بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین سبکهای هویّت برزونسکی - اطّلاعاتی،هنجاری، سردرگم/اجتنابی و تعهّد - و تابآوری با شادمانی انجام شد. روش تحقیق مورد استفاده توصیفی از نوع تحقیقات همبستگی بود. جامعهی مورد مطالعه کلیّهی دانشآموزان سالاوّل تا سوم دبیرستان رشتههای تحصیلی مختلف استان گلستان در سال تحصیلی 93 92 بودند که حجم نمونه 381 نفر 178 - دختر و 203 پسر - بود و به روش نمونهگیری خوشهای مرحلهای انتخاب شدند و به وسیلهی مقیاس سبکهای هویّت برزونسکی 1 ، مقیاس تابآوری کانر و دیویدسون2 و مقیاس شادمانی آکسفورد3 مورد ارزیابی قرار گرفتند.
پایایی و روایی پرسشنامهها بررسی شد. برای تحلیل دادهها از روش ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که بین سبکهای هویّت اطّلاعاتی، هنجاری، تعهّد و همچنین تابآوری با شادمانی رابطه وجود دارد، امّا بین سبک هویّت سردرگم/اجتنابی با شادمانی رابطهی معناداری مشاهده نشد. در نهایت نتایج میّؤد فرضیّهی پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین سبکهای هویّت و تابآوری با شادمانی بود البته به جز متغیّر سبک هویّت سردرگم/اجتنابی که رابطهی معناداری با شادمانی نداشت.
مقدّمه
دوران نوجوانی، بحرانی ترین دوره برای سازگاری و شکلگیری شخصیّت است. برخی از روانشناسان معتقدند که انسان در نوجوانی از نظر روانی دوباره متولّد میشود، زیرا فرد دنیای ساده و آشنای کودکی را پشت سر گذاشته و با یک سری تغییرات سریع روبهرو میشود .[1] ورود به دورهی نوجوانی با تغییرات مهمّی از جمله: بلوغ جنسی، روابط صمیمانه با همسالان، خطرکردن و تواناییهای جدید شناختی همراه است. این تغییرات انبوه، نوجوانان را وادار میسازد که به یگانگی و ثبات در تعریف خود بیندیشند و به دنبال آن باشند تا هویّت خود را شکل دهند .[2] در واقعهویّت4 یکی از مفاهیم روانشناسی تحوّلی است کهطیّ دورهی رشد شکل میگیرد و در دورهی نوجوانی نمود واقعی و عینی پیدا میکند .[3]
هویّت عبارت است از احساس نیاز به جدا بودن از دیگران. این نیاز تنها نیاز اساسی انسان است که همهی مردم و در همهی فرهنگها از بدو تولّد تا مرگ آن را دارند .[2] برای اوّلینبارموضوع هویّت به صورت دقیق توسّط اریکسون5 در سال 1950مطرح شد. اریکسون وحدت هویّت و بحران هویّت را تعارض عمدهی دوران نوجوانی میداند. به عقیدهی اریکسون نوجوانی دورهی هویّتیابی است و هویّت عبارت است از یک احساس نسبتاّ پایدار از یگانگی خود .[2] براساس نظریهی اریکسون [4]، اگر هویّت نوجوان در طیّ زمان و براساس تجربیّات حاصل از برخورد درست اجتماعی شکل گیرد و نوجوان بتواند خود را بشناسد و از دیگران جدا سازد، تعادل روانی او تضمین میشود.
مارسیا[5] 6، نظریّیه اریکسون در مورد هویّت را گسترش داد و چهار نوع حالات هویّت را مطرح کرد که باعث رشد تحقیقات تجربی در مورد هویّت شد. برزونسکی [6] با الهام از نظریهی اریکسون و مدل وضعیتهای هویّت مارسیا [5] مدل سبکهای هویّت را در قالب سه سبک هویّت اطّلاعاتی7، هنجاری8، سردرگم/اجتنابی9و تعهّد10 ارائه نمود. در سبکاوّ ل فرد در برقراری روابط بین فردی، سنجیدهتر و بهتر عمل میکند؛ شکیبایی بیشتری نسبت به کسانی که عقایدی متفاوت با آنها دارد، نشان میدهد و نیاز کمتری به تأیید و تصدیق دیگران برای کسب اطمینان نسبت به خود دارد. در سبک دوم تمایل به همنوا شدن با انتظارات خانواده و اجتماع و درجهیبالایی از تعهّد به افراد مهم و استفاده از نظر آنهاست.
در سبک سوم،تمایل به تعلّل و به تأخیرانداختن تصمیمگیریهای شخصی و اجتناب از پرداختن به موضوع هویّت وجود دارد. این افراد، روابط ضعیفی با همسالان خود برقرار میکنند و روابط اجتماعی سطح پایینی از نرظ صمیمیّت، گشودگی و شکیبایی و اعتماد دارند [7] وتعهّدات برای افراد احساس هدفمندی و جهتگیری به همراه داشته و به مثابه یک چارچوب مرجع عمل میکنند که در محدودهی آنها رفتار و بازخورد، ارزیابی و تنظیم میگردد .[8]
رابطهی مثبت و معنادار وجود دارد و متغیّرهای پیشبین، قادرند تغییرات بهزیستی روانشناختی دانشجویان را پیشبینی کنند. بر اساس این دادهها، افرادی که امیدواری و تابآوری بالایی دارند از بهزیستی روانی بالایی نیز برخوردارند. خلعتبری و بهاری [27] به این نتیجه رسیدند که بین تابآوری و رضایت از زندگی رابطه مثبت وجود دارد. انگ، برگمن، بیسکنتی و والاک[28] 1 در پژوهشی نشان دادند که تابآوری واریانس معناداری از بهزیستی روانی و هیجانی را تبیین میکند. سطوح بالاتر تابآوری، هیجانهای مثبت و منفی را پیشبینی میکند. توگاد و فردریکسون[29] 2 نشان دادند که تابآوری با هیجانهای مثبت رابطهی مستقیم و با هیجانهای منفی رابطهی معکوس دارد.
به طور کلّی شادبودن مسألهای است که ضرورت و نیاز دنیای امروز میباشد، چون انسانهای غمگین، افسرده و مأیوس نمیتوانند به خودباوری برسند و ویژگیهای مثبت و توانمندیهای خود را بروز دهند و راه منفعل و منزوی شدن را در پیش میگیرند و در واقع آنها دوران طلایی جوانی خود را هدر میدهند .[30] راستی چگونه یک نوجوان تواندمی شاد باشد؟ آیا فقط با کسب موفّقیّتها و کامیابیهایی که مورد تأیید جامعه است میتوان به شادی و نشاط رسید؟
یا عوامل دیگر نیز میتوانند موجب شادی در نوجوانان شوند؟ برای سازماندهی و فراهمآوردن شرایط شادیآور و تحقّق شادی در جوانان به بررسی رابطهی آن با عوامل مختلف پرداخته میشود که در این پژوهش نیاز به بررسی رابطهی بین سبکهای هویّت و تابآوری با شادمانی مورد توجّه قرار گرفته است. با توجّه به مطالب ذکر شده هدف پژوهش حاضر بررسی رابطهی بین سبکهای هویّت برزونسکی و تابآوری با شادمانی در دانشآموزان استان گلستان بود.
فرضیّه ها شامل موارد ذیل بود:
بین1 سبک هویّت اطّلاعاتی با شادمانی در دانشآموزان رابطه وجود دارد.
2بین سبک هویّت هنجاری با شادمانی در دانشآموزان رابطه وجود دارد.
3بین سبک هویّت سردرگم/اجتنابی با شادمانی در دانشآموزان رابطه وجود دارد.
بین4 هویّت تعهّد با شادمانی در دانشآموزان رابطه وجود دارد.
5 بین تابآوری با شادمانی رابطه وجود دارد.
روش
روش پژوهشبا توجّه به اینکه رابطهی بین سبکهای هویّت با شادمانی را بررسی میکند توصیفی از نوع همبستگی است. شرکتکنندگان پژوهشکلّیهی دانشآموزان دختر و پسر 15 تا 17 سالهی ثبتنام شده در دبیرستانهای استان گلستان در سال تحصیلی 93 92 بودند که طبق آمار مندرج در ادارهیکلّ آموزش و پرورش استان گلستان برابر با 59362 نفر بودند. حجم نمونهی تحقیق بر اساس جدول کرجسی و مورگان 381 نفر از دانشآموزان اوّل تا سوّم دبیرستانهای استان گلستان بود که از این تعداد 178 نفر دختر و 203 نفر پسر بودند و 368 نفر به پرسشنامهها پاسخ دادند. روش نمونهگیری تصادفی از نوع خوشهای مرحله ای بود.
در این پژوهش با توجّه به منطقهی جغرافیایی استان گلستان در سه منطقهی شرق و غرب و مرکز به طور تصادفی از هر منطقه یک شهر انتخاب شد و از هر شهر 2 مدرسهی دخترانه و 2 مدرسهی پسرانه انتخاب و از هر مدرسه 3 کلاس به طور تصادفی انتخاب شد. سپس سه پرسشنامهی پژوهش در میان آنها توزیع شد و بعد از 30 دقیقه پرسشنامهها جمعآوری شد و در مرحلهی بعد اطّلاعات کیفی وکمّی بدستآمده از پرسشنامهها ثبت آماری شد و در نهایت با آمارهی مناسب تجزیه و تحلیل شد.
پرسشنامهی سبکهایهویّت برزونسکی: این مقیاس که در سال 1998 توسط وایت و همکاران تهیه شد، یک مقیاس خودگزارشی و برگرفته از مدل برزونسکی است که مشتمل بر 40 گویه است و شامل 4 زیرمقیاس است. مقیاس این پرسشنامه پنج ارزشی بوده و از کاملاً مخالفم1=تا کاملاً موافقم5= درجهبندی شده که پاسخدهنده باید یکی از آنها را انتخاب نماید. وایت و همکاران [17] برای بررسی روایی این پرسشنامه، پاسخهای افراد را در سه سبکهویّتی با روش تحلیل عاملی با استفاده از چرخش واریماکس بامؤلّفهی اصلی بررسی کردند. ضریب همبستگی بین عوامل به دست آمده به ترتیب عامل اوّل /79،0عامل دوّم 0/81 و عامل سوم 0/84 بهدست آمد.
فارسی نژاد [31] روایی سازه این آزمون را با روش تحلیل عاملی مورد بررسی قرار داد که اندازه کفایت نمونهبرداری 0/75 بود. برای تعیین پایایی نیز برزونسکی [1] در آخرین نسخهی تجدیدنظرشدهی خود ضریب آلفای کرونباخ خردهمقیاسهای اطّلاعاتی را 0/62 ، هنجاری را 0/66 و سردرگم/ اجتنابی را 0/73 گزارش کرده است. در ایران نیز غضنفری [32]برای کلّ نمونهی تحقیق خود، ضریب آلفای 0/68 را به دست آورد. در پژوهش مغانلو، وفایی و شهرآرای [33] ضرایب آلفای کرونباخ برای همسانی درونی یرای سه سبک هویّت اطّلاعاتی، هنجاری و سردرگم/ اجتنابی به ترتیب برابر با 0/76، 0/69 و 0/68به دست آمد.
مقیاس تابآوری کانر و دیویدسون: این پرسشنامه را کانر و دیویدسون [11] با مرور منابع پژوهشی 1991 1979 حوزهی تابآوریتهیّه کردند. این پرسشنامه 25 عبارت دارد که در یک مقیاس لیکرتی بین صفر - کاملاً نادرست - تا چهار - همیشه درست - نمرهگذاری میشود. بنابراین طیف نمرات آزمون بین 0 تا 100 قرار دارد. نمرات بالاتر بیانگر تابآوری بیشتر آزمودنی است. برای تعیین روایی این مقیاس از روش تحلیل عامل بهره گرفته شد.
