بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین صفات شخصیت و بلوغ سازمانی با سبک رهبری مدیران مدارس ابتدایی تهران در سال تحصیلی 95-96 به روش همبستگی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه مدیران مدارس تهران در سال 95-96 به تعداد 260 نفر تشکیل دادند که از این تعداد به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم و با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران تعداد 155 نفر برای شرکت در پژوهش حاضر انتخاب گردیدند. ابزار مورد استفاده، پرسشنامه 60 سوالی صفات شخصیت نئو NEO- - - FFI کاستا و مک کری - 1992 - ، پرسشنامه سبک رهبری مدیران هرسی و بلانچارد - 1986 - و پرسشنامه 67 سوالی بلوغ سازمانی حسینی و همکاران - 1387 - بوده است که روایی صوری هر سه پرسشنامه توسط تنی چند از مدیران مدارس ابتدایی در یک اجرای مقدماتی به تایید رسید. پایایی پرسشنامه ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه صفات شخصیت 0/79، برای پرسشنامه سبک رهبری 0/80 و برای پرسشنامه بلوغ سازمانی 0/85 برآورد گردید. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی - ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون گام به گام و آزمون تحلیل واریانس چند راهه - انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که بین صفات شخصیت با سبک رهبری و بین بلوغ سازمانی با سبک رهبری رابطه مثبت معناداری وجود دارد. نتیجه تحلیل فرضیه اصلی تحقیق به این صورت بود که بین صفات شخصیت و بلوغ سازمانی با سبک رهبری مدیران مدارس رابطه وجود دارد. در خصوص متغیرهای جمعیت شناختی بین نمرات سبک رهبری و بلوغ سازمانی بر حسب مدرک تحصیلی و نمرات صفات شخصیت بر حسب جنسیت تفاوت معنی دار وجود داشت.
واژگان کلیدی: صفات شخصیت، بلوغ سازمانی، سبک رهبری، مدیران مدارس
مقدمه
رهبری، نفوذ قدرتمندی بر رفتار فرد و گروه در سازمان دارد. هر چه سازمانی از نظر رهبری نیرومندتر باشد، موفقیت آن سازمان بیشتر خواهد بود. طبق نظریه روابط انسانی، وظیفه رهبر آن است که تحقق هدف ها را از طریق ایجاد تعاون و همیاری بین زیردستان خود تسهیل کند و فرصت هایی برای رشد شخصی به وجود آورد. امروزه مدیران با چالش های متعددی از قبیل نیاز اساسی و حیاتی به رهبری تحول گرا، مدیریت منابع انسانی، مدیریت کیفیت، توسعه پایدار و تداوم مزیت رقابتی، تغییر و تحول سازمانی، شکل دهی، اصلاح و بهبود ارزش های اصلی سازمان، فلسفه یا رسالت آن مواجه اند. این چالش ها به طور فزایند های مدیران را ملزم می سازد در داخل سازمان های خود برای ایجاد تحول کلی، نقش رهبری را ایفا نمایند - موغلی، . - 1382
هر سازمان بنا به اهدافی که بر مبنای آن تشکیل شده، درصدد رفع نیاز و انجام خدمت برای انسانها میباشد. لذا توجه به سازمانها و افزایش کیفیت آن در ارائه بهینه خدمات به جوامع در درجه اول مستلزم آن است که به مدیریت سازمانها توجه کرده و شیوه رهبری آنها را محک زده و پس از شناخت عوامل قوت و ضعف آن، روشهای متناسب مدیریت در سازمان را که با میزان فرهنگ، بلوغ روانی و استعداد کارکنان همخوانی دارد را شناسایی کرده و برگزینیم - علاقه بند، . - 1383 نیاز به مدیریت و رهبری در همه زمینه های فعالیت اجتماعی محسوس و حیاتی است. مدیران کمیاب ترین و هم چنین با ارزش ترین سرمایه های سازمانها و عوامل اصلی و تعیین کننده جامعه هستند که نقش بنیادی و حیاتی در رشد و شکوفایی آن دارند. مدیران شایسته و آگاه، توانایی آن را دارند که با بهره گیری از توانایی های درونی، دانش کارشناسی و تجربه های شغلی، هدف های سازمان را با بکارگیری کمترین منابع به گونه ای برتر تحقق بخشند و اثر بخشی وکارایی سازمان را بالا برند - زیدان، . - 1386
در واقع اهمیت و نقش مدیر از آنجا مشخص می گردد که سازمان ها همانند سازمانهای آموزشی زمانی میتوانند بر مشکلات و موانع فائق آیند و نیازهای خود را برآورده سازند که نیروی انسانی آنها با هم هماهنگ و در جهت تامین اهداف کلی سیستم گام بردارند و قدر مسلم است که چنین هماهنگی و همکاری زمانی حاصل می آید که مهمترین وظیفه و عنصر مدیریت یعنی رهبری بهبود و توسعه یابد - فقافی سلوک و همکاران، . - 1390 در حقیقت رهبری یکی از مهمترین نقشهای یک مدیر است، رهبری علم و هنر علاقمند کردن دیگران به تحقق یک هدف و آرمان بوده و لازم است که در رابطه با هدف خویش بتواند برنامه ریزی کند، نیازها را تخمین زند، نظام بوجود آورد و برنامه ها را به اجرا گذارد - رضایی، . - 1383 رهبران خوب با روشهای متنوع به کارکنان انگیزه می دهند و از طریق توجه به نیازهای افراد احساس توانایی در فرد جهت انطباق با شرایط جدید بوجود می آورند - حسینی و همکاران، . - 1383 بلوغ سازمانی مهارت های ویژه ای را معرفی و رابطه ی آن ها را با مواردی چون فرهنگ سازمانی، رضایت شغلی، سبک رهبری و مدیریت، کارآیی و .... بیان می کند و سعی دارد با ارائه راهکارها و مدل های بهتر سازمانی به رفع نیازهای سازمان و کارکنان منجر شود - حاتم پور، . - 1387 وستکات - 2006 - 1
بلوغ سازمانی را به مفهوم توانایی فرد برای پذیرفتن کار و وظیفه و تمایل برای پذیرفتن وظیفه معنا کرده است. در تعریف بلوغ سازمانی می توان گفت، مؤلفه ای است که از طریق استاندارد سازی در به کارگیری دانش، مهارت، تکنیک و روش های صحیح مدیریتی سازمان ها را قادر می سازد تا به ثبات و موفقیت و پیشی گرفتن از رقبا دست یابند - بن باست و همکاران2، . - 1999 در ادبیات مربوط به بلوغ سازمانی ، بلوغ سازمانی در سه سطح فردی، فرایندی و سازمانی مورد توجه واقع شده است. سطح فردی بلوغ سازمانی به تحول مفروضات بنیادین فردی، باورها و نگرشها اشاره دارد. بلوغ فرایندی چابکی سازمانی، فرایندها و ساختارها را در بر می گیرد. بلوغ سازمانی نیز در برگیرنده شاخص هایی چون تغییر و تحول، رقابت پذیری ،یادگیری و... است - سلطانی و بهرامی نژاد جونقانی، . - 1389 بلوغ روانی عاطفی، بلوغ کاری، بلوغ ذهنی و بلوغ اجتماعی نیز از دیگر تقسیم بندی هایی است که در مورد سطوح بلوغ صورت پذیرفته است - ایزدی یزدان آبادی و بهرنگی، . - 1385
بدون شک سبک رهبری مدیران در هدایت صحیح کارکنان در جهت اهداف سازمانی موثر است. استفاده از بهترین سبک رهبری یا مدیریت بر اساس ویژگیهای شخصیتی منجر به افزایش اثربخشی و کارایی سازمان خواهد شد. برای تحقق اهداف سازمان، مدیران با توجه به میزان بلوغ سازمان و شرایط مکانی و زمانی و همچنین خصوصیات اخلاقی خود، سبک یا شیوه هایی را به کار میگیرند - مصدق راد، . - 1383 سبک هر رهبری مختص خود او و متناسب با شخصیت اوست. فیدلر معتقد است سبک رهبری بخشی از شخصیت فرد است. هرچه تناسب بین شخصیت و شغل بیشتر باشد، بهره وری بیشتری را در پی خواهد داشت. بنابراین انتخاب شخصیت مناسب، میتواند عملکرد شغلی بهتری برای سازمان فراهم آورده و بر روی نگرش کارکنان بر کارشان تاثیر گذارد - ابراهیمی نژاد، بلوچ و خانی، . - 1388
مدیران برای اینکه از عهده انجام وظایف محوله برآیند به صفات شخصیتی خاص نیاز دارند. هوش و خلاقیت مدیر، صفتی است که اغلب از آنها نام برده می شود. در حقیقت در یک مقوله سازمانی، شخصیت مدیر جدا از موقعیتهایی که برای سازمان فراهم میکند، تعریف نمی شود. شخصیت برای طبقه بندی ویژگیهای افراد از نظر رفتار می باشد. ویژگیهای شخصیتی به عنوان مجموعه سازمان فتهیا و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتاً ثابت و پایدار در افراد می باشد که بر روی هم، یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز می سازد - پوریوسف و آزاد فلاح، . - 1391 اگر فردی متناسب با توانایی ها و ویژگیهای شخصیتی برای رهبری انتخاب شود نه تنها شکوفایی فردی حاصل خواهد شد بلکه سازمان نیز از او بهره بیشتری خواهد برد. مدیرانی که از ویژگی شخصیتی برونگرایی برخوردار میباشند، به مراتب رابطه بهتری را با کارمندان داشته اند و نیز افرادی که از سازگاری با موقعیت بالایی برخور دارند، در موقعیت های مختلف به طور مستقل به کارهایشان می پردازنند و بقدر کافی به خود متکی هستند، به قضاوتهای خویش اطمینان داشته و در ارتباط با تصمیماتشان احساس مسئولیت میکنند، انتقادات را با خوشرویی میپذیرنند و زمانی که با تصمیمات و عقایدشان مخالفت شود، دلسرد نمی شوند - رابینز، . - 1393 نبوی در سال - 1385 -
در پژوهش خود به رابطه بین تیپ شخصیتی - برونگرا - درونگرا - و سبک رهبری - آمرانه - مشارکتی - در مدیران دانشگاه، رابطه معنی داری بین ویژگی شخصیتی برون گرا با سبک مدیریتی مشارکتی و نیز وجود رابطه معنی دار و مثبت بین ویژگی شخصیتی درونگرا با سبک مدیریتی آمرانه دست یافت. در سال - - 2011 نتایج پژوهش در ایالات متحده که از طریق پرسش نامه انجام شد، نشان داد برونگرایی با سبک مدیریتی آمرانه رابطه مثبت دارد. درحالی که توافق پذیری و روان آزرده گرایی با سبک مدیریتی آمرانه رابطه منفی دارند. هم چنین برونگرایی، گشودگی با اجتناب رابطه منفی دارند، در حالی که وجدان و روان آزرده گرایی با اجتناب رابطه مثبت دارند. همچنین تحقیقات فونگ - 2001 - 1 نشان داد که ویژگیهای شخصیتی، عاملی بالقوه در موفقیت شغلی است و ویژگیهای شخصیتی برونگرایی و باوجدانی، همراه با سبک مدیریتی مشارکتی عامل موفقیت مدیر هستند.
امروزه اهمیت سبک رهبری مدیران و ویژگیهای شخصیتی آنها در سازمان از جمله موضوعاتی است که مورد نظر سیاست گذاران هر کشوری میباشد، گرچه مدیران به تنهایی و بدون استفاده از نیروی انسانی با انگیزه و توانمند نمیتوانند به اهداف سازمانی نائل آیند ولی رهبری و مدیریت عالمانه و مدبرانه میتواند راه گشای مشکلات جوامع کنونی باشد. با توجه به اینکه مدیران مدارس می توانند نقش مهم و کلیدی را در توانمند کردن و متحول کردن معلمان و در نتیجه مدارس داشته باشند ،لذا توجه خاص به سبکهای رهبری مدیران، به خصوص ویژگیهای شخصیتی آنها در مدارس که نقش حیاتی را در توسعه کشور عهده دار میباشند، ضروری بنظر میرسد. از طرف دیگر مطالعات انجام شده در این زمینه بسیار اندک می باشد. لذا پژوهشگر بر آن شد که مطالعه حاضر را با هدف "تعیین رابطه ویژگیهای شخصیت و سبک رهبری مدیران مدارس ابتدایی شهر تهران انجام دهد.
فرضیه های پژوهش
-1 بین صفات شخصیت و ابعاد آن با سبک رهبری مدیران مدارس رابطه معنی دار وجود دارد.
-2 بین بلوغ سازمانی و ابعاد آن با سبک رهبری مدیران مدارس رابطه معنی دار وجود دارد.
-3 صفات شخصیت توان پیش بینی معنی دار سبک رهبری مدیران مدارس را دارد.
-4 بین نمرات صفات شخصیت و بلوغ سازمانی و سبک رهبری مدیران مدارس بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی آن ها تفاوت وجود دارد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین صفات شخصیت و بلوغ سازمانی با سبک رهبری مدیران مدارس ابتدایی تهران در سال تحصیلی 95-96 به روش همبستگی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه مدیران مدارس تهران در سال 95-96 به تعداد 260 نفر تشکیل دادند که از این تعداد به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم و با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران تعداد 155 نفر برای شرکت در پژوهش حاضر انتخاب گردیدند. ابزار مورد استفاده، پرسشنامه 60 سوالی صفات شخصیت نئو NEO- - - FFI کاستا و مک کری - 1992 - ، پرسشنامه سبک رهبری مدیران هرسی و بلانچارد - 1986 - و پرسشنامه 67 سوالی بلوغ سازمانی حسینی و همکاران - 1387 - بوده است که روایی صوری هر سه پرسشنامه توسط تنی چند از مدیران مدارس ابتدایی در یک اجرای مقدماتی به تایید رسید. پایایی پرسشنامه ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه صفات شخصیت 0/79، برای پرسشنامه سبک رهبری 0/80 و برای پرسشنامه بلوغ سازمانی 0/85 برآورد گردید.
