بخشی از مقاله
خلاصه
هدف عمدهی این تحقیق توصیفی- همبستگی، بررسی رابطهی بین میزان امید به زندگی با فرسودگی شغلی در کارکنان شبکهی بهداشت شهرستان بهار بود. جامعهی آماری این تحقیق، کلیهی کارکنان شبکهی بهداشت شهرستان بهار بودند . - N=300 - بر اساس جدول کرجسی و مورگان - 1970 - ، حجم نمونه به میزان 170 نفر برآورد گردید و جهت انتخاب نمونهها، از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شد. ابزار گردآوری دادهها، شامل دو پرسشنامهی استاندارد امید به زندگی و فرسودگی شغلی بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد که: -1 بین میزان امید به زندگی با فرسودگی شغلی کارکنان رابطهی معنادار و منفی وجود داشت؛ -2 بین میزان امید به زندگی در کارکنان متأهل و مجرد تفاوتی وجود نداشت؛ -3 بین میزان امید به زندگی در کارکنان مرد و زن تفاوتی وجود نداشت؛ -4 بین میزان فرسودگی شغلی کارکنان متأهل و مجرد تفاوتی وجود نداشت؛ و -5 بین میزان فرسودگی شغلی کارکنان مذکر و مونث تفاوتی وجود نداشت.
کلمات کلیدی: امید به زندگی، فرسودگی شغلی، کارکنان، شبکهی بهداشت، شهرستان بهار.
1. مقدمه
مفهوم فرسودگی شغلی در اوایل 1970 برای اولین بار از سوی فروید ونبرگر1 معرفی شد. وی فرسودگی شغلی را حالتی از خستگی و ناکامی میداند که به علت از خودگذشتگی فرد در روش زندگی یا ارتباطی که به وصول نتیجه دلخواه منجر نمیشود، به وجود میآید. رایجترین تعریف از فرسودگی را مزلچ و جکسون2 مطرح کردند. طبق نظر ایشان، فرسودگی شغلی نشانگان روانشناختی از تحلیل عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش احساس موفقیت فردی است. این نشانگان در سازمانی که انسان نقش حساس و حیاتی در آن دارد، بیشتر دیده می شود. فرسودگی شغلی کیفیت خدمات کارکنان را کاهش میدهد و میتواند عاملی برای عدم مسئولیتپذیری، غیبت و تضعیف روحیه تلقی شود.
علاوه بر این فرسودگی با نگرانیهای شخصی مثل خستگی جسمی، بیخوابی، افزایش مصرف دارو و بروز مشکلات خانوادگی رابطه دارد. در مورد توسعه فرسودگی، مسائل ذاتی و سیستمی محیط کار، عوامل فرهنگی - اجتماعی، سیاسی و اقتصادی - و فردی مؤثر هستند که در این میان میتوان به نقش حجم کار بالا، فقدان حمایت اداری، فقدان قدردانی و بازشناسی، محدودیتهای مالی و منابع دیگر، ساعات کاری طولانی، پاداش ناکافی، بیانات و تصورات ناواضح، نقص در روابط اجتماعی، تضاد ارزشی چشمگیر، فقدان کنترل، سیاستهای سازمانی و غیرمنصفانه و .... اشاره کرد - مزلچ و دیگران،. - 2001 به نظر میرسد که با داشتن امید به زندگی میتوان در مراحل مختلف زندگی مشکلات را تحمل کرد و با مبارزهجویی با مشکلات زندگی هدفداری را بنا کرد.
اگر افراد احساس کنند که زندگی آنها معناداراست و به ارزشهایی که به زندگی خود میدهند اطمینان داشته باشد، امیدوارتر خواهند بود - حسینی،. - 1388 اسنایدر و همکارانش - 1991 - 3 امید را مجموعهای شناختی میدانند که مبتنی بر احساس موفقیت ناشی از منابع گوناگون - تصمیمهای هدفمدار - و مسیرها - شیوههای انتخابشده برای نیل به اهداف - است. هر کشوری برای پیشرفت و ترقی نیازمند نیروهای انسانی سالم میباشد، وجود سلامتی به همراه خود امید به زندگی را افزایش میدهد، همچنین افراد در سایه امید به زندگی به شغل خود نیز علاقهی وافری نشان میدهند و با اطمینان خاطر بیشتر به فعالیت میپردازند. سؤال اصلی پژوهش این است که آیا بین میزان امید به زندگی با فرسودگی شغلی در کارکنان شبکهی بهداشت شهرستان بهار رابطهی معناداری وجود دارد؟
2.اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
مسألهی فرسودگی شغلی یکی از رایجترین مشکلات در محیطهای کاری است. متأسفانه این وضعیت در دنیای شغلی و زندگی نوین بسیار رایج است و فرسودگی شغلی به عنوان سازه4، محصول عوامل متعددی است که شناخت این عوامل میتواند نقش مؤثری در کنترل آن ایفا کند. در حقیقت، اصلاح روشهای مدیریتی که منجر به ایجاد تغییرات مناسب در محیط کار میشود، به نوبهی خود میتواند، میزان احساس فرسودگی شغلی کارمندان و همچنین، عوارض ناشی از آن مانند تأخیر، غیبتهای متوالی، استعفاء و ترک محل کار را کاهش دهد. کمبود سابقهی پژوهشی در این زمینه ضرورت انجام چنین پژوهشی را نمایان میسازد. همچنین به دلیل اهمیت مسألهی فرسودگی شغلی و نیز امید به زندگی به خصوص در شبکهی بهداشت شهرستان بهار انجام این پژوهش دارای اهمیت میباشد. نتایج این پژوهش میتواند مورداستفادهی مدیریت شبکهی بهداشت شهرستان بهار، روانشناسان و پژوهشگران در این زمینه قرار گیرد.
3.پیشینهی تحقیق
بیگز و همکارانش - 2010 - 5 در پژوهشی با عنوان »ثروتمند همیشه سالم است؟ تأثیر سطح درآمد ملی، نابرابری و فقر بر بهداشت عمومی و امید به زندگی در امریکای لاتین« به بررسی اثر ثروت بر سلامتی و امید به زندگی پرداختند. در واقع ایشان به بررسی رابطهی بین تولید ناخالص داخلی و امید به زندگی همهی افراد و نیز میزان مرگ و میر کودکان و بیماران مبتلا به سل در کشورهای امریکای لاتین پرداختند. نتایج نشان داد که افزایش GDP، تأثیر مثبت و قابلملاحظهای بر سلامت افراد دارد. قدرت این رابطه به شدت تحت تأثیر تغییرات سطوح فقر و نابرابری بود. زمانی که نابرابری نیز در حال افزایش است، افزایش GDP اثر بسیار کمی بر امید به زندگی و میزان مرگ و میر دارد. اما، زمانی که فقر و نابرابری کاهش مییابند، افزایش رشد اقتصادی منجر به افزایش امید به زندگی و کاهش میزان مرگ و میر میشود.
فردریکسون - 2009 - 6، در پژوهشی نشان داد که افرادی که هیجانهای مثبت و خوشبینی بیشتری را تجربه کرده باشند، عمر طولانی تری خواهند داشت. امید به زندگی در آنها افزایش می یابد. بین هیجانهای مثبت و خوشبینی با امید به زندگی رابطهی معناداری و مثبت وجود دارد. فولر و کرستیکز - 2008 - 7 در پژوهشی نشان دادند که افراد امیدوار و شادمان روابط اجتماعی قویتری با دوستان، همسر، همسایگان و بستگان خود دارند و امید به زندگی در این افراد افزایش مییابد. در واقع بین امید به زندگی و روابط اجتماعی قوی رابطهی معناداری وجود دارد. گاروسا8 و همکارانش - 2008 - پژوهشی را با عنوان »رابطهی بین عوامل جمعیتشناختی، استرسزاهای شغلی، فرسودگی شغلی و شخصیت قوی« در شهر مادرید اسپانیا انجام دادند. نتایج تحقیق نشان داد که فشارهای شغلی و شخصیت قوی با فرسودگی شغلی همبستگی معنادار دارند.
کراتو وبودایووا - 2007 - 9 در پژوهشی به بررسی فرسودگی شغلی در میان کارگران پرداختند و دریافتند که فرسودگی شغلی با دورههای ارزیابی مثبت کارگران توسط سازمانها رابطه داشته و آموزش جهت پیشگیری و درمان فرسودگی شغلی مؤثر است. پژوهش آهولا و همکارانش - 2007 - 10 در خصوص فرسودگی شغلی کارگران فنلاندی نشان داد که فرسودگی شغلی با رضایت شغلی رابطهی معکوس دارد. مزلاچ و همکارانش - 2001 - 11 در پژوهش خود با محوریت بررسی فرسودگی شغلی، شش عامل سازمانی را در ایجاد فرسودگی شغلی مؤثر دانستهاند که عبارتند از: حجم زیاد کار، میزان مهارت عملکرد بر کار، پاداش کم، نداشتن ارتباط اجتماعی، تبعیض در محیط کار، تضاد بین ارزشهای فرد و محیط کار. قدیمیمقدم و همکارانش - 1392 - در پژوهشی با عنوان »بررسی میزان شیوع فرسودگی شغلی در معلمان مدارس ابتدایی« به این نتایج دست یافتند که در اکثر آزمودنیها میان فرسودگی با متغیرهای جنسیت، موقعیت جغرافیایی و رضایت شغلی رابطهی معنادار وجود دارد و بالاترین همبستگی منفی بین میزان حقوق دریافتی و فرسودگی شغلی بدست آمد.
علیزاده اقدم - 1391 - در پژوهشی با عنوان »بررسی میزان امید به آینده در بین دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن« نشان داد که با اینکه امید به آینده بر عملکرد تحصیلی دانشجویان مؤثر است، ولی از بین ویژگیهای عمومی و فردی آنان فقط سن به صورت ضعیفی با امید به آینده ارتباط داشته است. به علاوه، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد که امید دانشجویان به آینده از میزان دینداری، انسجام و اعتماد اجتماعی - از ابعاد سرمایهی اجتماعی - و سرمایهی فرهنگی متأثر میگردد. این متغیرها در مجموع 28 درصد از تغییرات متغیر امید به آینده را تبیین میکنند. همچنین، یافتههای تحقیق نشان داد که امید به آینده در بین دانشجویان بیشتر از این که از ویژگیهای فردی تأثیر بپذیرد، متأثر از عوامل ساختاری است.
فطرس و همکارانش - 1391 - در پژوهشی با عنوان »بررسی اثر آزادی اقتصادی بر امید به زندگی - مطالعهی کشورهای منتخب، شامل ایران، با رویکرد دادههای تلفیقی - « به این نتیجه رسیدند که آزادی اقتصادی بر رشد اقتصادی و نیز رشد اقتصادی و کل شاخص آزادی اقتصادی بر امید به زندگی اثر معنادار و مثبت دارد. بنابراین، آزادی اقتصادی بیشتر میتواند امید به زندگی را در کشورهای منتخب افزایش دهد. کشاورز - 1391 - در پژوهشی با عنوان »بررسی رابطهی سبک زندگی و امید به زندگی با بهزیستی روانشناختی سالمندان آموزش و پروش شهرستان داراب« نشان داد که بین سبک زندگی با بهزیستی روانشناختی سالمندان رابطهی معنادار و معکوس وجود دارد.
همچنین بین امید به زندگی با بهزیستی روانشناختی رابطهی معنادار و مستقیم وجود دارد. فرحبخش و همکارانش - 1390 - در پژوهشی با عنوان »محاسبهی امید به زندگی و امید به زندگی تعدیلشده با ناتوانی جمعیت استان آذربایجان شرقی در سال «1386 نشان دادند امید به زندگی تعدیلشده با ناتوانی در کل جمعیت در بدو تولد 62/59 سال و در مردان 60/85 و در زنان 63/83 سال بود. برای سنجش تأثیر برنامههای سلامت در جامعه، محاسبهی امید به زندگی و امید به زندگی تعدیلشده با ناتوانی ضروری است. باید با ایجاد نظام ثبت دقیق و کامل مرگ و میر و بیماریها زمینهی لازم را برای محاسبهی درست این شاخصها در سطح استان آماده ساخت.
شعبانیبهار و زمانکونانی - 1390 - در پژوهشی با عنوان »رابطهی بین فرسودگی شغلی با سلامت عمومی معلمان تربیت بدنی استان لرستان« به این نتایج دست یافتند که بین فرسودگی شغلی و سلامت عمومی معلمان تربیت بدنی رابطهی معناداری و معکوس وجود دارد. بهنحوی که افرادی که دارای فرسودگی شغلی بالایی بودند، از سلامت عمومی کمتری برخوردار بودند. همچنین، مؤلفههای فرسودگی عاطفی و فقدان موفقیت فردی معلمان توان تبیین و پیشبینی سلامت عمومی آنها را دارد. همچنین، بین معلمان زن و مرد از نظر میزان فرسودگی شغلی تفاوت معناداری مشاهده نمیشود. در حالی که بین معلمان زن و مرد از نظر میزان سلامت عمومی تفاوت معناداری وجود دارد؛ به نحوی که سلامت عمومی مردان بیشتر از زنان است. صابری و همکارانش - 1390 - در پژوهشی با عنوان »رابطهی فرسودگی شغلی با سلامت عمومی قضات و دادیاران شاغل در مراجع قضایی شهر تهران« به این نتایج دست یافتند که بین مؤلفهی مسخ شخصیت فرسودگی شغلی با سلامت روان رابطهی معناداری وجود دارد.
فرشته نژاد و همکارانش - 1389 - در پژوهشی با عنوان »برآورد امید به زندگی و ارتباط آن با عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت در جمعیت شهری مناطق مختلف شهر تهران در سال 1387 - طرح سنجش عدالت در شهر - « نشان دادند که امید به زندگی در جمعیت شهر تهران به طور کلی در زنان به طور معناداری بیش از مردان است. در حالی که بالاترین مقدار امید به زندگی در مناطق شرقی و شمالی تهران محاسبه گردید. جنوب شهر از کمترین امید به زندگی برخوردار است. نتایج آنالیز تحلیل حاکی از آن است که به طور معناداری زالد و ولد در خانوارهای با هزینههای غیرخوراکی کمتر و نیز افراد با سطوح تحصیلی پایینتر متراکم شده است. در آنالیز اکولوژیک نیز امید به زندگی به طور معناداری با بعد خانوار و فراوانی زیرگروه اقتصادی- اجتماعی
