بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین و مؤلفههای آن با رفتار شهروندی سازمانی می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن که تعداد آنها 220 نفر می باشد، که از این میزان بر اساس جدول مورگان تعداد 136 نفر به روش تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامههای تحول آفرین - MLQ - باس و آولیو - 1995 - با 14 پرسش و رفتار شهروندی سازمانی اورگان و کونوسکی - 1996 - با 11 پرسش میباشد؛ جهت بررسی روایی پرسشنامه از روایی صوری - ظاهری - استفاده شده و میزان پایایی دو پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ به ترتی ب 0/897 و 0/693 بدست آمده است. به منظور بررسی فرضیهها با بهکارگیری نرمافزار SPSS V21.0 از آزمون تحلیل همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
یافتههای پژوهش نشان داد که رابطه معنیداری بین رهبری تحول آفرین و مؤلفههای آن - نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و ملاحظات فردی با رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن وجود دارد. بر اساس یافتههای پژوهش میتوان اذعان داشت که رهبران تحول آفرین افراد جذابی هستند که کارکنان را به لحاظ عاطفی و احساسی شناسایی می کنند و کارکنان زمانی به افزایش تلاش ها و کوشش های اضافی مبادرت خواهند کرد که آنها با رهبرانی تحول آفرین کار کنند، وقتی که رهبران تحول آفرین روابط نزدیک، صمیمانه و حمایتی را پرورش دهند در آن صورت کارکنان برای بروز سطح بالایی از رفتار شهروندی سازمانی تمایل خواهد داشت. رهبری تحول آفرین از ابعاد مختلف بر رفتار شهروندی کارکنان تأثیر می گذارد. رهبران تحول آفرین به واسطه ی ویژگی های مختلف خود آرمانهای دیگران را ارتقاء می دهند و افراد سازمان را به سطوح بالاتری از عملکرد می رسانند.
واژه های کلیدی: رهبری تحول آفرین، رفتار شهروندی سازمانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن.
مقدمه
. - 1384 در برخی از سازمان ها ملاحظه می شود که بین عقاید زیربنایی، ارزش ها و مفروضات اعضای سازمان و رهبران هم سویی وجود ندارد که این خود باعث بروز مشکلاتی در تعهد کارکنان نسبت به سازمان شده و سبب عملکرد پائین، غیبت و ترک خدمت کارکنان می شود - حسینی سرخوش، . - 1389 امروزه، کارکنان از منابع بسیار مهم سازمان محسوب میشوند و رفتار آنها در سازمان بسیار با اهمیت تلقی میگردد و کارکنان خوب افرادی هستند که به همکاران خود کمک و همیاری میکنند، نظرات و اعتقادات خود را صادقانه و با حسن نیت بیان کنند و در فعالیتهای سازمان مشارکت جویند، به عبارت دیگر آنها اقدامات یا اعمالی انجام میدهند که الزامی نبوده، اما برای همکاران و در نهایت برای سازمان سودبخش است. در ادبیات نوین مدیریت به اینگونه رفتارهای خودجوش و آگاهانه افراد در سازمان تحت عنوان رفتار شهروندی سازمانی یاد میکنند. به عبارت دیگر میتوان اذعان داشت در سازمانهایی که سطح بالایی از رفتار شهرندی وجود دارد، میتوان عملکرد بهتری را مشاهده نمود - شاطری و همکاران، 1391، . - 62 مفهوم رفتار شهروندی سازمانی به عنوان رفتارهای تحت اختیار فرد تعریف شده که به طور صریح بوسیله سیستمهای رسمی پاداش، مورد توجه قرار نمی گیرد، ولی باعث ارتقاء بخشی عملکرد سازمان می گردد - . - cinar & et al, 2013,316
با توجه به مطالب عنوان شده و نقش مهم رهبری تحول آفرین، این پژوهش بر آن است تا با بررسی زوایای مختلف رهبری تحول آفرین، اثرات و رابطه ابعاد آن شامل، نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و در نهایت ملاحظات فردی را با رفتار شهروندی سازمانی، مورد مطالعه در سطح کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن را سنجیده و مورد بحث و بررسی قرار دهد تا بتوان از طریق نتایج و یافته های آن به روش های مناسب افزایش رفتارهای شهروندی سازمانی در این سازمان دست یافت. در پایان با تجزیه و تحلیل دادههای آماری به ارائه راهکارهای علمی و عملیاتی جهت بهبود وضع موجود و گام نهادن در راستای ارتقای رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی سازمانی در دانشگاه مذکور پرداخته خواهد شد.
بیان مسئله
در عصر فراصنعتی امروز، سازمانها با تلاطم های غیر منتظره ای در عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری مواجه هستند و این امر سازمانها را بر ان داشته تا شرایطی را در سازمانها پدید اورند تا در روند پر شتاب امروزه بتوانند مزیت رقابتی راهبردی را کسب کنند و از رقیبان پیشی بگیرند تا بتوانند در صحنه بازار باقی بمانند - سنجقی و همکاران،. - 1390 در این راستا سبک رهبری می تواند بر فرایند تصمیم گیری و در نتیجه بر اثربخشی سازمان تاثیر داشته باشد - پور سلطانی زرندی،. - 1387 بس، رهبر تحول آفرین را کسی می داند که به منظور تقویت عملکرد کارکنان و سازمان، رابطه مثبتی با زیردستان برقرار می کند، کارکنان را تشویق میکند که از نیازهای شخصی فراتر رفته و در راستای تمایلات گروه و سازمان کار کنند. رهبران تحول آفرین زیردستان خود را بر می انگیزاند تا آنچه را در توان دارند انجام دهند - یعقوبی و همکاران،. - 1389 سبک رهبری تحول آفرین تا کنون توانسته است به جایگاه مناسبی دست یافته و در عرصه های نظری و عملی، اعتبار شایانی را به دست اورد به کمک این سبک از رهبری میتوان، استعدادهای انسانی سازمانها را ارتقا بخشیده - سنجقی و همکاران،. - 1390 رهبری تحول افرین در جستجوی اتصال میان علایق جمعی و فردی است تا از این طریق به زیر دستان اجازه دهد برای اهداف متعالی تلاش کند - حسینی و همکاران،. - 1389
رهبری تحول آفرین منجر به عملکردی فراتر از انتظارات در محیط های سازمانی می شود.همچنین تحقیقات نشان داد بین رهبری تحول آفرین با تعهد کارکنان، سطوح پایین استرس شغلی، رضایت شغلی و رضایت از رهبر، خلاقیت، هوش عاطفی، مبادله رهبر - پیرو و رفتار شهروندی سازمانی ارتباط مثبتی وجود دارد. رهبران تحول آفرین نیازها و انگیزه های پیروان را بالا برده و باعث تغییر برجسته در افراد، گروه ها و سازمان ها می شوند. رهبری تحول آفرین برای عملی شدن به چهار مؤلفه یا عامل که به عنوان عناصر تشکیل دهنده این نظریه نیز شناخته شده اند نیاز دارد. این عوامل عبارتنداز: نفوذ ارمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و ملاحظات فردی - یعقوبی و همکاران، . - 1389
این سبک، یک نوع رهبری متعالی و توأم با حمایت از زیردستان است که بر عملکرد فراتر از انتظارات معمول تاکید می کند، بنابراین انتظار می رود که اثر مثبتی بر رفتار شهروندی سازمانی داشته باشد .با تکیه بر نتایج مطالعات انجام شده می توان رهبری را یکی از مهم ترین عوامل پیش بینی کننده رفتار شهروندی سازمانی دانست - شعبانی، تقوی قره بلاغ، . - 1390 رفتارهای شهروندی سازمانی دربرگیرنده فعالیتهایی همچون کمک به دیگران در محیط کار، بیش از حد معمول کار کردن، انجام کار در روزهای تعطیل، تحمل ناملایماتها، سختی های شغل و درگیر شدن فعالانه در امور سازمان می دانند - صفری،. - 1391 که کاربردی ترین مولفه های ان مربوط به ارگان است که شامل وجدان کاری، نوع دوستی، فضیلت مدنی، جوانمردی، ادب و نزاکت می باشد - شیرازی و همکاران،. - 1391
این بررسی می تواند این فواید را برای مطالعه حاضر در بر داشته باشد که آیا بین رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی در دانشگاه ازاد اسلامی تنکابن رابطه وجود دارد؟ بنابراین با توجه به نقش و اهمیت این موضوع در این پژوهش به بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی در دانشگاه ازاد اسلامی واحد تنکابن پرداخته می شود تا بتوان از طریق نتایج و یافته های ان به روشهای مناسب افزایش رفتار شهروندی و رهبری تحول آفرین دست یافت.
پیشینه پژوهش
های لی و همکاران - 2013 - ، با هدف بررسی عوامل مؤثر بر رفتار شهروندی سازمانی و نتایج آن دریافتند که عدالت رویه ای، رهبری تحول آفرین و پیچیدگی ساختار سازمانی اثر مثبت بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دارد. مداسیر - - 2008، با هدف بررسی رابطه هوش هیجانی با رهبری تحول افرین و رفتار شهروندی سازمانی دریافتند که رهبر تحول افرین به طور مستقیم با رفتار شهروندی سازمانی در ارتباط بوده است. میر کمالی و همکاران - 1391 - ، با هدف بررسی تأثیر رهبری تحول آفرین بر رفتار شهروندی سازمانی نیروهای دانشگر شرکت ملی نفت ایران نتایج نشان داد؛ ابعاد نفوذ ارمانی و انگیزش الهام بخش نسبت به عوامل دیگر دارای اهمیت زیاد وبیشترین تاثیر را بر رفتارشهروندی دارد . یعقوبی و همکاران - 1389 - ، با هدف بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دریافتندکه از میان مولفه های رهبری تحول افرین، نفوذ ارمانی و ملاحظات فردی بیشترین تاثیر را در رفتارشهروندی سازمانی دارد. شعبانی و تقوی قره بلاغ - 1390 - ، با هدف بررسی رابطه رهبری تحول آفرین با رفتار مدنی سازمانی در کتابخانه های دانشگاه تهران دریافتند که، رفتار مدنی سازمانی توسط متغیر رهبری پیش بینی می شود و نتایج مطالعات انجام شده بیانگر این است که سبک رهبری متفاوت، سطوح متفاوتی از رفتار مدنی سازمانی را موجب می شود.
مدل مفهومی پژوهش
با توجه به بررسیهای پژوهشگر، به منظور ارزیابی رابطه رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی سازمانی میتوان از مدلهای مفهومی مختلف و متعددی استفاده کرد - میرکمالی و همکاران، - 1391 - شعبانی، تقوی قره بلاغ، - - 1390مرادی و همکاران، - - 1390 یعقوبی و همکاران، . - 1389 بس و آولیو، رهبری تحول آفرین را به چهار دستهی نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و ملاحظات فردی تقسیم میکند - میرکمالی و همکاران، 1391، . - 141 بنابراین مدل مفهومی پژوهش حاضر که نشان دهنده روابط و جهت بین متغیرهای پژوهش می باشد، بدین گونه است:
فرضیه های پژوهش فرضیه اصلی
- بین رهبری تحول آفرین و رفتار شهروندی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه های فرعی
- بین نفوذ ارمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن رابطه معناداری وجود دارد.
- بین انگیزش الهام بخش و رفتارهای شهروندی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن رابطه معناداری وجود دارد.
- بین ترغیب ذهنی و رفتارهای شهروندی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن رابطه معناداری وجود دارد.
- بین ملاحظات فردی و رفتارهای شهروندی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن رابطه معناداری وجود دارد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر به جهت ماهیت و اهداف پژوهشگران، در دستهبندی تحقیقات کاربردی، و از نظر هدف تحقیقی در دسته تحقیقات توصیفی با مشخصه تحقیق همبستگی میباشد. جامعه آماری پژوهش، تمامی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن را تشکیل میدهند. تعداد کل کارکنان بر اساس آخرین اطلاعات موجود تا زمان انجام پژوهش و گردآوری دادههای آماری، 220 نفر بوده است. تعداد نمونه این پژوهش 136 نفر می باشد که بر اساس جدول مورگان تعیین شده است. پژوهشگر از روش نمونهگیری تصادفی ساده جهت نمونهگیری از جامعه آماری استفاده نموده است.
ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات
جهت اخذ اطلاعات در مورد موضوع و پیشینه از روش کتابخانهای استفاده شده است. در روش میدانی این پژوهش نیز از ابزار پرسشنامه به منظور جمعآوری دادهها بهرهگیری شد. بدین منظور از پرسشنامه پرسشنامه تحول آفرین - MLQ - باس و آولیو - 1995 - که چهار مؤلفه ی نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و ملاحظات فردی را با طیف 5 درجه ای لیکرت مورد بررسی قرار داده، استفاده گردید. همچنین از پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی اورگان و کونوسکی1 استفاده شده است.
سنجش پایایی پرسشنامه
در این پژوهش به منظور سنجش پایایی پرسشنامهها، یک مرحله پیش آزمون انجام گرفت. بدین صورت که ابتدا تعداد 30 پرسشنامه در جامعهی مورد نظر توزیع و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتایج آن به شرح جدول ذیل قابل مشاهده است. مطابق جدول - 1 - میزان ضریب آلفای کرونباخ برای تمامی متغیرها بیشتر از 0/6 می باشد، که بیانکننده قابلیت اطمینان بالای پرسشنامهها است، از این رو پرسشنامهها در این پژوهش از پایایی بالایی برخوردار میباشند.
روش تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات
در تحقیق حاضر، برای تحلیل دادههای عمومی و جمعیت شناختی از آزمودنی - نظیر جنسیت، وضعیت تأهل و .... - از آمار توصیفی و در ادامه از آزمونهای استنباطی زیر به منظور تجزیه و تحلیل این دادهها استفاده شد:
1. آزمون k-s - کولموگروف- اسمیرنوف - جهت بررسی نرمال بودن هر یک از توزیعهای حاصل از سؤالات.
2. استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته.
