بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تعیین رابطه فراشناخت با استرس ادراک شده در کارکنان بانک کشاورزی استان البرز بوده است . نمونه پژوهش شامل 321 نفر در برگیرنده 219مرد و102 زن می باشد که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد فراشناخت و استرس ادراک شده استفاده شد. پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود و نتایج تحلیل داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون در سطح معنی دار P <001 نشان داد که بین فراشناخت و استرس ادارک شده رابطه معنی دار وجود دارد.
واژههای کلیدی:فراشناخت، استرس ادراک شده
-1 مقدمه
از سال 1974 میلادی، کشور های عضو سازمان بهداشت جهان توجه بیشتری به مسئله عوامل اجتماعی- روانی در تهدید سلامت انسان ها مبذول داشته اند و توجه کشور های صنعتی بیش از هر چیز معطوف به سلامت محیط کار و افراد شاغل گردیده است. یکی از متغیر های تأثیرگذار بر سلامت روان در محیط کار ، استرس ادراک شده است. استرس ادراک شده پاسخ بدن به تغییری است که مستلزم سازگاری یا پاسخ جسمی، ذهنی یا هیجانی است . استرس می تواند به وسیله هر عامل یا محرک تنش زا ایجاد شود، حتی سر و کار داشتن با یک بیمار - سروقد و همکاران، . - 1390دریافت استرس ادراک شده به طور مستمر باعث تحلیل عاطفی، مسخ شخصیت و احساس کاهش موفقیت فردی شده که از عوامل اصلی فرسودگی شغلی هستند. دیدگاه های روان شناختی درباره استرس مانند روان پویایی، یادگیری ، و شناختی، متعدد است .
الگوی تبادلی لازاروس استرس را به عنوان یک محرک محیطی یا یک پاسخ نگاه نمی کند بلکه آن را حاصل تعامل فرد با محیط می داند . لذا تفسیر فرد از حادثه مهم تر از خود حادثه یا واکنش فرد می گردد. بدین لحاظ استرس رابطه بین فرد و » محیط « است که فرد آن را بالاتر از توانائی های خود یا خطری برای آسایش خود ارزیابی می کند. در این رویکرد, استرس به فرایند تبادلی فرد و محیط گفته می شود - بهروزی و همکاران، . - 1391این تعریف منابع حمایتی را نیز در نظر می گیرد. در اینجا، ارزیابی فرد از موقعیت نقش تعیین کننده ای دارد؛اگر موقعیت تهدید کننده، چالش برانگیز و یا خطرناک ارزیابی شود, استرس به وجود می آید . فرایند تبادل بین شخص و محیط تعاملات منحصر به فرد است، چون شامل منابعی که فرد در اختیار دارد مانند تجربه مقابله با موقعیت های قبلی مشابه، آشنایی و دسترسی به اطلاعات لازم درباره حادثه، وضعیت مالی و دیگر امکانات نیز می شود.
بدیهی است، این منابع از شخصی به شخص دیگر، تنوع بسیار زیادی دارد و نقش عوامل و نیروهای زیست شناختی، روان شناختی ، اجتماعی و فرهنگی و مراحل زندگی - مراحل رشد - را نشان می دهد . این تفاوت در »منابع «در فهم این نکته کاملاً مهم است که چرا بعضی افراد در مقابله با حوادث خیلی دشوار مشکلات کمتری را تجربه می کنند در حالیکه سایرین با مشکل روبرو می شوند - سروقد و همکاران، . - 1390در این میان یکی از متغیرهایی که نمی توان ارتباط آن را با استرس ادراک شده نادیده گرفت فراشناخت می باشد؛ فراشناخت است - فلاول، 1979؛ به نقل از بیابانگرد، - 1384، هر نوع دانش یا فرایند شناختی را که در آن ارزیابی، نظارت یا کنترل شناختی وجود داشته باشد، فراشناخت نامیده است؛ هر روز در مورد افکارمان می اندیشیم و بر اساس این فراشناخت ها تصمیم می گیریم که چگونه عمل کنیم.
ولز و ماتیوس یک نظریه کلی مربوط به آسیب شناسی روانی مطرح کردند که آشکارا، فراشناخت در مرکز آن قرار دارد هدف این بود که روش کنترل تفکر افراد و باورهای افراد درباره شناخت را در ذهن آنها تغییر دهد .این نگرش موجب گسترش - درمان فراشناختی - شد .نظریه ی آنها به نام کنش اجرایی خودنظم بخش نخستین نظریه ای است که نقش فراشناخت را در سبب شناسی و تداوم اختلالات روانی نشان داده است - ولز و ماتیوس، 1996؛ نقل از عطار خامه و همکاران، . - 1388از انجایی که داشتن معیار بیرونی برای عزت نفس دلیل بر ضعف شناختی است، با برنامه ریزی و کنترل برتکلیف می توان عملکرد شناختی فرد را درونی کرده و میزان استرس ادراک شده را کنترل کرد .
لذا اساس این پژوهش مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری از طریق فرایند فراشناختی است .درمان فراشناختی پیشرفت جدیدی در درک علل مشکلات بهداشت روانی و درمان آنها است. این رویکرد بر اساس نظریهی بنیادی کارکرد اجرایی خود نظمبخش - ولز و ماتیوس، 1994، 1996؛ ولز ، 2000؛ نقل از صفری و همکاران، - 1388 استوار است.این دیدگاه فرض مینماید که مشکلات روانشناختی نتیجهی نگرشهای تحریف شده و نادرست فرد نسبت به خود و جهان است. از این رو درمان شناختی- رفتاری به تغییر محتوای افکار و باور شخص دربارهی درست بودن این محتوا میپردازد. در مقابل، درمان فراشناختی با شیوه تفکّر افراد سروکار دارد و معتقد است که مشکلات افراد، محصول سبک تفکّر انعطافناپذیر و تکراری در واکنش به افکار،حسّاسات و باورهای منفی است. این رویکرد درمانی بر تغییر این سبک پردازشی غیر مفید تأکید میکند - صمدی، . - 1381
رویکرد فراشناختی تأکید مینماید که هرگونه چالش با موضوعات شناختی - محتوا - ، به طور انحصاری در سطح فراشناختی رخ می دهد. برای مثال اگر بیمار افسردهای را که معتقد است »من بیارزش هستم« در نظر بگیریم، درمانگر شناختی- رفتاری با طرح این سؤال که »چه شواهدی برای این طرز فکرتان دارید؟« به مبارزه با این مسأله می پردازد. در مقابل، درمانگر فراشناختی میپرسد: »در ارزیابی میزان ارزشمندی خود، چه نمرهای به خودتان میدهید؟ فولکمن و لازاروس - 1986 - اعتقاد دارند، افرادی که باور دارند هنگام مقابله با استرس، منابع کمکی در اختیار دارند، نسبت به استرس آسیب پذیری کمتری نشان می دهند .یکی از متغیرهایی که نقش بسزایی در میزان استرس ادراک شده دارد، فراشناخت است - رویوسی و ولز، 2005؛ نقل از اکبری، . - 1388
قرار داشتن مشاغل بانکی درردیف شغل های سخت و زیان آور و رقابت روزافزون بانک ها در حوزه پولی آنها را به اولین کاندیدهای تنش های روانی تبدیل کرده . اهتمام نورزیدن به توانمندسازی سرمایه های انسانی می تواند آن را در وضعیت حاد سپس بحرانی قرار دهد که این نیز به کاهش بهره وری و در نتیجه از دست دادن توان رقابت بانک در فضای رقابتی منجر خواهد شد؛ زیرا مهم ترین مزیت رقابتی سازمان های موفق در این فضا برخورداری ازسرمایه های انسانی سالم و توانمند است.لزوم بهره مندی سیستم بانکی از کارکنان سالم، و با نشاط و علاقه مند به کار، تلاش برای شناخت عوامل تنش زا و استفاده ازمنابع کمکی در کاهش استرس های شغلی را صد چندان می کند - امیری و همکاران ،. - 1390 همچنین با جستجو در سایت ایران داک در حوزه نظام بانکی پژوهشی در مورد رابطه فراشناخت با استرس ادراک شده کارکنان صورت نگرفته است.
فرضیه پژوهش:
بین فراشناخت با استرس ادراک شده در کارکنان بانک رابطه وجود دارد.
ابزار پژوهش
مقیاس باورهای فراشناخت:
این پرسشنامه توسط ولز در سال 1997تدوین شده است و از یک مقیاس خودگزارشی 30 ماده ای که باورهای افراد در باره ی تفکراتشان را مورد سنجش قرارمی دهد. شیرین زاده این پرسشنامه را برای جمعیت ایران ترجمه و آماده نموده است ضریب الفای کرونباخ کل مقیاس در نمونه ایرانی 0/91گزارش شده است و برای خرده مقیاسهای کنترل ناپذیری ،باورهای مثبت ،خود هشیاری شناختی، اطمینان شناختی، ونیاز به کنترل افکار منفی به ترتیب در نمونه ایرانی 0/87 و 0/86و 0/81و 0/80و 0/71گزارش شده است.
در بررسی روایی سازهای آن که با استفاده از تحلیل عاملی صورت گرفته بود، مورد تایید قرار داده اند و پایایی آن را با آلفای کرونباخ برای کل و زیر مقیاسها - باورهای نگرانی مثبت، باورهای فراشناختی منفی، کارآمدی شناختی پایین، باورهای فراشناخت منفی در مورد افکار و خودآگاهی شناختی - ما بین 0/76 الی 0/93 گزارش کرده اند و همچنین روایی و اعتبار این پرسشنامه به وسیله دو روانشناس بالینی و یک روانپزشک بررسی و به منظور سنجش انسجام درونی3 از طریق روش دو نیمه کردن4 و از طریق روش الفای کرونباخ 5 ضریب 0/79 بدست آمده همچنین به منظور اعتبار - پایایی - پرسشنامه فراشناخت مقیاس روی 52 نفر اجرا گردیده و ضریب پایایی آن0/ 88 به دست آمده است. پاسخ به سوالات آن درقالب یک مقیاس چهار درجه لیکرت محاسبه می شود. - ابوالقاسمی، . - 1386 آلفای کرونباخ محاسبه شده برای ای پرسشنامه 0/965 گزارش شده است که قابل قبول می باشد.
پرسشنامه استرس ادراک شده کوهن:
مقیاس استرس ادراک شده در سال 1983 توسط کوهن و همکاران تهیه شده و دارای سه نسخه 4، 10 و 14 ماد ه ای است که برای سنجش استرس عمومی درک شده در یک ماه گذشته به کار می رود و افکار و احساسات درباره حوادث استرس زا، کنترل، غلبه، کنار آمدن با فشار روانی و استرس های تجربه شده را مورد سنجش قرار می دهد. همچنین این مقیاس، عوامل خطر زا در اختلالات رفتاری را بررسی کرده و فرایند روابط تنش زا را نشان می دهد.نمره بالاتر نشا ن دهنده استرس ادراک شده بیشتر است. دوران و همکاران - 2006 - ضریب آلفای کرونباخ را برای این مقیاس 0/74 محاسبه کرده اند. کوهن و همکاران - 1983 - برای محاسبه اعتبار ملاک این مقیاس، ضریب همبستگی آن را با اندازه های نشانه شناختی بین 0/52 تا 0/76 محاسبه کرده اند. ضرایب روایی سازه این پرسشنامه با استفاده از محاسبه همبستگی ساده با یک سؤال ملاک محقق ساخته 0/63 محاسبه شد که در سطح 0/05 معنی دار است. دراین ازمون از یک روش پنج گزینه ای هرگز،خیلی کم ،متوسط ،زیاد و خیلی زیاد استفاده شده است .و ازمودنی براساس انتخابی که می کند نمرات صفر تا چهار می گیرد. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر نیز 0/87 گزارش شده است که قابل قبول می باشد - شکوهی امیرآبادی و همکاران،
