات تطبیقی می تواند متنی را مورد بررسی قراردهد عبارتند از : نقد بینامتنی، نقد مضمونی، تصویرشناسی، مطالعات فرهنگی، مطالعات پسااستعماری، نقد جغرافیایی، نقد اسطورهشناسانه، نقد محیط زیستی، نقد هرمنوتیک، نقد پدیدارشناسانه، نقد تکوینی، نقد جامعهشناسانه. همه این زوایا به تعبیر آادرنو نوعی » تامل مضاعف « در مورد یک متن به حساب می آیند ». منظور آدرنو از تامل مضاعف، به کارگیری مفاهیم و مقولات فلسفی و جامعه شناختی است که در خود اثر یافت نمی شوند ، ولی فهم محتوای صدقی اثر بدون استفاده از آنها ممکن نیست - « فرهادپور ، - 33 :1392
با اینکه ادبیات تطبیقی را فراتر از مرزهای ملی دانسته اند ، اما این فرا روی به منظور طرد و نفی ادبیات ملی نیست بلکه شناخت دیگری باعث شناخت خود می گردد. باتوجه به گستردگی حوزه پژوهشی ادبیات تطبیقی ، ادبیات یک ملت نه می تواند خود را در برج عاج ، متنعم بییند و نه در کنج انزوا و عزلت ، خود را حقیر و مستمند تصور کند و از هر گونه ارتباطی چشم بپوشد . ادبیات تطبیقی در ذیل دو مکتب فرانسوی و آمریکایی از دومنظر متفاوت به متون نگاه می کنند ». در رویکرد فرانسوی به رابطه تاریخی و فرهنگی دو متن می پردازد در مقابل این رویکرد، رویکرد آمریکایی قرار دارد که به مباحث زیبایی شناسی و بن مایه ها و شباهت های آفرینندگی هنری نظر دارد - «انوشیروانی ، - 38 :1389
بر اساس رویکرد امریکایی ادب تطبیقی آفرینندگی هنر و جنبه های زیبایی شناسانه می تواند عامل مقایسه بین دو اثر هنری گردد. بی شک یکی از موارد آفرینندگی در شعر نوع نگاه و تصویرگری خاصی است که شاعر از معشوق خود دارد . این مقاله به جسمانیت معشوق در آثار دو شاعر بزرگ معاصر ادبیات فارسی و ادبیات عربی می پردازد . نزار قبانی به عنوان یکی از شاعران برجسته ادبیات عرب و احمد شاملو به عنوان یکی از شاعران صاحب سبک ادبیات معاصر و نگاه مورد بررسی قرار گرفته اند . اما مهمترین عواملی که باعث شد که نگارنده از زاویه ادب تطبیقی به این نوع تصویرگری و ابداع بپردازد ، عبارتند از :
-1در شعر هر دو می توان در کنار گرایشهای رمانتیک نوعی تعهد اجتماعی نیز مشاهده نمود.
- 2حضور »آیدا « در شعر شاملو و» بلقیس «در شعر نزار الهام بخش زیباترین عاشقانه های ادب معاصر شده است .
-3 تنوع و گوناگونی آثار دو شاعر و بر خورداری از زبان و نگاه خاص به مقوله های اجتماعی و عشق به آنها ویژگی ممتاز و مشترکی بخشیده است .
نوع نگاه مشترک شاملو و قبانی به معشوق زندگی نزار قبانی نزار قبانی بزرگترین عاشقانه سرا و پر مخاطب ترین شاعر معاصر عرب در 21 آذار1342ه . ق ، –مارس 1923
– در دمشق در محله » ماذنه الشحم « در خانه ای وسیع وپر از گل های بابونه و آب روان به دنیا آمد . پدرش » توفیق قبانی « تاجر فلسطینی الاصل بود که کارخانه حلوا پزی داشت و مادرش زنی دمشقی بود ، خانواده او وضعیت مالی متوسطی داشتند . او سه برادر و دو خواهر با نام های ، معتز ، رشید ، صباح ، هیفاء و وصال داشت .نزار برای دمشقی که در کودکی او را در آغوش خود فشرده و جوانیش را در آن گذرانده بود و زنده و مرده او را در خود جای داده است چنین سروده است :
» مسقط راسی فی دمشق الشام / هل واحد من بینکم یعرف این الشام «... /
» زادگاه من در دمشق شام است / آیا کسی از شما میدانید که شام کجاست ؟ «.../
در آن زمان سوریه توسط فرانسویان اشغال شده بود وپدر نزار ، توفیق قبانی به همراه عمویش » ابی خلیل القبانی - « شاعر ومولف – از حامیان نهضت بودند . خود نزار در توصیف ولادتش اینگونه می گوید : روزی که در 21 آذار – مارس 1923 – م در خانه ای از خانه های قدیم دمشق به دنیا آمدم زمین نیز در حال ولادت بود ... زمین ومادرم در یک زمان حامله شدند و در یک زمان وضع حمل کردند ، این چیزی بود که بر زمین می گذشت ، اما در بیرون ، درآن سال ها یعنی در دهه سوم قرن بیستم ، نهضت مقاومت بر ضد اشغال فرانسویان گسترش می یافت ... پدر من توفیق قبانی یکی از مردان مقاومت بود و خانه ما یکی از مراکز آن ... پدرم حرفه ای دیگر به جز شیرینی پزی داشت یعنی به حرفه آزادی اشتغال می ورزید . این تعدد شخصیت در وجود پدرم به من وتا حد زیادی و به صورتی خاص وآشکار به شعر من انتقال یافت . - محمد مهدی آل طعمه، - 169: 1999
نزار قبانی تحصیلات خود را در دمشق گذراند . بیشتر مدرسین مدارس سوریه در آن زمان فرانسویان بودند و کتاب های درسی به زبان فرانسه تدریس می شد از آنجا بود که نزار قبانی به زبان فرانسه مسلط بود و کتا بهای ادبی فرانسوی را مثل مولیر ، راسین ، کورنی وامثال آنها را به زبان اصلی مطالعه می کرد. قبانی بعد از دریافت مدرک حقوق وارد دستگاه دیپلماسی سوریه شد و بیش از بیست سال را در این شغل دولتی به انجام وظیفه پرداخت .
نزار در جوانی با زنی دمشقی از » آل بیهم « ازدواج کرد ونتیجه زندگی با ا و دو فرزند با نامهای » هداباء« و » توفیق « بود و زندگی آن دو با طلاق پایان یافت . سپس نزار با زنی عراقی با نام » بلقیس « آشنا شد و عاشق شیفته او گشت ، او پس از ازدواج با بلقیس دارای دو فرزند با نام های » عمر « و » زینب «شد . تا اینکه زن آرزو های نزار قبانی در حادثه انفجار سفارت عراق در بیروت در سال .1981 م . کشته شد . این حادثه تلخ در شعر هایش نیز منعکس شده است وتعدادی از زیباترین مرثیه های عرب را پدید آورده است ؛ شعر هایی مانند : دروازه گل سرخ بر موهای بلقیس و... نزار پس از کشته شدن همسرش به لندن رفت و تا آخر عمر در همانجا ماندگار شد در سال .1998 م در گذشت .او شناخته شده ترین وپر مخاطب ترین شاعر معاصر عرب است.
» این اشتهار و اعتبار معلول چیست ؟ اگر از نبوغ هنری و استعداد فطری او بگذریم، اساسا دو عنصر را بیش از همه در رواج فراگیر شعر او در آفاق و اقالیم موثر می دانند . موضوع و زبان . - « اسوار ، - 11 :1391 با اندکی مطالعه در شعر و نثر نزار قبانی مهمترین موضوعی که در شعر و اندیشه قبانی ظهور و بروز دارد ، عشق می باشد . تغزلات لطیف قبانی به شعر وی چشم اندازهای زیبایی بخشیده است . مضمون پردازی های بکر و لطیف وی در این عرصه به گونه ای است که وی را شاعر زن لقب داده اند . زن در شمایلی خاص و
