بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیت و تاب آوری با فرسودگی شغلی در کارکنان بیمارستان گلستان شهر اهواز بود. جامعه آماری شامل 800 نفر از کارکنان بیمارستان گلستان شهر اهواز بود که بر اساس جدول مورگان تعداد 265 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. طرح پژوهش از نوع همبستگی بود. ابزار های مورد استفاده در این پژوهش شامل: پرسشنامه پنج عاملی شخصیتی نئو - - 1985، پرسشنامه تاب آوری کونور و دیویدسون - 2003 - و پرسشنامه فرسودگی شغلی مزلاچ - - 1981 می باشند.
برای تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری استفاده شد. نتایج نشان داد که بین ویژگی های شخصیتی و فرسودگی شغلی در بین کارکنان بیمارستان، رابطه غیرمستقیم معنیداری وجود دارد. بین تاب آوری و فرسودگی شغلی در بین کارکنان بیمارستان، رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد و بین ویژگی های شخصیتی و تاب آوری با فرسودگی شغلی رابطه چندگانه وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون مرحله ای نیز نشان داد که متغیرهای تاب آوری و ویژگی های شخصیت به ترتیب پیش بینی کننده فرسودگی شغلی در کارکنان بیمارستان می باشند.
1. مقدمه
امروزه اهمیت و نقش سرنوشت ساز شغل در ابعاد گوناگون زندگی انسانی آشکار است، زیرا شغل علاوه بر تأمین هزینه های زندگی، ارتباط مستقیمی با سلامت جسمی و روانی فرد دارد و زمینه ساز ارضای بسیاری از نیازهای غیرمادی او نیز می باشد. کار فقط یک روش زندگی آبرومندانه نیست بلکه یک عنصر مهم پایگاه اجتماعی و سرچشمه معنا در زندگی افراد است - نیری،. - 1379 بدیهی است نقش سازنده شغل منوط به تناسب ویژگیهای شغل و شاغل و احساس ارزشمندی، کارآمدی و توانمندی شاغل است.
در واقع موفقیت شغلی عبارت از احساس فرد از میزان کارآیی و توانایی اش در انجام امور محوله است - شفیع آبادی،. - 1371 اگرچه حرفه خود به سلامت روانی و جسمی کمک می کند و به کاهش 4 تا 10 درصدی شیوع افسردگی1، اضطراب2و بیماری های جسمی در شاغلین نسبت به بیکاران منجر می شود - کلوسن3،. - 1993 منابع مختلف تنیدگی حرفه ای و سازمانی از قبیل شغل فرد، نقش سازمانی فرد، روابط حرفه ای، ساختار و جو سازمانی، رویارویی خانواده با کار، ممکن است به واکنش های روانی مختلفی منجرشوند که فرسودگی شغلی یکی از این واکنش ها محسوب می شود.
محیط بشر شامل عوامل فیزیکی، اجتماعی و روانی است که هر کدام در وضعیت سلامتی بشر نقش مهمی دارند یکی از عوامل تنیدگی زا در انسان، محیط کار وی است که می تواند دیگر حیطه های زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد. قسمت عمده ای از زندگی روزانه ی هر شخص صرف اشتغال به کار می شود . یکی از مفاهیمی که در سالهای اخیر توجه روان شناسان کار، روانشناسان بهره وری و روان شناسان صنعتی و سازمانی را به خود معطوف داشته، نشانه ها، علل و آثار فرسودگی شغلی4 است - استورا،. - 1377
فرسودگی شغلی با فشار های روانی5 ارتباط دارد. فشارهای روانی وقتی رخ می دهد که عدم تعادل بین مطالبات و خواسته های محیطی با توانائی فرد برای پاسخ دادن به آنها وجود داشته باشد. هرچه مطالبات و خواسته های محیطی افزایش یابد و توانائی فرد برای پاسخ دادن به آنها کاهش یابد فشار روانی ایجاد می شود که باعث تجربه ی منفی در فرد و فرسودگی شغلی می گردد. در واقع فرسودگی شغلی در اثر فشار مداوم روانی پدید می آید - فاربر1983 6؛ نقل از احمدی، . - 1381 فرسودگی شغلی پیامدی از فشار شغلی دایم و مکرر است. بدین ترتیب که شخص در محیط کارش به علت عوامل درونی و بیرونی احساس فشار می کند و این فشار، پیوسته و چندین باره بوده و سرانجام به احساس فرسودگی تبدیل میگردد.
فرسودگی شغلی به عنوان فقدان انرژی و نشاط تعریف میشود و شخص دچار فرسودگی شغلی احساس کسالتانگیزی را نسبت به انجام رفتار شغلی نشان میدهد . شخصی که مسئولیتهای هم ستیزنده و همزمانی دارد، این احساس را خواهد داشت که به چند جهت کشیده میشود، این امر به خستگی از کار و سرانجام، فرسودگی شغلی خواهد انجامید - گرین برگ7، . - 1991 فرسودگی شغلی، سندرمی شایع در مشاغلی است که قسمت عمده زمان در آن، صرف حمایت از سایر افراد میشود و در بین شاغلین حرفههای پزشکی، بسیار مورد مطالعه قرار گرفته است. فرسودگی شغلی با گزارشات مشخصی از کاهش توانایی در توجه کردن به بیماران همراه بوده است.
مدل مازلاچ فرسودگی شغلی، سندرم خستگی هیجانی، مسخ شخصیت8 و کاهش احساس کفایت شخصی، یا ترکیبی از این ویژگی ها را در افراد مورد مطالعه توصیف می کند. پرستاران نسبت به پیشرفت فرسودگی شغلی مستعدترند و علت آن، به طور عمده، ماهیت شغل و تقاضای هیجانی آنان است - پیامی بوساری، . - 1381 فرسودگی شغلی در پاسخ به فشارهای هیجانی مزمن پیشرفت کرده، در نتیجه در رابطه پرستاران با بیماران، همکاران، خانواده و محیط اجتماعی، اختلال ایجاد میکند.
همچنین، فرسودگی شغلی ارتباط نزدیکی با غیبت از کار پرستاران و رهاکردن شغل پرستاری دارد و در نهایت به کاهش توجه و مراقبت از بیماران منتهی میشودشدّت. فرسودگی شغلی در پرسنلی که در زمینههای مختلف مشغول به کارند، متفاوت است. مقایسه انجام شده بین بخشهای مختلف بیمارستان - اتاق عمل، بخش کودکان، زنان و جراحی - ، تأثیر محیط را بر فرسودگی شغلی، تأیید میکند - عبدی و شهبازی ،. - 1383 یکی از سازه های مرتبط دیگر با فرسودگی شغلی در پرسنل بیمارستان، ویژگی های شخصیتی1 می باشد.
شخصیت از واژه ی یونانی پرسونا، به معنای نقابی که هنرپیشه ها در اجرای نقش به چهره ی خود می زنند، گرفته شده است و می توان آن را الگوهای اختصاصی و متمایز تفکر، هیجان و رفتار دانست که اسلوب شخصی تعامل با محیط فیزیکی و اجتماعی هر شخص را رقم می زند - اتکینسون و همکاران2؛ ترجمه: براهنی،. - 1385 شخصیت مفهومی کلی است که معنای مختلفی دارد. اول اینکه به نقش شخص اطلاق می شود یعنی به مجموعه ای از ویژگی ها یا صفات رفتاری فردی خاص. ودوم اینکه ممکن است آن را خود هوشیار یاخود بدانیم. سوم اینکه نقاب اجتماعی فرد است چهارم اینکه تاثیر کلی است که فرد در دیگران می گذارد. شخصیت یک مفهوم انتزاعی است.
روان شناسان مختلف شخصیت را به گونه های متفاوتی تعریف کرده اند. از جمله آلپورت - 3 1937 - ، به عنوان کسی که به نظر بسیاری، بنیان گذار مطالعات نوین شخصیت است. شخصیت را بدین گونه تعریف کرده است: سازمان پویایی از سیستمهای روان تنی فرد است که رفتارها وافکار خاص او را تعیین می کند. شخصیت، مفهومی کلی است، بنابراین بین روانشناسان مختلف برای تعریف ماهیت آن توافق نظر وجود ندارد. از اینرو روانشناسان مایلند به جای بحث درباره ماهیت شخصیت، به تدوین نظریه های مختلف و بررسی روشهای ارزیابی آن بپردازند.
سلامت روانی، نیازی اساسی و برای بهبود کیفیت زندگی امری حیاتی است. تحولی که در دهه های اخیر با توجه به طرح رویکردهای مثبت نگر در حوزه روان شناسی سلامت صورت گرفته است در چگونگی نگرش و فشار روانی در موقعیت ها و شرایط تنش زا است. بررسی ویژگی های شخصیتی و رابطه آن با عملکرد ازمسائل اساسی و مهم در کارکنان بیمارستان ها ست و توجه به آن می تواند اثرات ویژه ای بر کارایی و اثربخشی کارکنان داشته باشد آنچه که در این بین از اهمیت ویژه های برخوردار است، این است که شغل فرد باید زمینه مناسبی را جهت نیازهای عاطفی، شخصی و اجتماعی او فراهم سازد - میرزایی و حاتمی، . - 1389 مک کری و کوستا - 1976 - 4، شخصیت را در پنج بعد یا پنج عامل اصلی شامل روان رنجورخویی5، برونگرایی6، توافق پذیری7، تجربه پذیری8 و وظیفه شناسی9 توصیف کردند.
روان رنجور خویی به تمایل برای تجربه اضطراب، تنش، خودخوری، خصومت، کم رویی، تفکر غیرمنطقی، افسردگی و عزت نفس پایین اطلاق می شود. برونگرایی به تمایل فرد برای مثبت بودن، قاطعیت، سر و زباندار، گرم بودن، تحرک، مهربانی و اجتماعی بودن گفته می شود. توافق پذیری عبارت است از تمایل به کنجکاوی، هنر نمایی، خردورزی، با هوش، با فرهنگ، مبتکر و فهمیده و نو آوری و حساس بودن از نظر هنری می باشد .
تجربه پذیری به تمایل برای مؤدب، با نزاکت، قابل انعطاف، قابل اعتماد، خوش فطرت، بخشنده، رقیق القلب و متحمل بودن می باشد و وظیفه شناسی عبارت است از تمایل به منظم بودن، برنامه داشتن، علاقمند بودن به پیشرفت و پشتکار داشتن، سنجیده و دقیق عمل کردن می باشد. یکی از مهم ترین مسائل انگیزشی که امروزه با حجم گسترده ای مورد توجه مطالعات مدیریت منابع و رفتار سازمانی قرارگرفته و در بهر ه وری نیروی انسانی تأثیرگذار می باشد مسأله عملکرد مناسب شغلی و عوامل پیش بینی کننده مؤثر برآن از جمله ویژگی های شخصیتی و تفاوت های فردی کارکنان می باشد.
