بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با عنوان و هدف کلی بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی با آمادگی اعتیاد به مواد مخدر در دانش آموزان مشکین شهر انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، و از نظر روش از انواع توصیفی و از بین روشهای توصیفی از نوع همبستگی یا همخوانی می باشد. جامعهی آماری این پژوهش، شامل کلیهی دانش آموزان پسر دبیرستانی مشگین شهر در سالتحصیلی 1394-95بود که به گزارش آموزش و پرورش شهرستان مشگین حدوداً - - n=786 نفر گزارش شده است. با توجه به گسترده بودن جامعه آماری از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شد و از بین جامعه آماری 100 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شد.
جهت گردآوری اطلاعات در این پژوهش از پرسشنامه استاندارد شده سنجش آمادگی اعتیاد - - APS1، پرسشنامه شخصیتی - NEO-FFI - استفاده شده است. در این پژوهش از روشهای آماری توصیفی مانند شاخصهای گرایش مرکزی و پراکندگی مانند میانگین، انحراف استاندارد و از روشهای آمار استنباطی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته ها نشان داد با اطمینان 95 درصد، بین ویژگی های شخصیتی وآمادگی به اعتیاد در دانش آموزان رابطه منفی معنادار وجود دارد. بر مبنای یافته های تحقیق حاضر مبتنی بر مرتبط بودن ابعاد پنجگانه شخصیت با گرایش به اعتیاد پیشنهاد می گردد در برنامه های پیشگیرانه از اعتیاد و مصون سازی شخصیتها در مقابل اعتیاد بر طراحی برنامه های مبنی بر متغیرهای مذکور تأکید گردد.
مقدمه
وابستگی به مواد1 یا به اصطلاح اعتیاد به آن در همه مشاغل، سطوح تحصیلی و طبقات اقتصادی و اجتماعی دیده می شود و مختص به افراد و یا اقشار خاصی نمی شود - زرگر، نجاریان و نعامی، . - 1387 اعتیاد به معنای وابستگی بیمارگونه به مصرف یک یا چند نوع ماده مخدر است که سبب بروز رفتارهای مواد جویانه شده و در صورت عدم مصرف مواد مورد نظر، علائم محرومیت در فرد معتاد بروز می کند - بهاری، . - 1392 علیرغم تلاشهایی که در مورد سبب شناسی مصرف مواد صورت گرفته است، باید متذکر شد افرادی که دچار سوء مصرف مواد هستند در یک الگوی خاص روانی و اجتماعی قرار نمی گیرند بلکه این پدیده نتیجه ی تعامل عوامل مختلف و متعدد است از این رو هر یک از نظریه هایی که در این باره مطرح شدند تنها بخشی از این متغیرهای روانشناختی از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که روانشناسان معتقدند تاثیر عوامل زیستی و اجتماعی باید از دریچه گرایش های روانی فرد به مصرف مواد بگذارد.
به طور کلی می توان اعتیاد را بیماری جسمانی-روانی-اجتماعی دانست که در شکل گیری آن زمینه های پیش اعتیادی متعددی نقش ایفا می کنند - مسیکو و کوبزنسکی2، . - 2006 می توان این عوامل پیش اعتیادی را آمادگی به اعتیاد3 نام نهاد. آمادگی به اعتیاد، باورهای فرد در مورد نتیجه و عاقبت هر کار و ارزشی که فرد برای این نتیجه قائل است، قلمداد می شوند - تاکی4، . - 2003 عنوان آمادگی برای اعتیاد بدین معناست که این امر آمادگی یا آسیب پذیری در مقابل سوء مصرف مواد را ارزیابی می کند اعم از اینکه فرد در حال حاضر سوء مصرف داشته یا نداشته باشد - گراهام5، .
از طرف دیگر اکثر مطالعات به صورت با ثباتی نشان داده اند که رگه های شخصیت6 می توانند به عنوان بخشی از علت شناسی سوء مصرف مواد در نظر گرفته شوند - هامپوسون و فریدمن7، . - 2008 این متغیرها را می توان به عنوان عوامل مستعد کننده به اعتیاد یا آمادگی به اعتیاد تلقی کرد. شخصیت یکی از ابعاد شکل دهنده رفتار است و به ویژگی های بیرونی و قابل رویت ما اشاره دارد، یعنی آن جنبه از ما که دیگران می توانند ببینند - رستمی، . - 2004 اساس تفاوت های فردی ناشی از شخصیت است.
در معنای این مفهوم اکثر روان شناسان توافق دارند که شخصیت به عنوان منحصر به فرد بودن هر انسانی در نوع تفکر، احساس و رفتارش تلقی می شود - هسلام8، . - 2007 نظریه پنج عاملی شخصیت از سوی کاستا و مک کوری1 در اواخر دهه 1980 ارائه شد که در اوایل دهه90 مورد بازبینی قرار گرفت و پنج عامل روان رنجور خویی، برون گرایی، تجربه گرایی، موافقت و جدیت به وسیله تحلیل عاملی به دست آمد - سالمون، کینگ، هالکتیس، مولر، پاپاس2،. - 2010 طبق مطالعات انجام شده، مولفه های شخصیت به عنوان متغیرهای زمینه ساز و تعدیل کننده، نقش مهمی در شروع و دوام سوء مصرف مواد در گروه های سنی، فرهنگی و جنسی ایفا می کنند.
به طور مثال پژوهشی که اکبری، وطن خواه، زرگر، تیموری و احمدیان - - 1392 انجام دادند نتایج نشانگر آن بود که ویژگی های شخصیتی مانند توافق پذیری و روان رنجور خوبی با آمادگی به اعتیاد رابطه دارد. تحقیقات فرژاویل - 2009 - 3 با استناد به مطالعات جامع و مدلل، نشان داده است که در کنار افراد وابسته به یکی از مواد مخدر، تعداد قابل توجهی از افراد را می توان یافت که از نظر شخصیتی مستعد اعتیاد به مواد مخدرند، یعنی این که در معرض خطر جدی اعتیاد به یکی از انواع مخدر قرار دارند.
طبق یک آمار رسمی 13/3 درصد از دانش آموزان مقاطع سوم راهنمایی و دبیرستان در معرض خطر مصرف مواد قرار دارند - نادری و همکاران، . - 1387 هم چنین مطالعه دیگری بر روی دانش آموزان دبیرستانی تهران، نشان داد که؛ 25 درصد دانش آموزان دبیرستانی تهران به مواد مخدر گرایش دارند که برآورد می شود 5 درصد آنها مواد مخدر مصرف کرده باشند - شهر آرای، . - 1385 در گذشته استعمال مواد مخدر تنها مختص به افراد بالای 50 سال بود.
در سال های اخیر شیوع اعتیاد در جوانان و نوجوانان رو به رو رشد است، به طوری که سن ابتلا به اعتیاد در ایران طی دو دهه ی اخیر به شدت کاهش یافته و به زیر20 سال حتی گاهی به زیر 15 سالگی نیز رسیده است - سمیعی، رفیعی و طاهری، . - 2002 شیوع مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دبیرستانی 12/4 درصد برآورد شده است - مبارزه با قاچاق جهانی مواد مخدر، . - 2003 طبق یک نظر کارشناسی دانش آموزان به خصوص دختران به علت شرایط روحی و روانی خاصی که دارند بیشتر در معرض پیامدهای اعتیاد به مواد مخدر قرار می گیرند.
هر چند در این رابطه نیز آمار دقیقی از دانش آموزان دختر معتاد و یا در معرض اعتیاد وجود ندارد اما بر طبق بیان معاون سازمان آموزش و پرورش تهران ضمن تاکید بر این که سن گرایش دانش آموزان به اعتیاد به 13 سال رسیده است، اظهار می دارد که به دلیل شرایط روحی که دختران دارند بیش از پسران در معرض خطر ابتلا به اعتیاد قرار دارند - شهر آرای، . - 1385 در هر حال با توجه به افزایش آمار اعتیاد در دانش آموزان و نگرانی که از جهت شیوع مصرف مواد در دانش آموزان وجود دارد و حساسیت بیشتر در مورد سلامت روانی- اجتماعی دانش آموزان به عنوان آینده سازان، در این تحقیق گروه هدف دانش آموزان تعیین شده اند.
