بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از عوامل اساسی در کاهش کار ایی و از دست رفتن نیروی انسانی، فرسودگی شغلی کارکنان است که این معضل علاوهبر بروز اثرات نامطلوب جسمی،عوارض روانی متعددی را به همراه داشته است . این پژوهش با هدف رابطه فرسودگی شغلی با سلامت روان روی کارکنان سازمان آموزش و پرورش استان کرمانشاه انجام شد . نمونه مورد بررسی تعداد 120 نفر از 185نفر پرسنل سازمان آموزش وپرورش بودند.روش پژوهش نوع پیمایشی و ابزار پژوهش شامل سه فرم ،پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک ،پرسشنامه فرسودگی شغلی MBI و پرسشنامه سنجش سلامت روانی GHQ-28 سوالی بود که سلامت روان را مورد سنجش قرار می داد .
یافته های پژوهش نشان داد که رابطه معنی داری بین فرسودگی و سلامت روان در بین کارکنان این سازمان وجود دارد .همبستگی به دست آمده بین این دو متغیر برابرا ست r= -0/61 که سطح آمار P<0/01 معنی دار بود. %24 کارکنان این سازمان دارای فرسودگی شغلی بوده که از این میان %10 درحد شدید و %14 درحد متوسط وهمچنین %76 کارکنان این مجموعه دارای فرسودگی شغلی درحد ضعیف بودند %28.کل آزمودنی ها از نظر سلامت روان ،پایین ترازحد بهنجار و%72سالم بودند دیگر نتایج تحقیق نشان داد که هیچ گونه رابطه معنی داری بین فرسودگی شغلی و متغیر های سن،جنس ،تاهل ،رشته تحصیلی ،بخش های مختلف کاری و سنوات خدمت وجود نداشت.
نتیجه گیری:ازآنجا که شرایط سازمانی ونحوه مدیریت ازعوامل موثر بر این پدیده است لذا ، اصلاح وضعیت حقوقی،شیوه های مدیریتی درست وکارآمد، بهبود روابط بین همکاران، متناسب کردن حجم کاروافزایش علاقه وایجاد انگیزه درکارکنان ودرنهایت تعدیل تنش های شغلی واضطراب،می توانند موجب کاهش فرسودگی شغلی شده ووضعیت سلامت روان کارکنان را بهبود بخشد .
واژه های کلیدی:فرسودگی شغلی ، سلامت روان ، سازمان آموزش و پرورش
مقدمه :
در سالهای اخیر پدیده فرسودگی شغلی از جمله خطرات شغلی است که توجه بسیاری از محققان و دست اندرکاران بهره وری نیروی انسانی را به خود جلب کرده است .حجم دقیق فرسودگی شغلی مشخص نیست ،با این حال به دامنه بسیاری از نیرو های کار و نیروهای انسانی صدمه می زند. - - 1اصطلا ح فرسودگی شغلی را اولین بار فرویدنبرگر در سال1974 برای توصیف سندرمی بکار برد که شامل خستگی و کناره گیری بود .رایج ترین تعریف را از فرسودگی شغلی maslach jakson ارائه نموده اند: فرسودگی شغلی نشانگانی روانشناختی شامل خستگی هیجانی،مسخ شخصیت و کاهش کفایت شخصی می باشد.خستگی هیجانی کاملا شبیه متغیر فشار روانی است .واحساس زیر فشار قرار گرفتن وازمیان رفتن منابع هیجانی در فرد می باشد .مسخ شخصیت ،پاسخ منفی و سنگدلانه به افرادی است که معمولا دریافت کنندگان خدمت از سوی فرد هستند .
کاهش احساس کفایت شخصی،کم شدن احساس شایستگی در انجام وظیفه شخصی است و یک ارزیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار به شمار می رود. فرسودگی شغلی می تواند عوامل جسمانی،روانی و هیجانی و رفتاری متعددی راایجاد کند.علائم جسمانی همچون،خستگی مزمن،افزایش اسیب پذیری به بیماری ها، سر دردهای مزمن،تنش عضلانی،کاهش انرژی،دردهای پشت واختلال خواب،ناراحتی های گوارشی - زخم دئودنوم - اختلال درسیستم ایمنی.علائم روانی و هیجانی آن :درماندگی ،ناامیدی ،افزایش تنش و تعارض در خانه ،افزایش حالت های منفی عصبی مثل بی قراری ،عصبانیت ،تحریک پذیری و کاهش حالات عاطفی مثبت مانند صمیمیت ،فرو تنی و ادب وعلائم روانی شامل نارضایتی و نگرش های منفی نسبت به خود ،شغل، زندگی و در نهایت نشانه های رفتاری همچون افت کیفیت ارائه خدمات،دست کشیدن ازشغل - ،غیبت وفرارازکار - یاروحیه پایین واختلال هایی همچون ،روی آوردن به سوء مصرف دارو، الکل و مواد مخدر،مصرف دخانیات ومشکلات خانوادگی و زناشویی ارتباط داشته باشد.عامل اصلی اختلال فرسودگی شغلی تماس طولانی بااسترس یا فشار روانی ناشی از کار می باشد .
غیر از عوامل فوق عوامل دیگری چون فرصت های اندک برای ارتقاء ،وجود قوانین و مقررات خشک و غیر قابل انعطاف،سبک مدیریت وسرپرستی واحدکار میتوانند درایجاد فرسودگی شغلی نقش اساسی ایفاء نمایند.تاکنون در ایران و در کشور های دیگر از جمله در آمریکا ،انگلستان ،فنلاند ،آفریقای جنوبی ،پژوهشهایی در راستای بررسی عوامل موثر بر فرسودگی شغلی ناشی از مشاغل گوناگون انجام شده است که مویدهمه پژوهشهای انجام شده،گزارش سازمان جهانی بهداشت است که بیشترین فرسودگی را دربین کارکنان واحد های بهداشتی وکمترین فرسودگی را مربوط به کارکنان ادارات عمومی،سازمانی،دانشگاههاو موسسات تحقیقاتی اعلام نموده است سلامت نیز از نیاز های اساسی انسان است که در زندگی پایدار نقش اساسی دارد .
گرچه در ابتدا فقط به سلامت جسم به عنوانسلامتی توجه میشد که بشر با پیشرفت علم ورسیدن سلامت جسمی به سطحی قابل قبول ،بشر به جنبه های دیگر سلامت از جمله سلامت توجه کرده است. مفهوم سلامت روان شامل احساس درونی خوب بودن و اطمینان از کار آمدی خود ،اتکا به خود ظرفیت رقابت ،وابستگی بین نسلی وخود شکوفایی توانایی های بالقوه فکری و هیجانی و غیره میباشد.البته با در نظر گرفتن تفاوت بین فرهنگ ها ،ارائه تعریفی جامع از سلامت روان غیر ممکن است. با وجود این،بر سر این امراتفاق وجود دارد که سلامت روان چیزی فراتر از نبود اختلالات روانی است.و آنچه مسلم است این است که حفظ سلامت روان نیز مانند سلامت جسم حائز اهمیت است.
مطالعه حاضر باسه هدف: الف - شناخت رابطه بین فرسودگی شغلی وسلامت روانی و همچنین میزان فرسودگی شغلی در بین کارکنان سازمان آموزش و پرورش استان کرمانشا ه بود تا روشن شود میزان فرسودگی وسلامت روان کارکنان این مرکز چقدر است.ب - تطبیق نتایج به دست آمده با گزارش سازمان جهانی بهداشت و هم چنین مقایسه آن با سایر پژوهش های انجام شده در این راستا.ج - عدم پژوهش انجام شده در رابطه با این موضوع روی کارکنان سازمان آموزش و پرورش.
مواد و روش ها:
این پژوهش از نوع پیمایشی بود .جامعه آماری این پژوهش را 120 نفر از 210 نفر کارکنان بخش های مختلف سازمان آموزش و پرورش استان کرمانشاه تشکیل میدادند.این بخش ها با توجه به ماهیت کاری به سه بخش طبقه بندی شده اند که شامل :بخش ادار ی مالی،بخش آموزشی و پرورشی و بخش خدماتی هستند .روش نمونه گیری به صورت سر شماری و تعدادنمونه ها 120 مورد بود که 18 مورد بدلیل تکمیل ناقص پرسش نامه ها از نمونه اصلی حذف و نهایتا102 نمونه انتخاب شدند .ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش شامل سه فرم ،پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک ،پرسشنامه فرسودگی شغلیMaslach و پرسشنامه سنجش سلامت روانی GHQ-28 بوده است.
- 1پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک مشتمل بر 19 سوال در مورد سن ،جنس ،وضعیت تاهل ،تعداد فرزندان ،سابقه کار ،میزان کار در هفته و نوبت کاری بود .
- 2پرسشنامه سلا مت عمومی28 که اولین بارتوسط گلدبرگ در سال 1972 تنظیم گردید .دارای سه فرم 28،12و60 سوالی است.این پرسشنامه، یک پرسشنامه به روز روانشناختی است که برای شناسایی افراد با مشکلات روانی به کار میرود. روی تغییرات و عملکرد بهنجار تمرکز دارد ودو گروه از پدیده های مهم را در بر میگیرد :ناتوانی در ادامه انجام عملکردعادی فرد و ظهور پدیده جدید با ماهیت پریشان ساز.این پرسشنامه ناراحتی های با طول مدت کمتراز دو هفته را شناسایی میکند ونسبت به بیماری های گذرا حساس است .
- 3پرسشنامه فرسودگی شغلی:پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ رایج ترین ابزار اندازه گیری فرسودگی شغلی است که دارای22سوال است که سه مقیاس،خستگی هیجانی،مسخ شخصیت واحساس کفایت شخصی را مورد ارزیابی قرار می دهد.داده ها پس ازجمع آوری با استفاده ازبرنامه SPSS - - وارد رایانه گردید و جهت ارزیابی و تحلیل یافته ها از آزمون x2 ، t- test وآزمون آنالیز واریانس یک طرفه ANOVA و برای نشان دادن رابطه بین متغیر هااز ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
یافته ها:
نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که ازتعدادکل آزمودنی ها %24کمتر از 35 سال ،%54بین 36-45 سال و %22بالاتر از 45 سال سن داشتند .سنوات خدمت این گروه نشان داد %29کمتر از ده سال ،%40بین 10-20سال و %31بالای 20 سال سابقه داشتند %27/5.آزمودنی ها مجرد ،%82/5متاهل ،%8 مونث و %92 مذکر ، %37 بدون فرزند و %63 دارای فرزند بودند. %76 از واحدها ی مورد پژوهش از وضعیت اقتصادی خود ناراضی ،%21 کم و بیش راضی وفقط %3 از وضعیت اقتصادی خود راضی بودند.%81/5 از واحد ها ی مورد پژوهش فاقد اضافه کاری و %18/5 دارای اضافه کار بودند.از نظر بخش های کاری،%46/2در بخشهای اموزشی و پرورشی و %34/1در بخشهای اداری و مالی و%19/7در بخشهای خدماتی اشتغال به کار داشتند .
در مجموع نتایج این قسمت پژوهش نشان دادکه %24کارکنان این سازمان دارای فرسودگی شغلی هستندنتایج پژوهش در مورد خرده مقیاسهای فرسودگی شغلی نشان داد %10 ،%14 و%76 کارکنان این سازمان به ترتیب دارای خستگی هیجانی شدید ،متوسط،ضعیف،%9 ،%50 و %41 به ترتیب دارای کاهش موفقیت فردی شدید ،متوسط ،و ضعیف،%5 ،%9و %86 به ترتیب دارای مسخ شخصیت شدید ،متوسط و ضعیف بودند. همچنین رابطه معنی داری بین سن و فرسودگی به دست نیامد.دیگر نتایج پژوهش نشان داد که میزان فرسودگی شغلی از نظر بخش های کاری ،در بخش آموزشی و پرورشی و از نظر سنوات خدمت در افراد با سابقه 10 - 20 سال نسبت به سایر گرو هها بیشتر است.در رابطه با سلامت روان آزمودنی هانتایج به دست آمده نشان دادکه %72 آزمودنی ها سالم وبدون علامت و%28 آنها دارای علامت تشخیص داده شدند.درموردویژگی های دموگرافیک - سن،جنس،وضعیت تاهل،بخش کار و سنوات خدمت - آزمونها هیچ گونه ارتباط معنی داری بین این متغیر ها و فرسودگی شغلی نشان نداد.390 / 611
