بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه طرحواره های ناسازگار اولیه با احتمال روی آوری مجدد در افراد وابسته به مصرف مواد بود. روش پژوهش از نوع توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری شامل افراد معتاد در منطقه 4 شهر تهران در سال 1393 بود که پس ازترک، دوباره به مصرف مواد روی آوردند که ، 240 نفر نمونه به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شد. برای سنجش متغیرها از پرس شنامه های طرحواره یانگ و پرس شنامه عود مصرف مواد استفاده شد. برای تجزیه وتحلیل داده های آماری از آزمون رگر سیون چندگانه، ا ستفاه شد. نتایج حا صل ن شان داد، از بین مولفه های طرحواره های نا سازگار اولیه، مولفه های محرومیت هیجانی، بی اعتمادی، انزوای اجتماعی، اطاعت، بازداری وخویشتن داری با متغیر احتمال روی آوری مجدد همبستگی منفی و معنادار دارند.
کلمات کلیدی: طرحواره های ناسازگار اولیه، روی آوری مجدد به مصرف مواد
مقدمه
اعتیاد 1یکی از مشکلات اساسی در جامعه است؛ مشکلی که میلیون ها زندگی را ویران و سرمایه های کلان ملی را صرف هزینه مبارزه، درمان و آسیب های ناشی از آن می کند. روزانه شمار زیادی از افراد به مصرف مواد روی آورده و دچار پیامدهای جسمانی، روانی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن می شوند. کشور ما نیز بنا به برخی دلایل فرهنگی، باورهای اشتباه و موقعیت جغرافیایی خاص، وضعیت مناسبی برای روی آوردن جوانان به اعتیاد دارد - خلعتبری و بازرگانیان، . - 1390
تاکنون شیوه های درمانی متعددی از درمان های روانکاوی، رفتار درمانی،گروه درمانی، دارو درمانی و غیره بر روی بیماران مبتلا به اختلال های اعتیادی صورت گرفته است اما هر یک از این شیوه ها تا حدودی اثرگذار بوده اند و عود و بازگشت مجدد سوءمصرف مواد را همراه داشته اند. به نظر می رسد که مشکل عمیق تر باشد و چیزی درجایی از روان فرد وی را در حالت مصرف مجدد قرار می دهد. این که به چه علت معتاد پس از تلاش برای ترک دچار عود می شود همواره مورد سئوال بوده است و در خصوص سبب شناسی اعتیاد و ترک موفق و ناموفق افراد معتاد عوامل مختلفی چون مسائل زیست شناختی، جامعه شناختی و روان شناختی مطرح است. اما به نظر می رسد پاسخ شخص ، به مواد اعتیادآور تلفیقی از عوامل مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی است - کولن 20092 ؛ رویک و همکاران، . - 2008
تحقیقات لطفی - - 2006، کتابی، ماهر و بورجالی - - 2008 نشان می دهد افراد معتاد در مقایسه با جمعیت غیر معتاد آسیب های روانی و طرحواره های ناسازگار بیشتری دارند نتایج تحقیقات آن ها نشان می دهد طرحواره های دسته بریدگی و طرد به میزان زیادی در افراد معتاد بروز می نماید. برومت - 2007 - 3 نیز بیان داشت افرادی که طرحواره های نقص، وابستگی و تکانشی دارند به احتمال بیشتری به سمت مصرف مواد میروند - به نقل از رضوی، سلطانی نژاد و رفیعی، . - 1390
طرحواره های ناسازگار اولیه الگوهای هیجانی و شناختی خودآسیب رسانی هستند که درابتدای رشد و تحول درذهن جای گرفته اند و در سیرزندگی تکرار میشوند. طرحواره ها حاصل گفتگوی والدین با کودک هستند که به تدریج در ذهن او جای گرفته اند و هم اکنون به گونه ای نظام مند، اما ناکارآمد زندگی وی را زیر سیطره خود گرفته اند. طرحواره های ناسازگار به عنوان زیر ساخت های شناختی منجر به تشکیل باورهای غیرمنطقی می شوند و دارای مولفه های شناختی، عاطفی، رفتاری هستند. هنگامی که فعال می شوند سطوحی از هیجان منتشر می شود و مستقیم یا غیر مستقیم منجر به آشفتگیهای روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن میشوند - یانگ،کلسکو و ویشار4؛2003؛ترجمه حمیدپورو اندوز،. - 1390
دلداری - 1390 - به مقایسه طرحواره های ناسازگار اولیه و راهکارهای مقابله ای در افراد وابسته به داروهای روان گردان و افراد عادی پرداخت.نتایج تحلیل ها نشان داد که افراد وابسته به داروهای روانگردان در تمامی ابعاد طرحواره های ناسازگار اولیه به جز ایثار با افراد عادی تفاوت معنی دار دارند و افراد وابسته به مواد از راهکار مقابله ای اجتنابی و افراد عادی از راهکار مقابله ای مسأله مدار و هیجان مدار استفاده می کنند.
جانسون5و جکسون - 2004 - 6 طی پژوهشی دریافتند که شواهدی مرتبط با باورهای افراد مبتلا در حوزه سوءمصرف الکل و داروها وجود دارد. یافته های پژوهش کاکرو7، نلسون8، گیلیه - 2012 - 9 بیانگرهمبستگی بین طرحواره های ناسازگار اولیه و شدت اختلالات محور II در بیماران معتاد دارای اختلال شخصیت بود، آنان دریافتند که اختلال شخصیت ضداجتماعی شدید با طرحواره های بی اعتمادی/بدرفتاری، بازداری هیجانی، آسیب پذیری در برابر ضرر، و اختلال شخصیت مرزی با رهاشدگی/ بی ثباتی، بی اعتمادی/بدرفتاری و اختلال شخصیت افسرده با بی اعتمادی/ بدرفتاری، انزوای اجتماعی، نقص/ شرم، شکست و اطاعت رابطه معناداری دارند - به نقل از عسکری جنت آبادی، . - 1391
بر اساس نظریه طرحواره یانگ، طرحواره ها ساختهای شناختی هستند که به افراد در زمینه سازماندهی اطلاعات درباره خودشان و محیط کمک می کنند. اصلی ترین مفهوم در این رویکرد، طرحواره ناسازگار اولیه - EMS - 10 است. یانگ در تعریف طرحواره ناسازگار اولیه - - EMS آنها را موضوعات وسیع و فراگیر راجع به خویشتن و روابط فرد با دیگران می داند و معتقد است این طرحواره ها در دوران کودکی ایجاد شده و بر سراسر زندگی شخص سایه افکنده است و موجب عملکردهای زیادی در زندگی وی شده است - یانگ و همکاران، 2003، ترجمه حمیدپور و اندوز، . - 1390 به عبارت دیگر، این باورهای مرکزی مرتبط با خویشتن و دنیا بر اساس تجارب گذشته ساخته شده اند.
می توان گفت طرحواره ها هم به عنوان الگوها - قالب ها - برای پردازش عمل می کنند و هم به وسیله تجارب بعدی تقویت می شوند. یانگ 18 طرحواره خاص را مشخص کرد که برخی از آنها عبارتند از: رهاشدگی، بی اعتمادی، محرومیت هیجانی، استحقاق، اطاعت وغیره - یانگ و همکاران؛2003 ، ترجمه حمیدپور و اندوز، . - 1390 در این الگو 18 طرحواره در پنج طبقه گسترده از نیازهای عاطفی ارضاء نشده که به »حوزه های طرحواره ای« معروفند و این پنج حوزه شامل، حوزه اول: بریدگی و طرد11، حوزه دوم: خودگردانی و عملکرد مختل12، سومین حوزه : محدودیت های مختل13، چهارمین حوزه: دیگر جهت مرزی14، پنجمین حوزه: گوش به زنگی بیش از حد و بازداری15 می باشند - اسماعیلی؛ . - 23 :1388 طرحواره ها حالتی مدور و خودتداوم ساز بوده و وقتی مورد چالش قرار می گیرند اطلاعات افراد را در جهت تصدیق آنها مورد تحریف قرار می دهند - بال16، میتچل و مالهی17،2003؛ به نقل از اسماعیلی؛. - 1390
با وجود ساختارهای شناختی پایدار، بعضی از مواقع طرحواره ها می توانند کارکردها و ویژگی های مثبتی برای رویارویی با مسائل زندگی داشته باشند و بعضی مواقع نیز دارای ماهیتی منفی و بد عملکردانه باشند - هوفارد و ساکسون18؛. - 2002 طرحواره ها ممکن است تا زمان به وجود آمدن موقعیت های مرتبط با طرحواره خاص حالت سکون و خنثی داشته باشند. این فعالیت به وسیله وقایع آسیب رسان روانی زندگی از حالت سکون خارج می شوند ولی در موقعیت سالم، نافعال باقی می مانند ، به نظر می رسد در هر زمان خاص و جدید مرتبط با مسائل اجتماعی که فرد با آن مواجه است طرحواره های خاصی فعال می شوند. بر اساس این فرض، هر کدام از آسیب رسان های روانی طرحواره خاصی را فعال می کنند - اسماعیلی؛ . - 1388
