بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین بررسی رابطه بهزیستی روانشناختی با فرسودگی شغلی در کارشناسان مامایی شهر قدس بود. روش پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه کارشناسان مامایی شهر قدس در سال 1395 به تعداد 140 نفر بودند. به روش نمونه گیری در دسترس تعداد 103 نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامههای بهزیستی روانشناختی ریف - 1989 - و فرسودگی شغلی مسلاچ - - 1986 استفاده شد. روش تجزیه تحلیل دادهها ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه بود. نتایج نشان داد که بین بهزیستی روانشناختی با فرسودگی شغلی رابطه منفی و معنیدار وجود داشت - . - P<0/01 همچنین نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که بهزیستی روانشناختی سهم معنیداری در پیش بینی فرسودگی شغلی داشت - . - P<0/05
.1 مقدمه
فرسودگی شغلی نشانگانی متشکل از خستگی عاطفی به معنی احساس تخلیه توان روحی، مسخ شخصیت به معنی واکنش منفی، عاری از احساس و توام با بیاعتنایی مفرط نسبت به گیرندگان خدمات و کاهش احساس موفقیت فردی به معنی کاهش احساس شایستگی و موفقیت در شغل است - پترسون، دمروتی، برگستروم، سامولسون، آسبرگ و نیگرین، 2008 - .فرسودگی شغلی که از نظر معنا یک حالت خستگی بدنی، هیجانی و ذهنی را در بر میگیرد، عوارض متعددی برای فرد، خانواده، زندگی اجتماعی، سازمان و جامعه بر جای میگذارد - لاسبیکان و اویتونده، 2012 ؛ بلانچارد، . - 2010 فرسودگی شغلی نشانگانی است که تقریبا در هر گروه شغلی تجربه میشود ولی بیشتر در گروههای شغلی پرتنش که خدمات مستقیم به مردم ارائه میدهند، به ویژه در کارکنان مراقبت بهداشت که روابط انسانی رو در رو دارند مانند پزشکان، پرستاران، فیزیوتراپیستها، معلمان تجربه میشود.
فرسودگی عاطفی نوعی افسردگی و احساس درماندگی و عدم کارایی در شغل است. مسخ شخصیت با علائمی مثل بدبینی نسبت به دیگران، بیاعتمادی، گلهمندی از دیگران، بدگمانی نسبت به درستی و صداقت دیگران خود را نشان میدهد - آرنولد، بیکر، پاریسا و کاستا، . - 2014 به عبارتی فرسودگی شغلی نوعی پاسخ فرد به عوامل فشارزای میانفردی در محیط کار است که طی آن باعث ایجاد تغییراتی در نگرشها و رفتار وی نسبت به دیگران میشود. سطح بالای فشار روانی و عدم برخورداری فرد از مهارتهای لازم برای مقابله با آن، در درازمدت خسارات زیادی برای کارکنان، خواهد داشت.
کاهش انرژی جسمی و روانی نیروی انسانی، پایین آمدن سطح مقاومت نسبت به بیماریها، افزایش عدمرضایت، بدبینی، کاهش کارآئی فردی، خستگی زیاد، پرخاشگری، بدگمانی، منفیبافی، بدبینی، عصبانیت، حساسیت و زودرنجی، بیحوصلگی، کلافگی و خود را در بنبست دیدن، بیماری، زخم معده، کمر درد و سردردهای مکرر از نشانههای فرسودگی شغلی در محیط کار است و عملکرد ضعیف، کاهش بازدهی، افزایش هزینههای بهداشتی، درمانی، بیماری، و ناتوانی نیروی کار و تبدیل نیروی کار ثمربخش و پویا به فردی بیثمر و ناکارآمد و فرسوده و کاهش انگیزه و بازدهی پایین نیروی کار، از پیامدهای فرسودگی شغلی است.
- تاپیتن تانر و همکاران، . - 2005 فرسودگی شغلی باعث میشود که کارکنان در محیط کاری خود توانمندی لازم را از دست بدهند - کاووس و دمیر، 2010 - ، که به احساس فقدان خودمختاری و استقلال در محیط کار - ابرین، - 2010 دچار شده و این باعث فرسودگی شغلی بیشتر آنان بشود. به علاوه برخی از مشاغل ایجاب میکند که شاغلین آن مشاغل بیشتر در معرض استرس، خستگی و فرسودگی شغلی قرار گیرند. عامل اصلی فرسودگی شغلی تحمل فشار روانی ناشی از کار به مدت طولانی و کار زیاد است که به تدریج منجر به تخلیه انرژی روانی فرد شده و زمینه برای ابتلا به فرسودگی شغلی را فراهم میکند. - تاپیتن تانر و همکاران، . - 2005
تنش و فشار روانی در حرفه مامایی به طور معمول و فراوان گزارش شده است لذا ماماها نیز احتمالا مستعد ابتلا به فرسودگی شغلی هستند - کنزویک، میلوسویک، گلوبیک، بلوسویک، 2011؛ وو، ژو، وانگ، وانگ و لان، . - 2007 آکیزوکی و فوجیمورا در مطالعهای روی 708 مامای ژاپنی شاغل در بیمارستان در مورد فرسودگی شغلی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که 16 درصد آنان دچار خستگی عاطفی، 12 درصد دچار مسخ شخصیت و 21 درصد دچار بیکفایتی شخصی بودند؛ در مطالعه دادهها بین فرسودگی شغلی با رضایت شغلی و تمایل به ادامه کار رابطه وجود داشت - آکیزوکی و فوجیمورا، . - 2007 پژوهشها نشان دادهاند که فرسودگی شغلی با ویژگیهای شخصیتی - اسچوارزکوپف و همکاران، 2016؛ ابراهیمآبادی و دعایی، 1391؛ صفری و گودرزی، - 1388، کیفیت زندگی - کاریاووان، - 2015، بهزیستی روانشناختی - خدابخش و منصوری، - 1389 و هوش هیجانی - پورکیانی، مرتضوی، مختاری و مهرابی فر، - 1391 در ارتباط است.
امروزه نیز دیدگاه جدیدی در علوم وابسته به سلامت به طور اعم و در روانشناسی به طور اخص در حال شکلگیری و گسترش است که هدف آن تمرکز روی سلامتی بهزیستی و توضیح و تبیین ماهیت بهزیستی روانشناختی است - خسرو شاهی و هاشمی، . - 1390 بهزیستی روانشناختی شامل دریافتهای فرد از میزان هماهنگی بین هدفهای معین و ترسیم شده با پیامدهای عملکردی است که در فرایند ارزیابیهای مستمر به دست میآید و به رضایت درونی و نسبتا پایدار در توالی زندگی منتهی می شود - بهمن پور، . - 1394 بهزیستی روانشناختی اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبههای فرد را در بر میگیرد. بهزیستی روانی شامل ارزشهای شناختی افراد از زندگی میشود.
آنها، شرایط خود را که به انتظارات، ارزشها و تجارب قبلیشان وابسته است ارزشگذاری میکنند - داینر، اویشی و لوکاس، . - 2003 بهزیستی روانشناختی دارای دو جزء شناختی و عاطفی است. بعد شناختی بهزیستی ذهنی، یعنی ارزیابی شناختی افراد از میزان رضایت از زندگی و بعد عاطفی یعنی برخورداری از حداکثر عاطفه مثبت و حداقل عاطفه منفی - عید و لارسون، . - 2008 بهزیستی روانشناختی اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبههای فرد را در بر میگیرد. بهزیستی روانی شامل ارزشهای شناختی افراد از زندگی میشود. آنها، شرایط خود را که به انتظارات، ارزشها و تجارب قبلیشان وابسته است ارزشگذاری میکنند.
- داینر، اویشی و لوکاس، . - 2003 بهزیستی روانی جزو روانشناختی کیفیت زندگی است که به عنوان درک افراد از زندگی در حیطهی رفتارهای هیجانی، عملکردهای روانی و ابعاد سلامت روانی تعریف شده و شامل دو بخش است: اولین بخش آن قضاوت شناختی دربارهی این که چه طور افراد در زندگیشان در حال پیشرفت هستند و دومین بخش آن، سطح تجربههای خوشایند است. برخی محققان بهزیستی روانشناختی را از نظر مولفهها و یا فرایندهای عاطفی مفهومسازی میکنند - روتمن، کریستن و ویزینگ، . - 2003 بر اساس آنچه گفته شد سوال این است که چه رابطهای بین بهزیستی روانشناختی با فرسودگی شغلی در کارشناسان مامایی وجود دارد یا خیر؟
.2 ضرورت و اهمیت پژوهش
یکی از اختلالات شایع در ماماهای شاغل در بیمارستانها و مراکز بهداشت درمانی وابسته به دانشگاههای علوم پزشکی شیوع فرسودگی شغلی در بین آنها است که تحت تنش شدید به وجود میآید که این پدیده منفی میتواند بر احساس رضایت حرفهای ماماها و سلامت جسمی - روانی افراد شاغل تاثیر منفی داشته باشد - بهبودیمقدم، ملکی، رحیمیکیان و حسینی، . - 1393بر اساس پژوهشها، سطوح فرسودگی شغلی توسط ابعاد بهزبستی روانشناختی پیشبینی میشود که این میتواند رهنمودهای ارزشمندی را در زمینه تامین بهداشت روانی پرستاران و ماماها به همراه داشته باشد. - خدابخش و منصوری، . - 1389
مامایی از جمله مشاغلی است که با هدف ارتقاء سلامت بهداشت جامعه، تامین سلامت مادران و نوزادان جزو رشتههای مهم و حافظ سلامتی مادران و کودکان محسوب میشود - انگل برچشت، . - 2006 به همین خاطر حفظ نیروهای حاضر و ارتقای سلامت جسمانی و آرامش روانی افراد شاغل در حرفه مامایی میتواند تاثیر به سزایی در عملکرد آنان داشته باشد، ضمن اینکه وضعیت سلامت آنها بر کمیت و کیفیت ارایه خدمات موثر است.
- انگل برچشت، . - 2006 با توجه به اهمیت مشکل فرسودگی شغلی و عواقب آن و نیز، از آنجا که به نظر میرشد مطالعات انجام شده در زمینه میزان شیوع فرسودگی شغلی در ماماها در کشور ما محدود است، انجام پژوهشی که به بررسی رابطه هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی با فرسودگی شغلی در کارشناسان مامایی شهر قدس بپردازد ضروری است تا نتایج آن در بهبود خدمات بالینی، مدیریت و آموزش مامایی استفاده گردد.
.3 روش پژوهش
روش تحقیق در این پژوهش از نوع همبستگی بود. در این تحقیق جامعه آماری عبارتست از کلیه کارشناسان مامایی که در مراکز بهداشتی درمانی شهر قدس از توابع شهر تهران در سال 1395 مشغول به کار بودند که تعداد آنان 140 نفر بودند. در این تحقیق تعداد 103 نفر بر اساس جدول مورگان و کرجسی با روش نمونهگیری هدفمند از میان کارشناسان مامایی در مراکز بهداشتی درمانی شهر قدس، به عنوان نمونهی تحقیق انتخاب شد.
در این تحقیق پس از مشخص شدن جامعهی آماری که کلیه کارشناسان مامایی در مراکز بهداشتی درمانی شهر قدس بودند، تعداد 103 نفر بر اساس جدول مورگان و کرجسی به روش نمونهگیری هدفمند به عنوان نمونهی تحقیق انتخاب شد و پرسشنامههای پژوهش در بین آنها توزیع گردید. پس از بررسی پرسشنامهها همگی آنها به طور کامل پاسخ داده شده بودند و هیچ کدام از پرسشنامهها ناقص و بدون جواب نبود. لذا ریزش پرسشنامه در این تحقیق وجود نداشت. سپس دادههای حاصل از جمعآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه، وارد برنامهی SPSS نسخه 23 شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
-1-3ابزارهای پژوهش
-1-1-3پرسشنامه بهزیستی روانشناختی
این پرسشنامه توسط ریف - - 1989 ساخته شده است. هدف پرسشنامه فوق عملیاتی کردن شش عامل استخراج شده از نظریه های پیشن بود که در مدل بهزیستی روانشناختی ریف جای گرفته بود. این مقیاس 18 سوال و 6 عامل تسلط محیطی - سوالات 1، 4، - 6، پذیرش خود - سوالات 2، 8، - 10، رابطه مثبت با دیگران - سوالات 3، 11، - 13، داشتن هدف در زندگی - سوالات 5، 14، - 16، رشد فردی - سوالات 7، 15، - 17 و استقلال - سوالات 9، 12، - 18 تشکیل شده است. سوالات به صورت لیکرت به این صورت که بسیار زیاد مخالف 1 نمره، تاحدی مخالف 2 نمره، کمی مخالف 3 نمره، نمی دانم 4 نمره، کمی موافق 5 نمره، تا حدی موافق 6 نمره و بسیار زیاد موافق 7 نمره نمره گذاری میشود.
میکائیلی منیع، . - 1389 در پژوهش برزونسکی و سیسیوچ - - 2016 برای بررسی روایی پرسشنامه بهزیستی روانشناختی بر روی 654 نفر نوجوان همبستگی بین سبک هویت اطلاعاتی را با ابعاد بهزیستی روانشناختی مثبت و با هویت اجتنابی منفی گزارش کرد که نشان دهنده روایی پرسشنامه فوق است. ریف - - 1989 در پژوهش خود برای بررسی پایایی این ابزار از آلفای کرونباخ بهره گرفت. آلفای به دست آمده برای پذیرش خود0/93، ارتباط مثبت با دیگران 0/91، استقلال 0/86، تسلط محیطی0/90، هدفمندی در زندگی0/90 و رشد فردی 0/87 گزارش کرده است.
-2-1-3پرسشنامه فرسودگی شغلی
پرسشنامه فرسودگی شغلی توسط مسلاچ - 1986 - تهیه شده است. این پرسشنامه شامل 22 گویه و بر اساس مقیاس لیکرت است. گویههای مربوط به هر یک از جنبههای سهگانه فرسودگی شغلی شامل خستگی عاطفی - سوالات 1، 2، 3، 6، 8، 13 ، 14، 16، - 20، مسخ شخصیت - سوالات 5، 10، 11، 15، - 22، کاهش عملکرد فردی 4 - ، 7، 9، 12، 17، 18، 19، - 21، می شود. شیوه نمرهگذاری به این صورت که هرگز - صفر - ؛ خیلی کم - 1 - ؛ کم - 2 - ؛ متوسط - 3 - ؛ متوسط بالا 4 - - ؛ زیاد - 5 - ؛ و خیلی زیاد - 6 - ، در نظر گرفته شده است. ماسلاچ و جکسون 1986 - ؛ به نقل از مرادخانی، - 1394 در مطالعه خود بر روی 420 نفر 69 - درصد زن و 31 درصد مرد - با استفاده از آلفای کرونباخ پایایی آزمون برای خستگی عاطفی 0/89، مسخ شخصیت 0/72 و کاهش عملکرد فردی 0/77 گزارش کرده است.
در مورد روایی و اعتبار پرسشنامه نیز اعتبار همزمان بین پرسشنامه فرسودگی شغلی و رضایتمندی شغلی توسط بدریگرگری محاسبه شده است که رابطه معکوس بدست آمد - ریاحینیا، . - 1390 در پژوهش مرادخانی - 1394 - برای بررسی همسانی درونی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی پرسشنامه کلی 0/82 و مولفههای آن یعنی خستگی عاطفی 0/69، مسخ شخصیت 0/71 و کاهش عملکرد شخصی 0/85 دست آمد. برای بررسی پایایی آزمون از روش همسانی درونی با استفاده از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که ضرایب برای خستگی عاطفی 0/73، دگرگونی شخصیت 0/77 و کاهش عملکرد شخصی 0/83 و ضریب آلفای 0/88 برای کل پرسشنامه به دست آمد.
-2-3روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این تحقیق از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره با رعایت مفروضههای آن - شامل کلموگروف اسمیرنوف برای نرمال بودن دادهها - با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 23 استفاده شد.
