بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت جهادی برگرفته از مدیریت اسلامی و با هدف قرب به خدا و خدمت به بندگان او و گرامی داشتن مردم است از اهداف این نوع مدیریت انجام کار به شیوه مناسب و ارزشمند و کسب رضای خدا می باشد تا رضایت درونی برای فرد ایجاد شود. مدیریت جهادی را می توان یکی از مفاهیم جدید در علم مدیریت دانست که متناسب با شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور ایران است. مدیریت جهادی عامل پایه ای برای اقتصاد مقاومتی در کشور و رشد و شکوفایی آن است. روش مطالعه در این پژوهش از نوع توصیفی - پیمایشی است. هدف این پژوهش، ارزیابی و رتبه بندی بایستگی رویکرد مدیریت جهادی در حوزه اقتصاد صنعتی است. براساس نتایج این پژوهش تعهد سازمانی و تقویت روحیه و انگیزه نیروی انسانی به ترتیب به عنوان مهمترین شاخص های موثر در رتبه بندی قرار دارند. همچنین مدیریت جهادی در صنعت پتروشیمی و مدیریت جهادی در صنعت فلزات به ترتیب در رتبه های بالا - اولویت - قرار دارند و به عنوان بایستگی رویکرد مدیریت جهادی در حوزه اقتصاد صنعتی معرفی می شود.
واژه های کلیدی: مدیریت جهادی، اقتصاد، صنعت
.1 مقدمه
مدیریت جهادی برگرفته از مدیریت اسلامی و با هدف قرب به خدا و خدمت به بندگان او و گرامی داشتن مردم است از اهداف این نوع مدیریت انجام کار به شیوه مناسب و ارزشمند و کسب رضای خدا می باشد تا رضایت درونی برای فرد ایجاد شود. در راستای نیل به این هدف رتبه بندی بایستگی رویکرد مدیریت جهادی در حوزه اقتصاد صنعتی ، اقدام به اجرای این پژوهش شده است که در این مقاله از ماحصل اقدامات میدانی و همچنین انجام بررسی های کتابخانه ای در مطالعات و پژوهش های انجام شده در حوزه مدیریت جهادی، به بررسی و تحلیل بایستگی مدیریت جهادی در صنعت پرداخته شده است.
.2 ادبیات نظری
اهمیت مدیریت جهادی: مدیریت می تواند در اشکال گوناگونی خود را نشان دهد؛ اما زمانی می تواند دستاوردهای بزرگ مورد انتظار را تحقق بخشد که این مدیریت با مؤلفه های جهادی همراه باشد. در صورتی که مدیریت خردمند با رویکرد جهادی به هدایت سازمان بپردازد می تواند علاوه بر اهداف مالی به اهداف غیرمالی و متعالی سازمانی نیز نائل گردد. از سوی دیگر رویکرد مدیریت جهادی به عنوان یک رویکرد مدیریتی نیازمند شناخت بهتر توسط سازمان های ایرانی می باشد. تحلیل و ارزیابی هر رویکرد مدیریتی لازمه شناخت و تبیین بهتر آن رویکرد می باشد. یکی از موارد بسیار مهم در مدیریت هر جامعه که بایستی به آن توجه داشت روش مدیریت جامعه بر اساس فرهنگ و رسوم و با استفاده از ابزارهایی مبتنی بر ارزش های آن جامعه می باشد. کشور ما نیز از دیرباز دوران مختلف رشد و افول را پشت سر گذاشته است.
در یک مرور تاریخی میتوان در دوران رشد تمدن ایران به روشنی اثر مدیریت صحیح و در دوران افول را در اثر مدیریت های نامناسب مشاهده نمود. در کشور ما نیز سبک های مختلف مدیریت در کارها از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است که از جمله آن میتوان به مدیریت جهادی به عنوان یکی از سبکهای مدیریتی بومی و الهام گرفته شده از تمدن ایرانی و منابع دین مبین اسلام اشاره نمود. - تولایی و شکوهیار، . - 1393مدیریت جهادی: مدیریت جهادی برگرفته از مدیریت اسلامی و با هدف قرب به خدا و خدمت به بندگان او و گرامی داشتن مردم است از اهداف این نوع مدیریت انجام کار به شیوه مناسب و ارزشمند و کسب رضای خدا می باشد تا رضایت درونی برای فرد ایجاد شود. دراین شیوه مدیریت اجر معنوی قبل از پاداش دنیوی مدنظر بوده و تعهد از محوری ترین مولفه های ان است .
جلب مشارکت از طریق تقویت جامعه مدنی ، بنیانهای اجتماعی و درک شرایط محیطی و جلب اعتماد عمومی حاصل می شود مدیریت جهادی از طریق شناخت و به فعل رساندن ظرفیتهای نهفته و پشتیبانی نهادی بر مبنای محوریت جامعه روستایی در فرایند تصمیم گیری بسترهای مشارکت انها در عرصه هی اجتماعی و اقتصادی را فراهم اورده است ضمن اینکه تقویت باورها و اموزه های دینی و اعتماد عمومی به نهاد جهاد سازندگی به این هدف کمک نمود همچنین از طریق تلفیق سرمایه های مالی و انسانی و پشتیبانی نهادی با تجدید نظر در ساختارهای اجتماعی موجب خلق ظرفیت ها و فرصتهای جدید برای مشارکت درجامعه روستایی شد چرا که مدیریت جهادی راهبرد ماندگار مبتنی بر مشارکت را برای بهبود وضعیت زندگی جامعه روستایی مطمع نظر دارد.
بهترین راه برای رسیدن به هدف کاهش ه زینه سرمایه گذاری در نیروی انسانی است از این جهت افزایش سرمایه اجتماعی نکته کلیدی است که در مدیریت جهادی نیز به آن تاکید زیادی شده و از محوری ترین مولفه ها محسوب می شود. از دیدگاه اسلام، مدیریت محور صلاح جامعه و امانت و ملازم شایستگی است. اسلام در حوزه علم مدیریت، رهنمودهای مدیریتی دارد که با توجه به اصل آخرت گرایی و اصل عدم تقدم بر خدا و رسول خدا از حیث نیت و اندیشه در خوزه هدف گذاری و برنامه ریزی و اصل قسط و عدل در طول اصل آخرت گرایی و نمود عدالت واقعی در حوزه برنامه ریزی با جامع نگری به انسان و نیازهای مادی و معنوی ارزش تلقی می گردند - پالوج و همکاران، . - 1386
انقلاب اسلامی پیامدها و تحول افرینی های سترگی را در پی داشته و زمینه دگرگونی زیر ساختهای اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی را فراهم ساخت. اما با شکوهترین تحول انقلاب در زمینه فرهنگی صورت گرفت و براین اساس جهاد سازندگی بر دامن انقلاب رویید و از نخستین نهادهایی بود که بازوان پرتوان فرزندان انقلاب آن را سامانداد بانیان این جنبش عظیم به این مسئله واقف بودند که علاوه بر فعالیتهای عمرانی باید به تحول فرهنگی عمیق و گسترده در روستاها دست بزنند. گذشت زمان و تجربه های سودمند جهادگران درستی این فرضیه را نشان داد از جهاد گران در صحنه سازندگی تمام فعالیتهای خود را به زیور تلاش های فرهنگی آراستند. مسجدها، پل ها، مدرسه ها، جاده ها، حمام ها، خانه های ترویج و... یکی پس از دیگری ساخته شد.
همه و همه پشتوانه و انگیزه فرهنگی داشت حضور سنگرسازان بی سنگر در هشت سال دفاع مقدس خودکفایی در زمینه تولید، بعضی از محصولات استراتژیک مانند گندم، صنایع دریایی، نفتی و پتروشیمی و محصولات نظامی و دفاعی و.... نتیجه اعتقاد به فرهنگی جهادی و ملهم از اندیشه مقدس حضرت امام ره و مقام معظم رهبری بود - دانیالی و همکاران، . - 1386سبک و شیوههای مدیریت و رهبری جوامع و سازمانها بستگی به ارزشهای حاکم و ساخت فرهنگی جامعه دارد . بنابراین چگونگی و ماهیت جامعه، خود شیوه خاصی از مدیریت را اقتضا میکند. با توجه به ضرورت حاکمیت ارزشهای الهی در کشور اسلامی، لازم است تا مدیریت اسلامی و شایسته نیز در آنها اجرا گردد تا به اهداف، که همان تعالی انسانی و اجتماعی می باشد، دست یابند.
مدیریت شایسته بستر و پایه پیشرفت و توسعه هر جامعه و سازمانی تلقی می شود. پیشرفت در حوزه صنعت نیز در گرو انتصاب مدیریت شایسته است. - حسینی، . - 1396 شایستگی در لغت، به معنای داشتن توانایی، اختیار، مهارت، دانش، لیاقت و صلاحیت است. شایستگی ها مجموعه ای از دانش، مهارت ها، ویژگی های شخصیتی، علایق، تجارب و توانمندی ها در یک شغل یا نقش خاص است که موجب می شود فرد در سطحی بالاتر از حد متوسط در انجام وظیفه و ایفای مسئولیت خویش به موفقیت دست یابد. در اصطلاح عام، شایستگی و شایسته سالاری، بیشتر در انتخاب و انتصاب مدیران عالی و میانی سازمان ها به کار می رود. البته این مسئله در مورد کارکنان و مدیران عملیاتی نیز مصداق پیدا می کند - نصر اصفهانی، . - 1389
مولفه های مدیریت جهادی
به عقیده رضائیان . - 1393 - این رویکرد دارای دو مولفه اصلی زیر می باشد:
الف - مدیریت : مدیریت فرایند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع و امکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد - تولایی و شکوهیار، . - 1393
ب - جهاد: در قرآن کریم گاهی بحث از قتال شده است مانند ایه واجب شدن نبرد با مشرکین که میکُتِبَفرماید" عَلَکُمیالْقِتال" و گاهی بحث جهاد مطرح گردیده است:وَ جاهِد"اللﱠهِوا فِحَقﱠی جِهادِهِ" واژه قتال فقط به معنای مقابله نظامی و درگیری با دشمن است ولی واژه جهاد به معنای هرگونه کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکیها است و قتال شعبه ای از جهاد است.
با توجه به تعاریفی که به صورت خاص از دو واژه جهاد و مدیریت ارائه شد میتوان گفت مدیریت جهادی یعنی: علم و هنر رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی، مبتنی بر مبارزه در تمامی عرصه های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... جهت نیل به اهداف راهبردی و کلان یک سیستم و رفع موانعی که در رسیدن به آن وجود دارد. از ویژگی های این مدیریت خدمت با نیت الهی، خستگی ناپذیری، استقامت در کار، انعطاف پذیری، سرعت عمل، ابتکار و خلاقیت، مدیرپروری، شجاعت، مسئولیت پذیری همراه با اخلاص و فروتنی است.مدیریت جهادی واجد خصوصیات و ویژگی هایی است که می تواند در موفقیت سازمان ها نقش اساسی ایفا نماید، این ویژگی ها در بطن دستورها،توصیه ها، نظرها و شیوه های بکار گرفته شده توسط پیشوایان دین حضور و وجود عینی دارد، ولی برای استفاده از آن در سطوح سازمانی و کاربردی کردن آنها در سازمانها، نیاز به کار پیشگامانه و دور از هراس و خود کم بینی صاحب نظران مدیریت و پژوهش دارد. - مشایخی و همکاران، - 1388
مدیریت جهادی را می توان یکی از مفاهیم جدید در علم مدیریت دانست که متناسب با شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی وامنیتی کشور ایران است. البته، با وجود اینکه مفهوم مدیریت سابقهای دیرینه در تمدن تاریخی و منابع دینی دارد، ولی کلیّت مدیریت، بهعنوان یک علم، از اواخر قرن هجدهم میلادی با تئوری تقسیم کار آدام اسمیت، شکل گرفته است. در حالیکه مفهوم مدیریت جهادی، سابقه دیرینه ای در تمدن ایرانی و منابع دین مبین اسلام دارد و مبانی فلسفی و الگوی علمی خود را از این منابع میگیرد، یک مفهوم جدید، بهشمار میرود. رسالت مدیریت جهادی، تغییر مبانی مدیریت غربی و جایگزینی مبانی اسلامی است. مدیریت جهادی، بازخوانی نوین مدیریت اسلامی و در حقیقت مدل تکامل یافته آ ن است. اگر بخواهیم، میزان اثربخشی سازمان ها و نهادهای دولتی موجود را مورد سنجش قرار دهیم، بی شک، جهاد یکی از ارگان هایی است که بالاترین درجات رسیدن به اهدف و اثربخشی را در رابطه با ذینفعان، به خود اختصاص داده است.
مقام معظم رهبری 1، در خصوص ارتباط علوم بومی با علوم غربی، فرموده اند: "شکی نیست که بسیاری از علوم انسانی، پایه ها و مایه های محکمی در این جا دارد؛ یعنی در فرهنگ گذشته ی خود ما. برخی از علوم انسانی هم تولیدبر این اساس، می توان گفت که مدیریت جهادی، چیزی غیر از مدیریت علمی نیست که بر اساس فرمولها و قوانین مطرح در دانش مدیریت، پایه ریزی شده است. فرق این نوع مدیریت، که از ترکیب اضافی جهادی یا اسلامی برخوردار است، با مدیریت مطلق، در این است که مبنای آن را "نظام ارزشی اسلام"، می سازد. در واقع تفاوت اصلی مدیریت جهادی با سایر سبکهای مدیریت، در پیش فرضها و مبانی فکری آن که مقتبس از مدیریت اسلامی است، می باشد.
در نتیجه، مدیریت جهادی، بایستی از دستآوردهای علم مدیریت در دنیا - نظیر دست آوردهای علمی روششناسی - ، برای ساختارمند کردن محتوای خود استفاده کند. - تولایی و صباغی، - 1394 پیامبر - ص - و امام علی - ع - دو نمونه مشهور از مدیریت جهادی هستند که می توان گفتار و عمل و سبک آنها در مدیریت را الگوی مدیران جهادی معرفی کرذ.همچنین حضرت یوسف 14 سال مدیریت موفق در مصر - نبوی، - 1388 نمونه ای از مدیران جهادی هستند. ارزشهای اخلاقی در مدیریت به خصوص مدیریت جهادی نیز بیش از پیش احساس می شود. - جونگ و همکاران،2010 2 ؛ مساح و همکاران، - 1390 مدیریت جهادی با رویکرد اسلامی دارای ویژگی های متعددی است که در زیر به آنها اشاره شده است:
