بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه ي راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان با اضطراب تحصیلی دانش آموزان بود. جامعه ي آماري شامل کلیه ي دانش آموزان سال سوم دبیرستان مشغول تحصیل در ناحیه ي یک شهر کرج در سال تحصیلی 95-94 بود که با استفاده از روش نمونه گیري چند مرحله اي تعداد 285 دانش آموز به عنوان نمونه ي پژوهش انتخاب و به پرسشنامه هاي راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان و اضطراب تحصیلی پاسخ دادند. داده هاي به دست آمده از اجراي پرسشنامه ها با روش رگرسیون چند متغیره و با استفاده از نرم افزار spss مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها ي حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که در مجموع راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان با اضطراب تحصیلی دانش آموزان رابطه ي معنادار دارند. به عبارتی نتایج حاکی از آن است که راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان تقریبا 23/4 درصد از تغییرات "اضطراب تحصیلی" دانش آموزان را تبیین می کنند.
کلمات کلیدي: تنظیم شناختی هیجان، اضطراب تحصیلی، دانش آموزان دبیرستانی
.1مقدمه
اوستیس و اوستیس - 2008 به نقل از کبودانی، - 1392 اضطراب را این گونه تعریف می کنند : اضطراب واکنش طبیعی و سالم انسان است. بسیاري از نظریه پردازان عقیده دارند که اضطراب حالت تکامل یافته اي است که ما را از خطرات قریب الوقوع آگاه می سازد تا بتوانیم با آن خطرات بهتر مقابله کنیم. با وجود این، اگر شدت یا مدت زمان حالت اضطرابی زیاد باشد یا بدون علت خاصی رخ دهد، ممکن است واکنشی بیمارگونه و نابهنجار باشد. در واقع می توانیم اضطراب را به عنوان احساسات نگرانی،خطر، تهدید و تردید تعریف کنیم که با بی قراري و تنش همراه است. علاوه بر این ، اضطراب با ویژگی هاي جسمی مثل : تپش قلب ، عرق کردن و فشار خون مشخص می شود.
به عبارت دیگر اضطراب، حالتی فراگیر، ناخوشایند، مبهم همراه با برانگیختگی دستگاه عصبی خودکار، سردرد، عرق کردن، تپش قلب، گرفتگی ماهیچه هاي سینه، ناراحتی گوارشی و بی قراري است - سادوك ، 2002 به نقل از شریفی راد و همکاران،. - 1390 که در پاسخ به تحریکات داخلی و خارجی ایجاد می شود و به علایم شناختی، عاطفی، فیزیکی و رفتاري منجر می شود - چامور و فارنهام، 2002 به نقل از شریفی راد و همکاران، . - 1390اضطراب تحصیلی اصطلاحی است کلی که به نوعی اضطراب یا هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره توانایی هایش دچار تردید می کند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت هایی مانند امتحان است، موقعیت هایی که فرد را در معرض ارزیابی قرار می دهند - خسروي و بیگدلی، 2008؛ به نقل از حاجی آبادي،. - 1393
به عبارت دیگر اضطراب تحصیلی نوعی اشتغال به خود است که با خودکم انگاري و تردید درباره ي توانایی هاي فردي مشخص می شود و غالباً به ارزیابی شناختی منفی ، عدم تمرکز حواس ، واکنش فیزیولوژیک نامطلوب مثل بالا رفتن ضربان قلب، سردي انگشتان، افت فشار خون و افت تحصیلی فرد منجر می گردد - کیوگ، باند و فلکسمن، 2006 به نقل از شریفی راد و همکاران، - 1390 به نظر می رسد یکی از متغیر هایی که می تواند با اضطراب تحصیلی ارتباط داشته باشد راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان است.تنظیم شناختی هیجان به راهبرد هایی گفته می شود که به منظور کاهش، افزایش یا نگهداري تجارب هیجانی مورد استفاده قرار می گیرد - گروس،. - 2007 تنظیم شناختی هیجان وجه ذاتی گرایش هاي مربوط به پاسخ هاي هیجانی است .
به عقیده ي گرانفسکی و همکاران - 2001 - راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان، کنش هایی هستند که نشان دهنده ي راه هاي کنار آمدن فرد با وضعیت تنش زا و اتفاقات ناگوار است. تنظیم شناختی هیجان به روش هاي تأثیرگذاري روي تجربه، بیان هیجان و نیز زمان وقوع هیجان اشاره دارد - روتنبرگ و گروس،. - 2003 در نهایت با توجه به این که امروزه یکی از نگرانی ها و دغدغه هاي نظام آموزشی هر کشوري مسأله اضطراب در دانش آموزان است که تحمل آن براي بسیاري از افراد دشوار می باشد - زیدنر 1991، به نقل ازشریفی راد و همکاران، . - 1390 و حتی برخی از آن ها به علت این نوع اضطراب که از آن به اضطراب تحصیلی یاد می کنند اقدام به خودکشی نیز کرده اند - فرنچ 2001 ، به نقل از شریفی راد و همکاران، - 1390 لذا ضرورت پژوهش درباره اضطراب تحصیلی و متغیرهاي مرتبط با آن به شدت احساس می شود بنابراین هدف از پژوهش حاضر پاسخ دادن به این سوال است که آیا راهبرد هاي تنظیم شناختی هیجان در پیش بینی اضطراب تحصیلی دانش آموزان سال سوم دبیرستان نقش دارند؟
.2تئوري و پیشینه ي تحقیق
اضطراب بر عملکرد شناختی و رفتاري فرد تأثیر می گذارد، هرچند مقدار اندکی از اضطراب موجب برانگیختگی و آمادگی براي فعالیت می گردد، ام ا سطوح بالاي اضطراب موجب خلل در عملکرد هاي شخص می شود . به این ترتیب که اضطراب با شناخت هایی همراه است که بیشتر به آینده معطوف هستند، فرد مبتلا به اختلال اضطرابی ممکن است به علت احساس ناتوانی در پیش بینی وقایع آینده واحساس عدم کنترل، از موقعیت هاي زیادي اجتناب کند.طبق نظریه هاي یادگیري و شرطی سازي، اجتناب از موقعیت هاي اضطراب آور موجب تقویت رفتار اجتنابی می گردد و در نتیجه دور معیوبی از رفتار هاي اجتنابی و افزایش نشانه هاي اضطراب پدید خواهد آمد - باچر، مینکا و هولی،2007، ترجمه سید محمدي،1388؛ به نقل ازکبودانی،. - 1392 کلانتر قریشی و همکاران - - 1391
نیز در تحقیقی به این نتیجه رسیده اند که اضطراب تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی داشته و باعث افت پیشرفت تحصیلی می گردد. به ویژه این که اضطراب اغلب با افکار نامربوطی همراه است که بخش هوشیاري ذهن را پر کرده و مزاحم عملکرد طبیعی ذهن می شود، به عبارتی تمرکز را که اساس مطالعه و یادگیري است تحت الشعاع قرار داده و مخدوش می کند - تري و تراویس،1999؛ به نقل از رحمتی و سعیدي، . - 1390 اضطراب تحصیلی با رقابت دانش آموزان با هم کلاسی هایشان و ارزشیابی منفی آنان نسبت به سایر هم کلاسی ها، خصوصاً آن هایی که توانایی بیشتري دارند، نحوه ي کار معلم، تکالیف، امتحان و سخت گیري هاي نامناسب، وضعیت درسی و نگرانی نسبت به آینده ارتباط دارد - نیل و کریستینسن - 2009 منین و هیمبرگ - - 2002
در پژوهشی نتیجه گرفتند که افراد مبتلا به اضطراب فراگیر در سازمان دهی تجارب هیجانی مشکل دارند و ازمهارت هاي مثبت تنظیم شناختی هیجان کمتر استفاده می کنند. همچنین این افراد تجارب هیجانی خود را آزار دهنده تلقی کرده و از نگرانی و رفتارهاي بین فردي ناسازگارانه همچون راهبرد هاي دفاعی کنترل، اجتناب1 و فرو نشانی2 استفاده می کنند.مدل هاي نظري، تنظیم هیجان موفقیت آمیز را با پیامد هاي سلامتی و بهبود عملکرد و روابط مرتبط می دانند - آمستادتر،. - 2008 در مقابل، دشواري در تنظیم هیجان با مدل هاي مختلف آسیب شناسی روانی از جمله اختلال اضطراب منتشر - منین و همکاران، - 2007، اختلال اضطراب اجتماعی - کاشدن و برین، - 2008 و اختلال افسردگی - نولن و همکاران، - 2008 در ارتباط است.
.3 مواد و روش ها
روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع کمی، توصیفی - غیر آزمایشی - و از نوع همبستگی است. داده ها نیز با اجراي پرسشنامه هاي مرتبط با متغیرهاي پیش بین و ملاك جمع آوري شدند. جامعه آماري این پژوهش متشکل از کلیه دانش آموزان سال سوم دبیرستان مشغول تحصیل در ناحیه ي یک شهر کرج در سال تحصیلی 95 -94 بود که با استفاده از روش نمونه گیري چند مرحله اي تعداد 285 دانش آموز به عنوان نمونه ي پژوهش انتخاب شدند و با توجه به افت آزمودنی ها پرسشنامه هاي 278 نفر به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفت . براي تحلیل داده ها ي پژوهش از آمار توصیفی - میانگین و انحراف معیار - و از آمار استنباطی - تحلیل رگرسیون چند متغیري - با استفاده از نرم افزار spss استفاده شد. همچنین براي جمع آوري داده ها از پرسشنامه هاي زیر استفاده شد:
پرسشنامه ي تنظیم شناختی هیجان - - CERQ، گارنفسکی و همکاران - : - 2001 این پرسشنامه 36 گویه دارد و هر گویه بر اساس یک مقیاس لیکرت 5 درجه اي از هرگز1= تا همیشه5= اندازه گیري می شود. این پرسشنامه براي شناسایی راهبردهاي تنظیم شناختی هیجان فرد، بعد از تجربه کردن اتفاقات تنش زاي زندگی مورد استفاده قرار می گیرد و داراي 9 خرده مقیاس : تمرکز مجدد بر برنامه ریزي، ارزیابی مجدد مثبت، تمرکز مجدد مثبت،سرزنش دیگران، سرزنش خود، نشخوار فکري، توسعه ي دیدگاه، فاجعه سازي و پذیرش است. در پژوهش سامانی و صادقی در سال 1389 تحلیل عامل مرحله ي دوم بر روي عوامل اولیه ي این پرسشنامه، دو عامل کلی به نام راهبردهاي انطباقی تنظیم هیجان - تمرکز مجدد مثبت/ برنامه ریزي و ارزیابی مجدد مثبت/ توسعه ي دیدگاه - و راهبردهاي غیر انطباقی تنظیم هیجان - سرزنش دیگران/ سرزنش خود/ نشخوار فکري/ فاجعه سازي/ پذیرش - به دست آمده است. ضرایب آلفاي کرونباخ براي این عوامل در دامنه ي 0/62 تا 0/91 و ضرایب پایایی بازآزمایی در دامنه ي 0/75 تا 0/88 گزارش شده است.
در مطالعه ي داوودي و همکاران - - 1393 نیز نمرات دو عامل کلی مورد استفاده قرار گرفت و ضرایب آلفاي این دو عامل در این پژوهش به ترتیب 0/84 و 0/87 به دست آمده است.پرسش نامه اضطراب تحصیلی: در این تحقیق از پرسش نامه استاندارد اضطراب تحصیلی استفاده شده است. این پرسش نامه توسط ساراسون در سال 1960 تهیه گردید و اعتبار آن توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران - با ضریب همبستگی 92 صدم و ضریب انطباق 95 صدم تایید و مورد استفاده قرار گرفته است - محمودي عالمی، . - 1381 این پرسش نامه شامل 30 سوال با جواب بلی و خیر می باشد که حداکثر نمره آن 30 و حداقل آن صفر بوده و تقسیم بندي نمرات آن به صورت خفیف 0 - تا - 10 متوسط 11 - تا - 20 و شدید 21 - تا - 30 می باشد - شریفی راد و همکاران، - 1390 و علاوه براضطراب امتحان به طور کلی اضطراب تحصیلی افراد را در برخورد با محیط کلاس و هم کلاسی ها و... مورد سنجش قرار می دهد. ضریب آلفاي کرونباخ براي این پرسشنامه در پژوهش حاجی آبادي - 0/87 - 1393 به دست آمد.
.4نتایج و بحث
در این بخش پیش از پرداختن به فرضیه ي پژوهش ابتدا شاخص هاي توصیفی متغیر هاي مورد بررسی در جدول یک نمایش داده شده اند.
