بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عمدهترین و شاید جنجال برانگیزترین مفاهیمی که از یک سو تلاشهاي نظري و بنیادي را به خود معطوف ساخته، و از سوي دیگر در تمام سطوح مدیریت در منابع انسانی سازمانها اهمیت پیدا کرده است، فرسودگی شغلی است. این پژوهش با هدف بررسی رابطه سبک دلبستگی و شادکامی با فرسودگی شغلی کارکنان شرکت نفت حفاري شمال صورت گرفت. جامعهآماري این پژوهش را کلیه کارمندان شرکت نفت حفاري شمال استان تهران تشکیل دادند که با استفاده از روش نمونه گیري تصادفی چند مرحله اي 200 نفر 100 - نفر زن و 100 نفر مرد - انتخاب شدند.
پرسش نامه هاي مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه 22 سوالی فرسودگی شغلی مسلش، پرسشنامه سبک دلبستگی بزرگسالان هازان و شیور و پرسشنامه 29 سوالی شادکامی آکسفورد بود. داده هاي حاصل از پرسش نامه ها با استفاده از آزمون آماري پارامتریک رگرسیون گام به گام مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین مولفه هاي سبک دلبستگی - ایمن، اجتنابی، دوسوگرا - با فرسودگی شغلی رابطه معناداري وجود دارد و نیز بین مولفه شادکامی با فرسودگی شغلی رابطه معنادار می باشد.
مقدمه
امروزه اهمیت و نقش سرنوشتساز شغل در ابعاد گوناگون زندگی انسانی آشکار است، زیرا شغل علاوه بر تأمین هزینه هاي زندگی، ارتباط مستقیمی با سلامت جسمی و روانی فرد دارد و زمینه ساز ارضاي بسیاري از نیازهاي غیرمادي او نیز می باشد. کار فقط یک روش زندگی آبرومندانه نیست بلکه یک عنصر مهم پایگاه اجتماعی و سرچشمه معنا در زندگی افراد است. بدیهی است نقش سازنده شغل منوط به تناسب ویژگی هاي شغل و شاغل و احساس ارزشمندي، کارآمدي و توانمندي شاغل است - یاکوویدز، . - 2003 در سالهاي اخیر چگونگی واکنش انسان در برابر مسائل و مشکلات زندگی مورد مطالعه وسیعی قرار گرفته است.
یکی از مشکلات شایع انسان امروز دلزدگی از کار و کاهش عملکرد شغلی است و نشانگان آن خستگی جسمی، عاطفی، روانی، مسخ شخصیت، بدبینی و درگیري فکري در روند شغل که سندرم فرسودگی شغلی نام دارد می باشد. فرسودگی شغلی پدیدهاي عمومی و فراگیر است و از کنش متقابل شخصیت فرد با محیط کار ناشی می شود و عبارت است از کاهش قدرت سازگاري فرد با عوامل فشارزا و نشانگانی است مرکب از خستگی جسمی و عاطفی که منجر به ایجاد تصویر منفی از خود، نگرش منفی نسبت به شغل، فقدان احساس در ارتباط با مراجعان به هنگام انجام وظیفه می باشد. در این پدیده فرد از لحاظ هیجانی دچار خستگی شده، نگرش و احساسات منفی نسبت به سازمان پیدا می کند و به تدریج در ایفاي وظایفش احساس کاهش شایستگی می کند.
نشانگان فرسودگی ممکن است فرد را به سوي انواع بیماريهاي روانی و جسمانی سوق دهد و فرد را به بالاترین مرحله خستگی عاطفی و روانی برساند - پینز، . - 2005 از جمله عوامل موثر بر جلوگیري از فرسودگی شغلی شادکامی است. شادکامی عبارت است از ارزیابی هاي شناختی و هیجانی فرد از زندگیش. این ارزیابی از سویی واکنش هیجانی به حوادث و از سوي دیگر قضاوت هاي شناختی را در بر می گیرد.
واکنش هاي هیجانی بیشتر بر حالاتی نظیر خندیدن و شوخ طبعی، تعادل بین هیجان هاي مثبت و منفی و قضاوت هاي شناختی بر رضایت از زندگی دلالت دارد. بنابراین شادکامی مفهوم وسیعی است که تجربه هاي هیجانی مطلوب، سطوح پایین هیجان هاي منفی و رضایت بالا در زندگی را در برمی گیرد - جانسون و کروگر، . - 2006 شوارتز و استراك - 1991 - معتقدند که افراد شادکام در پردازش اطلاعات، سوگیري دارند. این سوگیري در جهت خوش بینی و خوشحالی است؛ یعنی اطلاعات را به گونه اي پردازش و تفسیر می کنند که به خوشحالی آنها می انجامد.
از آنجایی که هیجان هاي مثبت و منفی، فرد را براي درجه اي از تعامل هاي برد- باخت یا برد- برد آماده می سازد، افراد شاد، با ارزنده سازي مهارت هاي خود، بیشتر با رویدادهاي مثبت همراه می شوند و در تصمیم گیري هاي مربوط به آینده زندگی خود، بهتر عمل می کنند چون از راهبردهایی نظیر جستجوي اطلاعات مرتبط با خطر- امنیت سود می جویند - کار، . - 2004 رایت و کروپانزانو - 2004 - در پژوهش خود نشان دادند افرادي که شادکامی بالایی دارند عملکرد شغلی بهتر و فرسودگی شغلی پایین تري را در شغل خود گزارش می کنند، تصمیم هاي بهتري اتخاذ نموده، رفتارهاي بین فردي بهتري را بروز می دهند.
در پژوهش دیگري که کار - 2004 - انجام داد دریافت که موقعیت شغلی، رضایت شغلی، فعالیت هاي هدفدار و به کارگیري مهارت ها با بهزیستی روانی و شادکامی رابطه دارند. همچنین هیبتی - 1389 - در پژوهش خود تحت عنوان بررسی رابطه شادکامی و ادراك خود با فرسودگی شغلی به این نتیجه دست یافت که هرچه شادکامی افراد بیشتر باشد فرسودگی شغلی کاهش یافته و نیز هرچه افراد ادارك خود آگاهی بالاتري داشته باشند میزان کمتري از فرسودگی شغلی را نشان می دهند.
فرسودگی شغلی همچنین متأثر از عوامل روانشناختی و اجتماعی است که در این بین سبکهاي دلبستگی به دلیل نقش بنیادي آنها در نحوه هدایت چالشها و موضوعات متعدد درونفردي و بینفردي و تأثیر آن در شکلدهی ادراك فرد از خود براي داشتن یک زندگی شاد حائز اهمیت هستند. دلبستگی پیوندي نخستین است بین کودك و مادر که پس از شش ماهگی شکل می گیرد واکنش اصلی آن محافظت فرد از نابودي است و می تواند نقش مهمی در ایجاد فرسودگی شغلی ایفا کند.
رابطه توام با دلبستگی نهایتا به پدیده لپایگاه امنلمنتهی شده و احساس ایمنی و رفتار اکتشافی رهآورد آن خواهد بود. بر اساس نظریه دلبستگی، تعاملهاي مکرر بین کودك و مراقب به الگوهاي پایدار پاسخ به استرس، دریافت حمایت اجتماعی، آسیبپذیري در برابر بیماري و سازگاري با بیماري منتهی میشود. طبق نظریه بالبی افراد تجربههاي اولیه خود با مراقبین را درونسازي کرده، روانسازههاي شناختی پایداري از روابط را شکل میدهند. این روانسازهها تصویر فرد از خود، به عنوان فرد شایسته مراقبت - مدل خود - و سزاوار دریافت کمک و حمایت از دیگران - مدل دیگري - را تحت تأثیر قرار میدهد.
این روانسازههاي شناختی یا مدلهاي درونکاري بر تعامل فرد با دیگران و تعبیر و تفسیر وي از آنها در طول زندگی تأثیر دارد. . - 2010 بر اساس کار بالبی، هازان و شیور موفق به ردیابی سه سبک دلبستگی در روابط بزرگسالی شدند. سبک ایمن، دو سوگرا، اجتنابی. در تایید این نقطه نظر یافتهها نشان دادند که نا ایمنها در مقابل افراد ایمن در هیاهوي زندگی و اضطرابهاي ناشی از کار خود را تنها می یابند، مضطرب و عصبی شده افسرده میشوند و دچار اختلالات جسمانی بیشتري میگردند و در نهایت بیشتر دچار کاهش در عملکرد و سندرم فرسودگی شغلی می شوند.
رحیمیان بوگر و همکاران - 1386 - پژوهشی تحت عنوان رابطه سبک هاي دلبستگی بزرگسالی با رضایت و استرس شغلی در کارمندان حفاري نفت شمال انجام دادند که نتایج نشان داد میزان استرس افراد داراي سبک دلبستگی ایمن کمتر از افراد داراي سبک دلبستگی اجتنابی و دوسوگرا است. همچنین شهبازي نیا - 1390 - در پژوهش خود تحت عنوان رابطه سبک هاي دلبستگی با فرسودگی شغلی کارکنان شرکت بهره برداري نفت و گاز گچساران نشان داد که افراد داراي سبک دلبستگی ایمن کمتر دچار فرسودگی شغلی می شوند و افراد داراي سبک دلبستگی اجتنابی و دوسوگرا بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند.
با توجه به نقش بسیار مهم فرسودگی شغلی در بین افراد و عوامل تأثیرگذار بر آن، پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی به این سوال است که آیا بین سبک هاي دلبستگی و شادکامی با فرسودگی شغلی در کارکنان شرکت نفت رابطه وجود دارد؟ بر اساس این هدف کلی، فرضیه هاي زیر مورد آزمون قرار گرفتند: -1 بین سبک هاي دلبستگی و فرسودگی شغلی رابطه وجود دارد -2 بین شادکامی و فرسودگی شغلی رابطه وجود دارد.
روش
شرکتکنندگان و طرح پژوهش
جامعه آماري پژوهش حاضر را کلیه کارمندان شرکت نفت حفاري شمال که در استان تهران در سال 90-91 مشغول به کار بودند تشکیل دادند که از این میان به صورت تصادفی ساده 200 نفر انتخاب شدند. نمونه پژوهش را 100 نفر مرد و 100 نفر زن تشکیل دادند که از این میان 80 نفر آنها مجرد، 96 نفر متأهل و 24 نفر مطلقه بودند با میانگین سنی.41
ابزار
پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلاچ و جکسون: این پرسشنامه از 22 ماده و از 3 خرده مقیاس خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت فردي تشکیل شده است. در هر سوال هر فرد نمرات متفاوتی - صفر براي هرگز و شش براي هر روز - را بدست می آورد و پس از آن، نمرات جمع شده، نمره فرد را تعیین می کند. ماسلاچ و جکسون - 1981 - هماهنگی درونی این آزمون را با استفاده از آلفاي کرونباخ براي هر یک از خرده مقیاس هاي این پرسش نامه محاسبه و نتایج زیر را بدست آوردند: خستگی عاطفی 0/90، مسخ شخصیت 0/79، عدم موفقیت فردي .0/71 شیرکول - 1382 - در پژوهش خود آلفاي کرونباخ هر یک از خرده مقیاس هاي فرسودگی شغلی را به صورت زیر بدست آورد: خستگی عاطفی با هماهنگی درونی 0/82، مسخ شخصیت با هماهنگی درونی 0/71 و در نهایت عدم موفقیت فردي با هماهنگی درونی .0/77 گزارش شد.
پرسشنامه سبک هاي دلبستگی هازان و شیور: نسخه جدید پرسشنامه دلبستگی هازان و شیور در سال 1993 تدوین شده است. این پرسشنامه دلبستگی هاي ایمن و ناایمن را می سنجد. این پرسشنامه شامل دو بخش است که در بخش اول - ذذ - AA، آزمودنی به سه پاراگراف که به شکل جمله هاي توصیفی طرح شده در یک مقیاس هفت درجه اي پاسخ می دهد. در بخش دوم - لذ - AA مجددا همان توصیف ها طرح شده، ولی این بار آزمودنی تنها با علامت زدن یکی از آنها، تشابه خود را با یکی از آن توصیفها بیان می کند. بخش دوم پرسشنامه بر اساس مقیاس مقوله اي است و از نتایج حاصل از آن براي گروه بندي سبک هاي دلبستگی پاسخ دهندگان استفاده می شود.
نمره گذاري در مقیاس لیکرت از هرگز - نمره صفر - تا تقرًیبا همیشه - نمره چهار - صورت می گیرد. ضریب پایایی همسانی درونی از طریق آلفاي کرونباخ و ضریب پایایی بازآمایی این پرسشنامه به ترتیب 0/79 و 0/72 گزارش شده است. بشارت - 1384 - پرسشنامه دلبستگی بزرگسال را بر نمونه اي با حجم 240 نفر اعتباریابی کرد. در این پژوهش براي تعیین روایی از روایی همزمان استفاده شد. ضرایب همبستگی بین نمره کل آزمودنی ها در آزمون عزت نفس کوپر اسمیت - 1967 - با سبک دلبستگی نشان دهنده همبستگی مثبت معنادار سبک دلبستگی ایمن با عزت نفس عمومی =0/39 - ط، 0/002شژ - و عزت نفس اجتماعی - =0/41ط، 0/001شژ - بود. در این پژوهش ضریب همبستگی بین دو اجراي آزمون =0/92ط به دست آمد.
پرسشنامه شادکامی آکسفورد: این پرسشنامه در سال 1989 توسط آرگایل و لو تهیه شده است و فرم نهایی آن 29 ماده دارد. این پرسشنامه رضایت، خلق مثبت، سلامت، کارآمدي وعزت نفس را در بر می گیرد. پاسخ ها در یک مقیاس چهار درجه اي از صفر - اصلاً - تا 3 - زیاد - قرار می گیرند. بدین صورت که به گزینه اصلاً نمره صفر، گزینه کم نمره یک، گزینه متوسط نمره دو و گزینه زیاد نمره سه تعلق می گیرد و جمع نمرات مواد 29 گانه، نمره کل مقیاس را تشکیل می دهد. نمره کل آزمودنی ها از صفر تا 87 می باشد. آرگایل و همکاران، ضریب آلفاي 0/90 را با 347 آزمودنی و فانهایم و برنیگ - 1990 - آلفاي 0/87 را با 101 آزمودنی بدست آوردند.
