بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به دنبال رابطه بین سبک های تفکر نوع اول با سلامت روان و تاب آوری در معلمان زن دانش آموزان استثنایی - کم توان ذهنی - شهر تهران بود. جامعه آماری کلیه معلمان زن شاغل در مدارس استثنایی - کم توان ذهنی - شهر تهران بودند که شامل 496 نفر و حجم نمونه شامل 200 نفر که به صورت طبقه ایی تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامه های سبک های تفکراسترنبرگ و تاب آوری کانر و دیویدسون و مقیاس سلامت روان معنوی پور پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی وآمار استنباطی - همبستگی پیرسون - استفاده گردید. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که ، رابطه بین سبک های تفکر نوع اول و سلامت روانU =0/377 در سطحα=0/01 معنادار است و این رابطه مثبت است. رابطه بین تاب آوری و سبک تفکر نوع اول با مقدارr =0/529 در سطح =./01 معنادار است و این رابطه به طور مثبت می باشد ، به این معنی که سبک تفکر فرد در تاب آوری وی موثر است.
رابطه بین سلامت روان و تاب آوری با مقدارU=./354 در سطح α=0/01 معنادار است و این رابطه به طور مثبت و مستقیم می باشد همچنین رابطه بین تاب آوری با خرده مقیاس های سبک تفکر قانون گذارانه با مقدارr =0/172 در سطح =./05 ، قضاوتی با مقدارr =0/387 در سطح =./01 ،سلسله مراتبی با مقدارr 0/562 = در سطح =./01 و آزاد اندیشانه با مقدارr =0/611 در سطح =./01 معنادار است. بدین معنی که بین تاب آوری و خرده مقیاس های سبک تفکر رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد. همچنین داده ها نشان می دهد بین تاب آوری و سبک تفکر کل نر با مقدار مقدارr =0/062 رابطه ای وجود ندارد. رابطه بین سلامت روان با خرده مقیاس های سبک تفکر قضاوتی با مقدارr =0/125 در سطح =./01 ، سلسله مراتبی با مقدارr =0/35 در سطح =./01 ،آزاد اندیش با مقدارr =0/325 در سطح =./01 معنادار است. بدین معنی که بین سلامت روان و خرده مقیاس های سبک تفکر رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد. همچنین داده ها نشان می دهد بین سلامت روان و سبک تفکر قانون گذار r =0/125 و کل نگر با مقدار مقدارr =0/11 رابطه ای وجود ندارد.
واژگان کلیدی: سبک های تفکر، تاب آوری، سلامت روان.
مقدمه
سلامت روان یکی از مؤلفه های مهم بهداشت عمومی است. اصطلاح سلامت روان برای توصیف سطح بهزیستی شناختی، هیجانی و برای نشان دادن مبتلا نبودن به اختلالات روانی به کار میرود. به گفته سازمان جهانی بهداشت، هیچ تعریف رسمی برای سلامت روان وجود ندارد وهمه ی تفاوتهای فرهنگی، ارزیابی شخصی و نظریه های تخصصی رقیب بر شیوه ی تعریف این اصطلاح اثر میگذارد - سازمان جهانی بهداشت، . - 2001 عوامل مختلفی به عنوان پیش بینی کننده های سلامت روان مطرح شده اند یکی از این عوامل سبک های تفکر1 است - دوزا و دابسون2، . - 2004 در فرهنگ لغت وبستر3 واژه ی سبک به معنی رفتار شاخص و متمایز و شیوه ی عمل و اجرا آمده است. در اصطلاح تخصصی سبک شناسی شیوه ای است که فرد اطلاعات را پردازش می کند و گویا نخستین بار این اصطلاح را روانشناسانی که در زمینه ی توانایی حسی، حرکتی تحقیق می کرده اند، توسعه داده اند - استرنبرگ4، 1977؛ ترجمه اهری و خسروی،. - 1381
از سویی مفهوم سبک های تفکر از دید زیست شناختی، ذهن، شخصیت و .... در سطحی خرد است و ریشه ایی روانشناسی دارد - اسکیدمور5، 1975؛ ترجمه مقدس، . - 1372 پژوهشها نشان میدهند که 13 سبک تفکر قابل تمیز به صورت سه سبک کلی هستند - زانگ و استرنبرگ، . - 2005 سبکهای تفکر نوع اول، مولد خلاقیت بوده و سطوح بالاتری از پیچیدگی شناختی را طلب میکند. این سبک کلی شامل سبکهای قانونی، قضایی، سلسلهمراتبی، کلی و آزاداندیشی میشود. سبک تفکر نوع دوم شامل آن دسته از سبکهاست که فرد را به تبعیت از هنجار رهنمون ساخته و سطوح پایین تری از پیچیدگی شناختی را در بر میگیرد. این سبکها مشتمل بر سبکهای اجرایی، جزئی، شاهانه و محافظهکارانه است. سبکهای بیقانونی، جرگهسالاری، درونی و بیرونی نیز سبک تفکر نوع سوم را تشکیل میدهند. این سبک میتواند با توجه به موقعیت، ویژگی های سبک یک یا دو را شامل شود - فرزاد، کدیور، شکری و دانش پور ،. - 1386
یکی دیگر از متغیرهایی که رابطه نزدیک با سلامت روان دارد، تاب آوری می باشد که سبب سازگاری هر چه بیشتر آدمی با نیازها و تهدید های زندگی میگردد. تاب آوری6 ،جایگاه ویژه ایی در حوزه روان شناسی تحول، روان شناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است - سامانی، جوکار و صحراگرد، . - 1386 پژوهش علیزاده اصلی - - 1381 نشان داد که بین سبک های تفکر و سلامت روان رابطه معنی داری وجود دارد و افراد دارای سلامت روان بالا از تعاملات و کنش اجتماعی موفق برخوردارند و سطح اضطراب و افسردگی آنان پایین است. بشارت - 1386 - در پژوهشی نشان داد که بین نمره تاب آوری و بهزیستی روانشناختی همبستگی مثبت معنی دار و بین نمره انعطاف پذیری کنشی و و درماندگی روانشناختی،افسردگی ، اضطراب و مشکلات سلامت عمومی همبستگی منفی وجود دارد. یافته های بدست آمده از پژوهش رحیمیان بوگر واصغر نژاد فرید - 1387 - نشان داد رابطه مثبت معنادار بین سرسخت و تاب آوری با سلامت روان بود. همچنین نتایج به دست آمده اهمیت سرسختی روانشناختی و تاب آوری در حفظ و ارتقا سلامت روان افراد زلزله زده را نشان می دهد.
نجف پور - - 1390در پژوهشی نشان داد، بین سبکهای تفکر - قانونگذار ، اجرایی ، قضاوتگر ، فرد سالار، پایور سالار برونگر ،آزاد اندیش - و سلامت روان رابطه منفی و معناداری وجود دارد و بین سبکهای تفکر و تاب آوری رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.همچنین بین تاب آوری و سلامت روان رابطه منفی معنی داری وجود دارد و تحلیل رگرسیون نشان داد سبکهای تفکر و تاب آوری قادرند سلامت روان را پیش بینی کنند. پژوهشی دیگری باهدف بررسی رابطه بین سبک های تفکر و تاب آوری در دانش آموزان انجام گرفت.نتایج این پژوهش نشان داد که تنها 3 سبک تفکر امکان پیش بینی تاب آوری را دارد.-1اجرایی:با یک اولویت برای آموزش ، ساختار و بهره وری مشخص. - 2 بیرونی: با تاکید بر روابط اجتماعی و همکاری با دیگران.-3 سلسه مراتبی: با اولویت بندی وظایف - گارسیا7، . - 2012
طبق نظر مازلو افراد برخوردار از سلامت روانشناختی به مسائل خارج از خودشان نیز تعهد حرفه ایی دارند. بدون استثناء وظیفه شناس هستند. یعنی خودشکوفایی را بدون احساس تعهد حرفه ایی میسر نمی دانند. این افراد در حرفه خودشان به دنبال فرانیازها هستند نه نیاز های کمبود. معلمان با توجه به نقشی که سبک های تفکر در آموزش و ارزشیابی دارند لازم است نسبت به سبک های تفکر خود و دانش آموزان شناخت و آگاهی داشته باشند - استرنبرگ، . - 1997 صاحب نظران معتقدند که تربیت انسان های صاحب اندیشه و ذهن کاوشگر باید نخستین هدف و محصول نهایی تعلیم و تربیت باشد - مایر،1995 ؛ نقل از ابیلی، . - 1383 انسان با کمک فکر خود در شرایط غیر قابل پیش بینی در برخورد با اوضاع و احوال تازه و رو به رو شدن با رویداد های متنوع توانسته است بر مشکلات فائق آید.
در شرایط کنونی یکی از ضروری ترین و کارآمد ترین وسیله جهت مشکل گشایی و نوآوری می باشد - شریعتمداری، . - 1380 به طور یقین معلمانی که از سلامت روان و سبک های تفکر و میزان تاب آوری مناسبی بر خوردار باشند در برابر مشکلات و در انتخاب شیوه تدریس و عملکرد آموزشی موفقیت بهتری خواهند داشت. در این پژوهش رابطه بین سبک های تفکر با سلامت روان و تاب آوری مورد مطالعه قرار می گیرد.بنابراین با توجه به موضوع، سوال اساسی پژوهش حاضر این است که آیا بین سبک های تفکر با سلامت روان و تاب آوری رابطه معنی داری وجود دارد؟
روش
جامعه پژوهش حاضر کلیه معلمان زن شاغل در مدارس استثنایی - کم توان ذهنی - سال تحصیلی 92 – 93 که تعداد 496 نفر بودند و از میان آنها تعداد 200 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ایی انتخاب شدند و به تکمیل پرسشنامه ها اقدام نمودند. برای جمع آوری اطلاعات لازم درباره سلامت روان از از مقیاس سنجش سلامت روانی دانشجویان معنوی پور - - 1391 استفاده شده است .ضریب پایایی و همسانی درونی مقیاس با استفاده از آلفای کرونباخ0/91 است. برای بررسی روایی مقیاس سنجش سلامت روانی از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است .تعداد 8 عامل با ارزش ویژه بیشتر از یک %60/98 از واریانس کل را پیش بینی می کند. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که مقیاس سنجش سلامت روانی دانشجویان با 24 سؤال قادر است 8 عامل امید، پذیرش خود، تسلط بر محیط، خودمختاری، هدف در زندگی، مثبت اندیشی و اعتماد به نفس و روابط مثبت را اندازه گیری کند.
همچنین برای بررسی سبکهای تفکر، پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ و واگنر، مورد استفاده قرارگرفته است. این پرسشنامه سه نوع سبک تفکر را که متشکل از 13 مؤلفه میباشد مورد ارزیابی قرار می دهد. سبک تفکر نوع اولاز پنج مؤلفه تشکیل شده و به وسیله 25 گویه مورد سنجش قرار می گیرد.مؤلفههای تشکیلدهنده آن شامل سبکهای تفکر قضاوتی - 5 گویه - ،قانونگذاری - 5گویه - ،کلی نگر 5 - گویه - ، سلسله مراتبی 5 - گویه - آزادمنشانه - 5 گویه - . نمره گذاری هر گویه بر اساس مقیاس هفت بخشیاز نوع لیکرت صورت میگیرد.چنان که نمره 1 به گزینه »صلاًا در مورد من صادق نیست« و نمره 7 به گزینه »در مورد من بسیار صادق است« تعلق میگیرد . البرزی واستوار روایی پرسشنامه سبکهای تفکر راازطریق تحلیل عاملی احراز نمودند.در این پژوهش عامل اول شامل سبکهای تفکر قانونگذاری، قضاوتی،کلی،آزادمنشانه و درونی، عامل دوم شامل سبکهای تفکر اجرایی، موضعی، محافظهکارانه، مرتبهمحوری، بیمحوری و بیرونی و عاملسوم شامل سبکهای تفکر مقولهمحوری و تکمحوری بود.این سه عامل در کل 61/7 درصد واریانس نمرات پرسشنامهرا تبیین نمودند - البرزی و استوار، . - 2007
برای سنجش تاب آوری از مقیاس تاب آوری کونور و دیوید سون - - 2003 ،CD-RIS استفاده شده است. پرسش نامه تاب آوری کونور و دیوید سون 25 گویه دارد که در یک مقیاس لیکرتی بین صفر و - کاملاً نادرست - تا پنج - همیشه درست - نمره گذاری می شود. این مقیاس در ایران توسط محمدی - - 1384 هنجاریابی شده است . برای تعیین روایی این مقیاس نخست همبستگی هر گویه با نمره کل مقوله محاسبه و سپس از روش تحلیل عاملی بهره گرفته شد. محاسبه همبستگی هر نمره بانمره کل به جز گویه 3 ، ضریب های بین 41درصد تا 64درصد را نشان داد. سپس گویه های مقیاس به روش مؤلفه های اصلی مورد تحلیل عاملی قرار گرفتند. پیش از استخراج عوامل برپایی ماتریس همبستگی گویه ها،دو شاخص KMO و آزمون کرویت بارتلت محاسبه شدند . مقدار KMO برابر 87 درصد و مقدار فی دو در آزمون بارتلت برابر 28/556 بود که هر دو شاخص کفایت شواهد برای انجام تحلیل عامل را نشان دادند .
برای تعیین پایایی مقیاس خودتاب آوری کونور و دیوید سون از روش های آلفای کرونباخ بهره گرفته شد و طریق پایایی 84 درصد به دست آمد - محمدی، . - 1384 پس از مشخص شدن مدارس و اعضاء نمونه با هماهنگی مسولین در مدارس حضور یافته و با آگاه ساختن معلمان از اهداف پژوهش و توضیح نحوه تکمیل پرسشنامه ها ارائه گردید و آزمودنی ها پس از تکمیل به محقق ارجاع دادند و در پایان از معلمان تقدیر و سپاس به عمل آمد. یافتهها فرضیه اول : بین سبک تفکر نوع اول با سلامت روان معلمان
