بخشی از مقاله
چکیده
ارزش منابع زمینی و فعالیتهای گسترده انسانی که بسیاری از آنها در شرایط فعلی موجب تغییرات شدید در سطح زمین شده است، ضرورت حفظ اشکال زمین شناختی - زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی - و تنوع آنها را می طلبد. در این خصوص کشورهای زیادی خصوصاً کشورهای اروپایی پیشرو بوده و قوانین و راهکارهای مختلفی را برای حفاظت ارائه و اجرا کردهاند. در ایران هم فعالیتهایی صورت گرفته است که به صورت منسجم و هدفمند نبوده است. در این مقاله راهبردهای حفاظت از ژئودایورسیتی در ایران در چهار گام معرفی شده است. گام اول: تعیین یک سازمان برای اجرای برنامهها، گام دوم: فهرست برداری از ژئوسایتها، گام سوم: ارزیابی کمی و کیفی از ژئوسایتهای فهرست برداری شده و گام چهارم : ارائه و به کارگیری راهکارهای مدیریتی و حفاظتی از ژئودایورسیتی.
مقدمه
اصطلاح ژئودایورسیتی یا تنوع زمینشناختی تنوع طبیعی خصوصیات زمینشناسی - سنگها، کانیها و فسیلها - ، ژئومورفولوژیکی - لندفرمها و فرایندها - و اشکال خاک تعریف میشود. این تعریف مجموعهها، روابط، ویژگیها، تفسیرها و سیستمها را شامل میشود و اولین بار در کنوانسیون ریودوژانیرو در سال 1992 مطرح گردید. زمین دارای ارزشهای مختلفی است که میتوان آنها را در 6 گروه اصلی و 32 گروه فرعی تقسیم نمود. مهمترین ارزشهای اصلی ژئودایورسیتی عبارتند از: -1 ارزش ذاتی یا وجودی، -2 ارزش فرهنگی، -3 ارزش زیبایی، -4 ارزش اقتصادی، -5 ارزش عملکردی یا کارکردی، -6 ارزش تحقیقاتی و آموزشی.از طرفی دیگر زمین با فعالیتهای مختلف انسانی شامل توسعه مناطق شهری، معدنکاری، کشاورزی، تخریب جنگلها و مراتع، تغییرات کاربری اراضی، انواع آلودگی آب و خاک، تغییر اقلیم و غیره دچار چالشهای مهمی شده است.
از این رو با توجه به اهمیت و ارزش زمین برای انسان و تهدیدات انسانی ضرورت توجه به اشکال مرتبط با ژئومورفولوژی و عناصر زمین شناختی جهت حفاظت از آنها ضرورت دارد. بسیاری از کشورهای اروپایی جهت حفاظت از زمین قوانینی را وضع و اجرا نمودهاند تا به صورت قانونی بتوان حفاظت از محیط بیجان کره زمین را مورد حمایت قرار دهند. در کشور ایران در خصوص زمین گردشگری فعالیتهایی توسط سازمان زمین شناسی کشور صورت گرفتهاست.در این مقاله برخی از راهبردهای کلی حفاظت از زمین مورد توجه قرار گرفته است.فرایندها، سایتها و نمونههای زمین شناختی و ژئومورفولوژیکی ژئوکانسرویشن یا حفاظت زمین نام دارد.در طی دهههای اخیر برخی از کشورهای دنیا قوانینی برای حمایت از حفظ منابع طبیعی وضع نمودهاند. این اقدام نه تنها به خودی خود و در مقیاس سیاستهای ملی کشورها مهم است بلکه گامی در جهت هماهنگی ساختار قانونگذاری ملی کشورها با قوانین بین المللی است.
نتایج
در این مقاله، برای انسجام و هدفمندی در مدیریت و حفاظت از ژئودایورسیتی در ایران، چهار گام اصلی معرفی شده است - شکل - 1 که به طور خلاصه در زیر تشریح می شود.
گام اول : واگذاری مسئولیت وضع قوانین و خط مشیهای به سازمان مشخصی مانند سازمان زمین شناسی کشور
گام دوم : فهرست برداری ملی از ژئوسایتها : شناسایی و توصیف سایتها، گام مهمی در استراتژی حفاظت است. طی دهههای اخیر، چندین کشور مانند لهستان، پرتغال، اسپانیا، سوئیس، روسیه و بریتانیا را گسترش دادهاند.
فهرست برداری ملی در قالب دو گروه اصلی میراث زمینی - ژئوهریتیج - و سایتهای ژئودایورسیتی امکانپذیر است. ژئو سایتهای میراث زمینی عمدتاً ارزش علمی بالایی دارند. عناصر ژئودایورسیتی زیادی هم وجود دارند که ارزش علمی خاصی ندارند اما منبع مهمی برای آموزش، گردشگری و شناسایی فرهنگ جوامع هستند. این سایتها نیاز به حفاظت دارند تا بتواند بوسیله جامعه به صورت دائم مورد استفاده قرار گیرند. فهرست برداری از این سایتها می تواند با توجه به معیارهای موجود در شکل2 مورد بررسی قرار گیرد.
گام سوم : پس از لیست برداری ژئوسایتها، لازم است تا اطلاعاتی در خصوص اولویتهای مدیریتی برای ژئوسایت فراهم نمود و با ارزیابی کمی از ژئوسایتها، ارزش علمی و خطر تخریب را با روشهای ارزیابی کمی انجام داد. ترکیب ارزش علمی بالا با یک خطر تخریب بالا یک اولویت بسیارمهم در عملیات اجرایی مدیریت میراث زمینی است.
گام چهارم : راهکارهای مدیریتی، برای حفظ سایتهای زمین شناسی نوعی ساختار حفاظتی-مدیریتی توسط یونسکو - سازمان علمی فرهنگی سازمان ملل متحد - با عنوان ژئوپارک - پارک زمین شناسی - ارائه شده است که ایران در حال حاضر با داشتن یک ژئوپارک - قشم - در این مجموعه قرار دارد و تلاشها برای ثبت سایر ژئوپارکها ادامه دارد. البته با ایجاد قوانین می توان ژئوپارکهای ملی هم اقدام نمود که در راستای قوانین بین المللی باشد و در حفاظت و مدیریت چشماندازها و ژئوسایتها به کار رود. علاوه بر احداث ژئوپارکها ثبت برخی از ژئوسایتهای ویژه در میراث جهانی یونسکو هم در حفاظت و مدیریت مؤثر است. از 23 میراث ایرانی یونسکو فقط دشت لوت به عنوان جاذبه طبیعی است.امروزه پذیرفته شده است که سایتهای ژئوکانسرویشن باید به روشهای مختلف مدیریت شوند که بستگی به نوع سایت دارد. در انگلستان سه نوع سایت حفاظت زمین قابل شناسایی است - گری، : - 2008
