بخشی از مقاله
خلاصه
رشد روانی اجتماعی یکی از پارامترهای مهم دوره های مختلف زندگی بشر است که می تواند شاخص های سلامت روانی نوجوانان را متاثر کند. منظور از کنترل عواطف این است که فرد بیاموزد که چگونه عواطف خود را در موقعیتهای گوناگون تشخیص دهد، و آن را کنترل کند. مطالعه حاضر به منظور بررسی رابطه رشد روانی اجتماعی با کنترل عواطف دانش آموزان پسر سال دوم متوسطه منطقه 5 شهر تهران انجام شد. روش این پژوهش از نوع توصیفی همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پسران نوجوان مقطع سنی 16-17 سال مدارس متوسطه منطقه 5 تهران در سال 1394 بود که از بین آنان 153 نفر به شیوه خوشهای تصادفی انتخاب شدند.ابزار های پژوهش عبارت از پرسشنامه های مشکلات رفتاری کوای و پترسون و رشد روانی اجتماعی اریکسون بودند. به منظور بررسی فرضیههای پژوهش از روشهای آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون همراه با رگرسیون با استفاده از نرم افزار Spss20 استفاده شد.
در این مطالعه میانگین نمره رشد روانی اجتماعی - 24/28 5/5 - و میانگین نمره کنترل عواطف - 3/22 11/8 - به دست آمد. یافتهها نشان داد بین متغیرهای رشد روانی اجتماعی و کنترل عواطف، همبستگی مثبت معنی داری وجود دارد . - p<0/01 - همچنین اطلاعات مشخص کرد که با افزایش یک انحراف استانداردی متغیر رشد روانی اجتماعی، متغیر کنترل عواطف 0/35 انحراف استاندارد افزایش مییابد. به عبارت دیگر رشد روانی اجتماعی به صورت مثبتی کنترل عواطف را پیش بینی می کند. نتایج نشان داد هر چه رشد روانی اجتماعی دانشآموزان بیشتر باشد آنها کنترل عواطف بیشتری دارند. در تبیین این یافته می توان گفت از آنجایی که در دوره نوجوانی، رشد عاطفی با تحولات و پیچیدگی های خاصی روبه رو می شود، عواطف نقش بسیار حساسی در شخصیت نوجوانان دارد. لذا متخصصان روانشناسی میتوانند با اتخاذ تدابیری، با افزایش میزان رشد روانی اجتماعی، موجب شوند نوجوانان کنترل بیشتری بر عواطف خود داشته باشند.
کلمات کلیدی: رشد روانی اجتماعی، کنترل عواطف، دانش آموزان
.1 مقدمه
نوجوانی مرحله رشد و عبور از دورهی کودکی به دوران بزرگسالی بوده و متخصصین روانشناسی و علوم تربیتی بر این باورهستند که یکی از مهمترین، بحرانیترین و حساسترین دورههای رشد هر انسان میباشد - دلوریان زاده، - 1391؛ به این دلیل که فرد در این دوره به بلوغ می رسد، و دارای وضعیت روانی با ثباتی نیست. و در این دوره هست که معمولا بیشترین مشکلات رفتاری برای آنها بوجود می آید - لطف آبادی،. - 1393 یکی از نظریه های مهم رشدی نظریه اریکسون است. او معتقد است رشد در انسان یک فرایند روانی و اجتماعی است که خصوصیات فردی را درارتباط با ویژگی های محیطی و نوع روابط اجتماعی تجربه شده فرد در دوران مختلف و در برخورد با بحران های هر مرحله سنی شکل می دهد - فیست و فیست1،1986،ترجمه سید محمدی،. - 1394
منظور از مهارت کنترل عواطف این است که فرد بیاموزد که چگونه عواطف خود را در موقعیتهای گوناگون تشخیص دهد، و آن را ابراز و کنترل نمایند از طرفی ویژگیها و تغییرات عواطف، چگونگی ارتباط گیری عاطفی و درک و تفسیر عواطف دیگران نقشی مهم در رشد و سازمان شخصیت، تحول اخلاقی و روابط اجتماعی، شکل گیری هویت و مفهوم خود دارد - لطف آبادی،. - 1393 نوجوان برای این که بتواند خود و جایگاه خود را در جامعه و خانواده ثابت کند و برای خود نقش و پایگاهی داشته باشد ممکن است به رفتار های مخرب و پر خطر روی بیاورد، آنان این کارها را برای اثبات خود و مرکز توجه قرار گرفتن انجام می دهند - احدی و محسنی، . - 1388
رفتارها نامناسب، عوامل تهدید کننده سلامت و پیامد های منفی این دوره می تواند تهدید جدی را بر سلامت فرد در طول زندگی ایجاد کند. از طرف دیگر مطابق با تئوری اریکسون رشد کودک، خود محصول عوامل متعددی و تبادلات پیوسته و پویایی بین ساختار بیولوژیکی، ژنتیک و ویژگی های محیطی است و یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر رشد روانی و اجتماعی است، روابط والدین و کودکان می باشد که از اهمیت بحرانی در زندگی کودک در حال رشد برخوردار است، به طوری که کیفیت این روابط در سال های اولیه کودکی، اساس رشد شناختی، اجتماعی، و هیجانی آینده را پایه گذاری می کند - مانتیما2، . - 2006
نوجوانان به دنبال کیفیت حل بحرانهای رشدی و پدید آیی ویژگی های خاص روانشناختی، تفاوتهای ظریفی را در بیان و ابراز عواطف و نحوه کنترل آنها از خود نشان می دهند. عواطف بخش مهم و اساسی زندگی انسان را تشکیل می دهند به گونه ای که تصویر زندگی بدون آن پنداری دشوار است. ویژگیها و تغییرات عواطف، چگونگی ارتباط عاطفی و درک و تفسیر عواطف دیگران نقشی مهم در رشد و سازمان شخصیت تحول اخلاقی و روابط اجتماعی، شکل گیری هویت و مفهوم خود دارد - لطف آبادی،. - 1393 افراط و تفریط هیجان ها، افراد را منجر به ناسازگاری، پرخاشگری، خشم، نفرت و اضطراب می کند که به صورت کنترل نشده، بهداشت روانی و عاطفی افراد را به گونه جدی تهدید می کند - احمدی و رضوانی نژاد، . - 1380
نیکسیو3 و همکاران - 2014 - در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه جایگاه هویت با تنظیم و کنترل عواطف به این نتیجه رسیدند که عدم توانایی تنظیم هیجانات و کنترل عواطف با بحران هویت و آشفتگی هویت رابطه مثبتی داشت، به طوری که افرادی که در مسئله هویت مشکلات زیادی داشتند از توانایی کمتری در کنترل و تنظیم هیجانات و عواطف خود برخوردار بودند.تحقیق آدامز و همکاران - 2001 - 4 نشان می دهد که کنترل عواطف به میزان بحران در هویت یابی وابسته است. در پایان دوره نوجوانی فرد با مرحله پنجم بحران رشد روانی اجتماعی یعنی بحران هویت در برابر سردرگمی نقش رو به رو می شود. شکل گیری هویت یکی از مهمترین بحرانهای دوره نوجوانی است که حل آن در تکامل رشدی سنین بعدی بسیار مهم استباقری خاتون آبادی، منوچهری و حکمی - 1394 - در پژوهش خود رابطه کنترل عواطف با گرایش به خودکشی در دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر کرج را مورد بررسی قرار دادند.
نتایج نشان داد که بین کنترل عواطف و گرایش به خودکشی رابطه معنا داری وجود دارد.بیگیان کوله مرز، برقی ایرانی، بختی و رضایی فرد - 1393 - در مطالعه ای که با عنوان"راهبردهای خودتنظیمی تحصیلی و کنترل عواطف در پیش بینی رفتارهای پرخطر دانش آموزان دارای ناتوانی های یادگیری" انجام دادند، تحلیل داده ها با استفاده از رگرسیون چندگانه نشان داد که رفتارهای پرخطر دانش- آموزان دارای ناتوانی یادگیری، از روی راهبردهای خودتنظیمی تحصیلی و کنترل عواطف پیش بینی پذیر است.بیگیان کوله مرز، درتاج و امینی - 1391 - در تحقیقی که تحت عنوان" مقایسه ناگویی خلقی وکنترل عواطف در مادران دانش آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری" انجام دادند، نتایج نشان داد که بین دو گروه از مادران در ناگویی خلقی و کنترل عواطف تفاوت معناداری وجود دارد.
شکوهی یکتا، غباری بناب و زمانی - 1388 - در پژوهشی در حیطه ی تأثیرآموزش مهارت های مدیریت خشم و کنترل عواطف بر کنترل خشم مادران دانش آموزان کم توان ذهنی و دیرآموز نشان دادند که آموزش مدیریت خشم و کنترل عواطف بر کاهش خشم وآموزش مهارت های مدیریت خشم و کنترل عواطف بر کنترل خشم مادران دانش آموزان کم توان ذهنی و دیرآموز نشان دادند که آموزش مدیریت خشم و کنترل عواطف بر کاهش خشم و پرخاشگری و استفاده از راهبردهای کنترل عواطف تأثیر مثبت دارد.کیان پور قهفرخی و حقیقی - 1386 - در پژوهش خود رابطه مراحل رشد روانی - اجتماعی اریکسون با سلامت روانی مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که بین مراحل رشد روانی - اجتماعی و جنبه های مختلف سلامت روانی همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد.امامی مقدم و همکاران - 1381 - در تحقیقی ضمن مقایسه میزان رشد روانی اجتماعی کودکان دارای تالاسمی و کودکان عادی به این نتیجه رسیدند که کودکان مبتلا به تالاسمی از لحاظ رشد روانی اجتماعی سطح پایین تری دارند و بیشتر به اعتماد به نفس پایین و مشکلات رفتاری گرایش دارند.
از آنجایی که تحقیقات گذشته داخلی هر کدام تنها بخش کوچکی از ابعاد مشکلات رفتاری را بررسی نموده اند، تحقیق حاضر می تواند با بهره گیری از جامعیت نسبی خود ضمن تشریح ابعاد رشدی موثر بر رفتار های پر خطر نوجوانان و شکل گیری ویژگی های روان شناختی همچون بحران هویت و کیفیت کنترل عواطف، مسئولان و مدیران دست اندرکار تعلیم و تربیت نوجوانان را در برنامه ریزی جهت جلوگیری از شیوع و تشدید مشکلات رفتاری در این قشر حساس یاری دهد. از طرفی می تواند با برنامه ریزی به منظور افزایش رشد روانی اجتماعی نوجوانان و افزایش توان کنترل عواطف در آنان و کاهش بحران هویت از عوارض روانی- رفتاری همچون پرخاشگری، اعتیاد، بزهکاری و مشکلات رفتاری دیگر جلوگیری به عمل آورد و زمینه را برای رشد سالم آنان فراهم، و در حفظ و ارتقای توانمندی ها و استعداد های نسل جوان برای آینده کشور کوشا بود.
.2 روش
روش تحقیق حاضر از نوع تحقیقات توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری تحقیق عبارت بود از کلیه دانش آموزان پسر مقطع دوم متوسطه منطقه 5 شهرتهران که در سال 1395 -1394 در مدارس رسمی دولتی در حال تحصیل بودند - حدودا 2000 نفر - . ازمیان مدارس منطقه 5، سه مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شد، که در هر مدرسه 8 کلاس وجود داشت. که با توجه به تعداد متغیر ها و انتخاب 30 نفر به ازای هر متغیر و به منظور جلوگیری از افت نمونه 170 تعداد نفر به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری هم عبارت بود از مقیاس کنترل عواطف - ECS - 5 و آزمون تجدید نظر شده مراحل رشد روانی - اجتماعی اریکسون . - MEPSI -
.2-1 مقیاس کنترل عواطف: - ECS - 6 مقیاس کنترل عواطف، ابزاری برای سنجش میزان کنترل افراد بر عواطف خود است و شامل 42 سوال با چهار زیر مقیاس فرعی با عناوین خشم، خلق افسرده، اضطراب و عاطفه منفی است که به وسیله ویلیامز و همکاران - 1977 - ساخته شد. پاسخ سو الات در یک مقیاس هفت درجه ای از 0 به معنای کاملا مخالف تا 4 به معنای به کاملا موافق است. تعداد 12 سوال به صورت معکوس نمره گذاری می شود. تعداد 8 سوال مربوط به زیرمقیاس خشم، 8 سوال مربوط به زیرمقیاس خلق افسرده، 13سوال مربوط به زیرمقیاس اضطراب و 13 سوال مربوط به عاطفه منفی است. بالاترین نمره در این مقیاس 168 می باشد. اعتبار درونی و بازآزمایی آزمون به ترتیب برای نمره کل مقیاس0/94و 0/78 است. همچنین، اعتبار مقیاس توسط دهش - 1388 - مورد بررسی قرار گرفت که مقدار آلفای کرونباخ در مقیاس کنترل عواطف کل 0/84 گزارش شد.
