بخشی از مقاله
چکیده
هویت ما ، شکلی از خود آگاهی به دین ، تاریخ ، سرزمین ، آداب و رسوم ، هنر و ادبیات ، دانش و باورهاست . به طور کلی به مجموعه ای از تعلقات مادی و معنوی اطلاق می شود که اصول آن از قبل شکل گرفته و در یک بازه زمانی و محدوده ی مکانی به نام ایران ، قابل تعریف است . در این میان نقش زبان فارسی ، به عنوان یکی از مولفه های بسیار مهم و پایدار در تبیین هویت ایرانی - اسلامی مطرح می شود .
زیرا در تاریخ پرفراز و نشیب ایران زبان فارسی از یک طرف ، حلقهی اتصال تمام اقوام ، گروهها و طبقات اجتماعی ایران را در .... تاریخ فراهم آورده است و از سوی دیگر ، نقش ماندگاری در تعمیق و ترویج فرهنگ و معارف اسلامی به عنوان زبان دوم اسلام ، ایفا کرده است . بنابراین رمز یگانگی ، همدلی ، همسویی و وحدت ملی ایرانیان است . در این پژوهش ، ابتدا به تعاریف، مفاهیم و مصادیق مولفه های هویت ایرانی - اسلامی اشاره شده است و سپس تاریخچه و جایگاه زبان فارسی به عنوان مهم ترین نماد هویت بخشی و نگاهبان وحدت ارضی و فرهنگی ایران زمین پرداخته شده آنگاه دلایل و مستنداتی که اثبات می کند هویت دینی و ملی ما در پرتو زبان فارسی میسر شده است مشخص می گردد .
مقدمه و بیان مساله :
هویت ، جوهره و ذات افراد است که پیوسته سر زنده ، پویا و در حال تحول است . شکل گیری آن از دوران رشد شروع می شود . ادراکات فرد ، آموزش خانوادگی و میزان آشنایی با اعتقاد موجود در جامعه ، در مراحل مختلف - انتقال از سنین کودکی به نوجوانی و از نوجوانی به بزرگسالی - شکل دهنده ی چارچوبی به نام هویت است . هویت در قالب فردی و ملی قابل تعریف است . هویت فردی وویژگی های شخصی یک فرد را از دیگران متمایز می کند و هویت ملی - تاریخ ، ایدئولوژی ، سنت ها ، باور، سرزمین - میراث متمایز ملت را تشکیل می دهد .
بنابراین برخرده هویت ها ، جنبه ی غالب و مسلط دارد . در این میان ، زبان فارسی نه تنها به عنوان ابزار ارتباطی ، بلکه به عنوان یکی از زبان های کهن ، زبان رسمی و ملی از ارکان اصلی هویت ملی ما به شمار می آید . که در تاریخ پرفراز و نشیب ایران ، از عهده ی انتقال فرهنگ برآمده است : » زبان فارسی ، توانایی قبول و انتقال فرهنگ ایران را ، با همه ی عمق تاریخی و وسعت جغرافیایی آن ، همواره داشته است و اکنون هم دارد . - « حق شناس ، - 183: 1390 مسکوب ، زبان فارسی و تاریخ را از جمله ی عوامل انتقال مولفه های فرهنگی ایران به دستگاه حکومت اعراب در ایران می داند . » تنها در دو چیز ما به عنوان ایرانی از مسلمان های دیگر جدا می شویم ؛ در تاریخ و زبان و درست برهمین دو عامل ، هویت ملی یا قومی خودمان را بنا کردیم.
یکی - تاریخ - پشتوانه ، توشه ی راه و تکیه گاهمان بود و دیگری در - زبان - شالوده ، پایگاه و جان پناه ، حصاری که در آن ایستاده ایم - . « مسکوب ، - 19 : 1385 زبان فارسی ، آیینه ی تمام نمای آراء و اندیشه ی ایران زمین است و به عنوان میراث ارزشمند فرهنگی و علمی از گذشته به امروز انتقال یافته است . » این زبان به جز در دوره ی دویست سالهی آغاز قرن دوم تا پایان قرن سوم هجری ، در طول بیش از هزار سال زبان رسمی مکاتبات دینی و زبان علمی و ادبی ایرانیان بوده است . - « باقری ، - 108 : 1378 ورود اسلام به ایران ، نیز بر تکوین هویت ایرانی - اسلامی تاثیر گذاشت زیرا علاقه ی ایرانیان به دین مقدس اسلام ، از همان آغاز ظهور این دین ، شروع شد.
شهید مطهری در این زمینه می نویسد : » حتی قبل از این که شریعت مقدس اسلام توسط مجاهدین مسلمان به این سرزمین بیاید ، ایرانیان مقیم یمن به آیین اسلام گرویدندو با میل و رغبت به احکام قرآن تسلیم شدند و از جان و دل در ترویج شریعت اسلام کوشش نمودند و حتی در راه اسلام و مبارزه با معاندین نبی اکرم جان سپردند . « - مطهری ، - 73 : 1382 محققان و صاحب نظران بی شماری به نقش مهم ایرانیان در انتشار ، تبلیغ و ترویج دین اسلام ، اذعان داشته اند . »
مسلمانان کشورهای شرقی و جنوب شرقی مانند شبه قاره ی هند و پاکستان ، ترکستان شرقی ، چین ، مالزی ، اندونزی و جزایر اقیانوس هند مرهون فعالیت های بی نظیر ایرانیان مسلمان هستند که با کوشش و پیگیری از طریق دریانوردی و بازرگانی اسلام را به دورترین نقاط آسیا رسانیدند و از طریق تبلیغ و ارشاد ، مردم را با دین مقدس اسلام آشنا ساختند . - « همان : - 74 -73 به هر حال پس از ورود اسلام ، هویت دینی ایرانیان خود را در سازگاری و همراهی با هویت اسلامی قرار می دهد و هویت ملی نیز در کنار این عنصر سازنده هویتی به حیات خود ادامه می دهد و بر آن تاثیر می گذارد و به تدریج با پیوند فرهنگ ایرانی و آموزه های حیاتی دین اسلام و تعامل بین نهادهای علمی و دینی ، ایرانیان سهم ماندگار خود را در ایجاد فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا میکنند .
در این میان زبان فارسی نیز به مثابه ، پلی ، راه گذار فرهنگ ایرانی و اتصال آن را به فرهنگ اسلامی میسر می سازد و نقش خود را به عنوان زبان دوم مذهب تحکیم می بخشد . در این نوشته قصد بر آن است تا به شیوه ی اسنادی ، و براساس تحلیل محتوایی منابع مرتبط ، به مفاهیم هویت ایرانی - اسلامی اشاره شود و سپس به نقش زبان فارسی در گسترش این مولفه ها و آسیب ها و راهبردها نیز ، پرداخته شود .
ضرورت پژوهش :
زبان فارسی نه تنها به عنوان ابزار ارتباطی بلکه یکی از مولفه های هویتی ایرانیان ، به شمار می آید . که از ساحتی چند بعدی برخوردار است در طول تاریخ ، نقش های ارزنده ای در ایجاد وفاق و همدلی اقوام و اقشار مختلف ایرانی ، ایفا کرده است . بنابراین تبیین جایگاه آن - به ویژه از منظر تحکیم هویت ایرانی - اسلامی - می تواند برای سیاست گذاران و برنامه ریزان زبان فارسی که نقش ها ، آسیب ها و راهبردهای آن را پیوسته پیگیری و بررسی می کنند ، مفید است .
پیشینهی پژوهش :
درباره ی نقش زبان فارسی در تعیین هویت ملی - دینی و مباحث مرتبط با آن ، کتاب هایی چون : » خدمات متقابل اسلام و ایران « مرتضی مطهری ، » هویت ایرانیان امروز « فرهنگ رجایی ،» هویت ایرانی و زبان فارسی « شاهرخ مسکوب ، مجموعه مقالات » درباره ی زبان فارسی « نصراالله پور جوادی ، مجموعه مقالات » زبان فارسی و زبان علم « علی کافی ، » تعریف فرهنگ ایرانی « حسین سرافراز ، و همچنین مقالاتی چون: » نقش زبان فارسی در گسترش هویت ملی و فرهنگی ایران « مرتضی فلاح ، » زبان فارسی و گویش ها « احمدتمیم داری ، » نمادهای هویت ایرانی و زبان فارسی « نگار داوری اردکانی نوشته شده است . در این پژوهش از منظری جدید به نقش زبان فارسی در تحکیم هویت ایرانی - اسلامی پرداخته شده است.
روش پژوهش :
توصیفی - تحلیلی است که با تحلیل شواهد درون متنی و به روش کتابخانه ای انجام گرفته است .
آغاز بحث :
ایران اولین و قدیمی ترین عنصر شکل دهنده ی هویت ایرانی است . درباره ی ریشه و خاستگاه کلمهی ایران ، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد : » این نام در اوستا Airya و در پارسی باستان Ariya ودر سانسکریت Arya ودر پهلوی گفته می شود که به معنی شریف و نجیب و آزاده می باشد . ایر در لغت به معنی آزاده و جمع آن » ایران « به معنی آزادگان می باشد . « - شهیدی مازندرانی، - 88-87 : 1377 کزاری در این باره می گوید : » نام سپند ایران از دو پارهی ایران - پساوند - ساخته شده است . ستاک ایر ریختی است از آنچه در واژگان » آریا« و »آریان« نیز دیده می شود «. - کزاری، - 226 : 1385 ایران را سرزمین آریایی می نامند و آریایی نام طایفگی آن مردمی است که به تقریب حدود هشت هزارسال پیش در ایران شرقی ظهور کردند. »
ایران یعنی سرزمین آریایی ، واژه ی ایران در زبان آریایی» ایرو « با یای نکره بوده است که هنوز هم با شگفتی بسیار، با همین هیأت و تلفظ در بعضی از گویش ها ، در بعضی نقاط ایران به کار می رود . « - عالیخانی ، - 193 : 1392 فره وشی واژه ی ایران را ترکیبی از » ار « و پسوند » آن « که علامت نسب است می داند و ایران یعنی منسوب به قوم اروان ، منسوب به نجیب زادگان است . - فره وشی ، - 11 : 1365 به هر حال نام ایران ، تداعی کننده پاکی ، پارسایی ، نجابت ، درستی ، نژادی ، راستی است و برای ایرانیان شکوه وکهنسالی و اقتدار را به ذهن متبادر می کند . و به راستی فرهنگ ایرانی » آمیزهای است سترگ و جریانی است زلال و پردامنه که از تمامی جریان های فرهنگی رایج میان اقوام آریایی و غیرآریایی ساکن مناطق مختلف آسیا سیراب شده و پس از فرو نشستن طغیان های تند اولیه ی تاریخ ، در بستر ویژه ی خود آرام یافت و نام و عنوان ماندگار گرفته است . «
