بخشی از مقاله
چکیده
سالهاست که انرژی مورد نیاز ساختمان ها، با استفاده از تکنولوژی هایی تامین می شود که برای بکار افتادن نیاز به مصرف سوخت های فسیلی دارند. با توجه به محدودیت منابع تجدید ناپذیر تولید انرژی از یک سو و آلودگی روزافزاون هوا از طریق تولید گاز Co2 از سوی دیگر، یافتن راه حلی جهت تولید انرژی، دغدغه ی پژوهشگران این عرصه بوده است. معماری پایدار نتیجه ی آگاهی بشر نسبت به مسائل زیست محیطی می باشد. یکی از مهمترین اهداف معماری پایدار، جستجوی راهکارهای طراحی جهت بهره گیری از انرژی پاک و همزیستی با شرایط محیطی- اقلیمی می باشد. چالش طراحی فضای همساز و با کمترین اثر تخریبی بر طبیعت، موجب برانگیزش خلاقیت معمار برای استفاده ی هوشمندانه از این راهکارها می شود.
کتابخانه ها در جوامع، نقش فرهنگی- آموزشی مهمی را در راستای فراهم سازی بستر مورد نیاز جهت هدایت به سوی فهم و یادگیری، ایفا می کنند. توجه به اصول معماری پایدار در طراحی کتابخانه ها، علاوه بر بالا رفتن بهره وری مصرف انرژی و تقلیل آلودگی های زیست محیطی، سبب خلق فضایی الهام بخش برای گروه متفکر جامعه به عنوان استفاده کننده می شود، که خود می تواند به گسترش و فراگیر شدن اندیشه های معماری پایدار در سطح اجتماع بیانجامد. هدف این تحقیق، ارائه ی راهکار های کاربردی معماری پایدار مرتبط با طراحی کتابخانه، در راستای چگونگی استفاده از انرژی های پاک می باشد.
-1 مقدمه
معماری پایدار با هدف تامین نیاز های نسل امروز بدون محدود کردن نسل فردا بری تامین نیازهایشان در اواخر دهه ی 80 میلادی توسط کمیته ی جهانی گسترش محیط زیست و پس از حدود یک قرن تجربه ی معماری مدرن مطرح گردید. جهان در آغاز قرن 21 میلادی، تغییرات مهمی را در حوزه های زیست محیطی مشاهده کرد؛ گرم شدن کره ی زمین و تغییرات آب و هوایی، ذوب شدن یخچال های طبیعی در قطب ها و بالا آمدن سطح آب های آزاد، ایجاد حفره در لایه ی اوزون، انقراض و به خطر افتادن حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی که در نتیجه ی عدم توجه بشر به تبعات فعالیت ها بر روی زمین بوده است.
وظیفه ی معماران در حوزه ی حفظ اکوسیستم بسیار خطیر و حساس است؛ چرا که معماران، به صورت مستقیم و غیر مستقیم مسئول %75 تغییرات آب هوایی هستند - - Rogers,2005، لذا معماران و صاحب نظران با بررسی استراتژی های گوناگون، در پی یافتن راهکارهای مناسب جهت حفظ محیط زیست، جلوگیری از تخریب آن و بالا بردن سطح آسایش ساکنین فضا های معماری و در نتیجه کاهش هزینه های اجرا، نگهداری و تخریب هستند.
معماری پایدار یک رویکرد اصلاح شده از معماریست که در جواب به نگرانی های معاصر در حوزه ی فعالیت های انسانی پدید آمد. ایده ی معماری خوب، به بنا کردن ساختمانی تغییر یافت که نسبت به محیط اطراف خود حساس و پاسخده باشد و بطور شایسته ای از آن در مقابل آلوده سازی و تنزل ناشی از زندگی ساکنین محافظت کند. - - Williamson, 2003:14 علاوه بر حفاظت از منابع در مقابل استفاده ی بیش از حد و جلوگیری از آلوده سازی محیط طبیعی توسط فعالیت های ساختمانی، معماری پایدار در تلاش برای اصلاح رابطه ی میان انسان و طبیعت در جهت ایجاد آسایش حداکثری بدون آسیب رسانی به آن است.
پایداری نیازمند یک تلاش پیش رونده است. بدون مشارکت مردم، امکان بهبود و اصلاح محیط ساخته شده وجود ندارد. پایداری امری نیست که مردم به سادگی با مقررات و آیین نامه های آن موافقت کنند - Munier,2005:5 - ، در نتیجه نیاز است که تلاش ها برای تغییر الگوی مصرف و تغییر رویکرد انسان به طبیعت بصورت مدیریت شده انجام پذیرد و استراتژی های پایداری، در سطح جامعه گسترش یابد. در جوامع، کتابخانه ها نقش فرهنگی- آموزشی را در راستای انتقال علوم از طریق منابع نوشتاری بر عهده دارند و پذیرای افرادی هستند که برای پیشبرد اهداف علمی پژوهشی خود، به مطالعه ی این منابع روی می آورند.
همچنین کتابخانه ها در فرهنگ سازی برای گروه متفکر جامعه که آمادگی بیشتری را جهت درک و پذیرش دارند، نقش مهمی ایفا می کند. لذا لزوم ساخت فضایی که شرایط مناسب را برای مطالعه فراهم کند از یک سو، و اهمیت نقش کتابخانه ها در هدایت این قشر از جامعه از سوی دیگر، ضرورت استفاده از معماری پایدار را در طراحی و ساخت کتابخانه ها روشن می سازد. در این مقاله سعی شده است راهکارهایی برای طراحی یک کتابخانه بر اساس اصول و استراتژی های معماری پایدار ارائه گردد.
-2 توجه عمومی به معماری پایدار
تلاش و کوشش روز افزون بشر برای رسیدن به راحتی و استقلال اقتصادی، حوزه های شهری متراکم و ترافیک های خیابانی، آلودگی های جوی و صوتی از عواملی هستند که باعث بوجود آمدن استرس و آشفتگی های روحی و جسمی شهرنشینان شده اند. تمامی این موارد به همراه اخبار های گوناگون در مورد تغییرات آب و هوایی کره زمین و گرم شدن آن باعث بوجود آمدن فشار های اقتصادی به جامعه شده است. علاوه بر این موارد، قیمت رو به رشد انرژی در طی سالهای اخیر، اصل صرفه جویی را به عنوان یکی از اصول ضروری در جامعه مطرح ساخته است. از این رو صاحبان صنعت و تصمیم گیران شهر به این نکته پی بردند که تنها راه رهایی از این شرایط، برنامه ریزی بلند مدت در راستای روی آوردن به تکنولوژی ها و منابع جدید است.
شهرنشینان بیشتر زمان زندگی خود را درون ساختمان ها و فضا های معماری می گذرانند. لذا تمام تلاش معماران در جهت تامین آسایش استفاده کنندگان بنا ها است. همچنین این بخش ساختمان است که به عنوان یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی جامعه عمل می کند و در تمامی مراحل، از نقشه کشی تا ساخت و تخریب، مصرف کننده ی منابع و در تغییر محیط طبیعی اثر گذار است. در این راستا و با پیدایش مفاهیم پایداری در دهه ی 70 میلادی، لزوم حفظ طبیعت و اصلاح نگاه به آن و تجلی مفاهیم پایداری در حوزه ی ساخت و ساز باعث برانگیخته شدن توجه عمومی به مقوله ی معماری پایدار شد. - - CIB,1999
معماری پایدار در ارتباط با محیط، اقتصاد و جامعه تعریف می شود. در بعد محیطی، کاهش آلودگی ها، کاهش تاثیر منفی بر سلامتی انسان و یافتن مصالح تجدید شونده به عنوان اولویت ها تعیین گردیده است. در بعد اقتصادی، توجه به خلق بازارها و فرصت های جدید برای رشد فروش و تقلیل هزینه ها از طریق بالا بردن بهره وری و کاهش انرژی و مصالح خام ورودی معطوف است. در بعد اجتماعی، سلامتی و امنیت کارکنان و استفاده کنندگان، تاثیر بر کیفیت زندگی و سودرسانی به گروه های غیر استفاده کننده نظیر معلولین دارای اهمیت است. - - Hui, 1996
سلامتی و آسایش انسان در نتیجه ی توجه به این ابعاد قابل دسترس می باشد. ساختمان هایی که بر اساس ابعاد معماری پایدار بنا شده اند، ارائه دهنده ی فضاهایی راحت و سالم هستند که هزینه های انرژی مصرفی را با استفاده از منابع تجدید پذیر انرژی تا حد امکان پایین نگه می دارند. در نتیجه ی این آگاهی، صاحبان مشاغل و مسئولین شهری به استفاده از معماری پایدار در ساختمان های خود علاقه نشان دادند و امکان توسعه ی پایدار شهر فراهم شد.
-3 ضرورت طراحی پایدار کتابخانه
کتابخانه ها خواه درون شهر باشند و خواه درون مراکز علمی پژوهشی، در برگیرنده ی گستره ی عظیمی از علوم در قالب کتب و مجلات هستند که هدف بنا شدن آنها چیزی جز انتقال دانش به استفاده کنندگان نیست. چگونگی و کیفیت این انتقال در سایه ی شرایطی است که فضا تامین می کند. فضای کتابخانه ها، فراهم کننده ی شرایط یادگیری از طریق تمرکز و مطالعه است و بهره وری بیشتر با مناسب بودن فضا رابطه ی مستقیم دارد. تامین آسایش به عنوان هدف نهایی معماری، در کتابخانه ها با آرامش همراه می شود و این فضا است که علاوه بر نوشتار، بر استفاده کنندگان تاثیر گذار است. لذا همیشه در طراحی کتابخانه ها، سعی در ایجاد محیطی آرام، الهام بخش و سرزنده است که موجب سلامت فیزیکی و روانی بشود.
همانند دیگر ساختمان های شهر، طراحی پایدار کتابخانه ها عامل ایجاد فضایی همگون با طبیعت و کارآمد می شود که بهروری منابع را سرلوحه ی خود قرار دارد. اما آنچه که کتابخانه را از دیگر بنا ها جدا می سازد، استفاده کنندگان آن است. افراد با علایق، سطح دانش و از گروه های مختلف اجتماع در کتابخانه ها حضور پیدا می کنند و زمانی را می گذرانند و این معماری بناست که بر روی آنها تاثیر می گذارد.
لذا هر فرد بدون داشتن دانش معماری، تنها و تنها با قرارگرفتن در فضا و تاثیر پذیری از راهکارهایی ساده و ، می تواند به نماینده ای تبدیل شده که اصول و روش های همزیستی با محیط طبیعی را به دیگر افراد جامعه منتقل سازد. همچنین روح الهام بخش فضا، موجب بروز خلاقیت و بهره وری بیشتر می گردد که با توجه به جایگاه علمی کتابخانه در جامعه، تاثیر بسزایی بر روی پیشرفت ها و دستاوردهای پژوهشی خواهد داشت.
-4 ساختمان پایدار و اصول معماری پایدار
ساخت ساختمانی که کمترین اثر را بر روی محیط ساخته شده و محیط طبیعی در طول تمامی مراحل ساخت خود دارد به عنوان ساختمان پایدار تعریف می شود. لذا مقصود معماری پایدار، بهره وری منابع، جلوگیری از آلوده سازی محیط و تطابق با طبیعت است. - - Hui, 1996 پروژه های ساختمانی از ابتدا، مصرف کننده ی میزان زیادی انرژی و مصالح هستند و زباله و آلودگی بسیاری را به محیط اطراف آزاد می کنند. لذا سعی معماران در حوزه ی طراحی پایدار بر ساخت فضاییست که علاوه بر فرآهم سازی آرامش حداکثری انسان، هزینه های تامین منابع و نگهداری را به حداقل برساند و حافظ ارزشهای طبیعی باشد.
با توجه به گستردگی مساله ی پایداری و جوانب به هم پیوسته ی آن، توجه به معماری پایدار در رابطه با فرآیند معماری ضروری می نماید. اصول معماری پایدار بر اساس ابعاد محیطی، اقتصادی و اجتماعی و با هدف صرفه جویی، به حداقل رساندن هزینه ها و اصلاح رابطه ی انسان و طبیعت، باید به عنوان قدرتی تعیین گردد که هر آنچه را که قابلیت پایدار شدن دارد را پایدار کند. لذا این اصول، در برگیرنده ی فرآیند ساخت و طراحی و استفاده ی تمامی ساختمان هاست؛ اما جهت استفاده در کاربری های مختلف، نیاز است که استراتژی هایی جهت نیل به راهکارهای کاربردی تدوین گردد.
