بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین کارکرد خانواده با سلامت روان و راهبرد های مقابله ای نوجوانان بود. دراین پژوهش تعداد 357 نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه اول ناحیه 2 ارومیه که درسال تحصیلی 95-96 مشغول به تحصیل بودند ازطریق روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های کارکرد خانواده ، پرسشنامه سلامت روان - GHQ-28 - و مقیاس راهبرد های مقابله ای استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل تحلیل رگرسیون گام به گام استفاده گردید نتایج نشان داد، بین کارکرد خانواده با سلامت روان و راهبرد های مقابله ای نوجوانان معنادار وجوددارد.
مقدمه
امروزه سلامت روانی یکی از موضوعات و مقولاتی است که ذهن بسیاری از متخصصان حوزه های مختلف را به خود مشغول کرده است علت این امر هم ارتباط و تاثیر سلامت روانی بر کارکردهای مختلف انسانی است سلامت روانی به عنوان یکی از دو رکن سلامتی، لازمه ی یک زندگی مفید، مؤثر و رضایت بخش فردی است، و سلامت روانی افراد یک جامعه، خصوصاً اقشار مؤثر و سازنده آن، لازمه پویایی، بالندگی و اعتلای آن جامعه است. نقش برجسته و منحصر به فرد دانشآموزان به عنوان مدیران و سازندگان آینده هر جامعه ، ضرورت تأمین سلامت روانی آن ها و نیز شناسایی و حذف عوامل منفی مؤثر بر سلامت روانی آن ها را ضروری می نماید.
متخصصان تعاریف گوناگونی از سلامت روانی مطرح نموده اند، برای مثال سلامتی از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی - 2012 - عبارت است از: حالت بهزیستی کامل جسمانی، روانی و اجتماعی و نه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی. در تعریف دیگر، پاندی و همکاران - 2000 - 1 سلامتی را یک روش کنش وری وحدت یافته ای میداند که هدفش به حداکثر رساندن توان فرد است. به نظر آنها سلامتی مستلزم این است که فرد طیف تعادل و مسیر هدفمند را با محیط، یعنی جایی که کنش وری خود را در آن آشکار می سازد، نگه دارد.
سلامت روانی نوعی ادراک از نشانه های جسمانی و روانشناختی است. بنابراین، چنین ادراکی از نشانه ها، تعیین کننده وجود مشکل جسمانی و یا روانشناختی می باشد - عیسی زادگان و همکاران،. - 1391 سلامت روانی را فقط فقدان اختلال روانی نمی داند بلکه آن را حالتی از رفاه و آسایش می داند که طبق آن هر شخصی خودش را توانا و با استعداد می داند و می تواند با استرس های طبیعی زندگی کنار آید ، به طور مفید و موفقیت آمیزی کار کند و در اجتماع مشارکت داشته باشند.
سلامت روان را حالت ذهنی، همراه با سلامت هیجانی نسبتا رها شده از نشانه های اضطراب و ناتوانی ، توانایی برقراری روابط سازنده،مقابله با خواسته ها و محرک های تنش زای زندگی می داند.خانواده واحدی است که سلامت روانی افراد در آن شکل می گیرد و همچنین در تامین بهداشت روانی مراقب و حمایت از سلامت افراد خود نقش بسیار تعیین کننده ای دارد - سیاح و همکاران، . - 1393 از جمله مواردی که باید در آسیب شناسی مشکلات روانی-رفتاری دانش آموزان مد نظر قرار گیرد راهبردهای مقابله ای است. از دیدگاه لازاروس و فولکمن - 1985 - دو راهبرد مقابلهای عمومی وجود دارد که فرد هنگام مواجهه با مشکلات و مسائل از آنها استفاده میکند که عبارتند از از راهبرد مقابلهای مسأله مدار و راهبرد مقابلهای هیجانمدار . مقابله متمرکز بر مسأله - مسألهمدار - میتواند معطوف به درون یا بیرون باشد.
در مقابله معطوف به بیرون هدف تغییر موقعیت یا رفتار دیگران است؛ در صورتی که مقابله معطوف به درون شامل تلاشهایی است که فرد برای بررسی مجدد نگرشها و نیازهای خود و کسب مهارتها و پاسخهای تازه انجام میدهد - فرامرزی و همکاران،. - 1392 در مقابله هیجانمدار، هدف اصلی تمرکز بر هیجان و کنترل ناراحتی هیجانی است که بیشتر با تمرین جسمانی، مراقبت، بیان احساسات و جستجوی حمایت اجتماعی همراه است - علیلو، . - 1390 معمولاً وقتی افراد احساس میکنند میتوانند دربارهی مشکل و مسأله کاری انجام دهند، از مقابله مسألهمدار استفاده میکنند و اگر موقعیت را فراتر از تواناییهای خود تلقی کنند به مقابله هیجانمدار دست میزنند؛ ولی غبالً ترکیبی از دو روش را استفاده میکنند که نتیجه مطمئنتری در بر دارد - تیلور2، . - 2006 در واقع شاید بتوان گفت که فشارهای روانی و تعارضات حتی شدت آنها در نوع خود، بد و ناسازگار نیستند بلکه مهم چگونگی مقابله با این شرایط و مسائل است.
بنابراین راهبردهایی که فرد برای مقابله انتخاب میکند، جزئی از نیمرخ آسیبپذیری وی محسوب میشوند - قرهداغی، محمودی، اصل فتاحی، . - 1391 چنین به نظر می رسد که درحال حاضر، وضعیت در کشور ما به گونه ای است که به سبب عدم آشنایی برخی از والدین با مسائل بهداشت روانی هرساله از میان نوجوانانی که وارد دبیرستان می شوند، گروه قابل توجهی دارای مشکلات عاطفی و روانی می باشند. به همین دلیل لازم است درسبب شناسی اختلالات روانی، برعملکرد خانواده درتربیت تاکید زیادی گردد صرف نظر از دیدگاه ها و به تبع آن تعاریف مختلف درباره سلامت روانی و راهبردهای مقابله ای، مشخص شده است که عوامل متعددی بهطور مستقیم یا غیر مستقیم و یا به طور مثبت یا منفی بر آنان اثر گذارند.
براین اساس امروزه اکثر متخصصان و روان شناسان علت بسیاری از مشکلات کودکان و نوجوانان در حیطه راهبردهای مقابله ای و سلامت روان را ناشی از عملکردهای خانوادگی و روش های فرزند پروری والدین می دانند و معتقدند که خانواده در دو سطح خرد و کلان دارای کارکردهایی است. در سطح کلان، پویایی و هدفمندی و در سطح خرد، حل تعارض، کنترل، حل مسأله، اتحاد، عشق و محبت و سایر کارکردهای خانوادگی است - جانگسما و همکاران، . - 1389 کارشناسان علوم رفتاری همواره بر نقش موثر خانواده به عنوان مهمترین عامل زمینه ساز دررفتارهای اجتماعی نوجوانان تاکید داشته اند. خانواده یکی از مهمترین نهادهای جامعه وشکل دهنده ی شخصیت نوجوانان می باشد. مطلوبیت، رضایت، خشنودی، کیفیت وکارکرد بهینه ی خانواده، عامل بسیار تاثیر گذار درشکوفایی، رشد وپیشرفت اعضای خانواده است.
همچنین کارکرد مطلوب خانواده نیز تاثیر مستقیمی بر نیازها، اهداف، رضایت مندی از زندگی و روابط عاطفی، داشته وبرعواملی چون ساختار، نقش، ارتباط ادراک وپویایی های شخصیت همسران و فرزندان برکارکرد خانواده، تاثیر مستقیم دارد - موسوی،. - 1392 بطورکل می توان گفت که کارکرد خانواده به توانایی آن درهماهنگی با تغییرات، حل تضادها وتعارضات، همبستگی بین اعضاء وموفقیت دراعمال الگوهای انضباطی، رعایت حد ومرزبین افراد، اجرای مقرات واصول حاکم براین نهاد، حفاظت از کل سیستم خانواده مربوط است. تغییرات کمی وکیفی درفرایند فوق باعث شکل گیری شخصیت متفاوت درخانواده ودرمواردی نیز، به رغم اینکه می تواند پشتوانه ای برای سلامت رفتاری افراد باشد خود مشکلات رفتاری خاصی ایجاد می کند که به عوامل متعددی بستگی دارد - کدیور وهمکاران، . - 1383 خانواده به عنوان یک سیستم زنده به مبادله اطلاعات وانرژی با محیط خارج می پردازد.
