بخشی از مقاله
چکیده
درستگویی و رعایت دستور زبان عامل عمده حفظ پیوستگی فرهنگی است که رسانه، به خصوص رادیو در این زمینه میتواند نقش برجسته ای داشته باشد. اگر اشتباههای گفتاری، در رسانه جمعی پیوسته تکرار شود، موجب تثبیت این اشتباهها میشود؛ اما استفاده درست واژگان در گفتار گویندگان رادیو، میتواند تأثیر مثبتی در ترویج فرهنگ و زبان فارسی داشته باشد. هدف این پژوهش نیز بررسی برخی غلطهای گفتاری گویندگان رادیوی استان چهارمحال و بختیاری است.
برای انجام دادن پژوهش، تعدادی از برنامههای زنده رادیویی استان چهارمحال و بختیاری در سالهای 1390 - 1393 ارزیابی شده است و اشتباههای دستوری و گفتاری گویندگان مشخص و کاربرد صحیح آنها پیشنهاد شده است؛ این اشتباهها به چند بخش تقسیم شدهاند: کاربرد نادرست فعلها، استفاده غلط واژه-های بیگانه، اشتباههای تلفظی، درازگویی و حشو، کاربرد نادرست صفت و پسوند آن، کاربرد نابجای ادات پرسشی به جای قید مکان، حذف مفعول در جمله و جمع بستن دوباره جمع. برای هریک از این اشتباههای زبانی مثالهایی ذکر شده و به منابع مستند و کتابهای مربوط به این زمینه ارجاع داده شده است.
مقدمه
سخن و گفتار اصلی ترین دستمایه ای ست که رادیو در امر ارتباط به کار می گیرد، شالوده ارتباط رادیویی بر کاربرد جنبه گفتاری و شنیداری بنا شده و این ویژگی رادیو را به عنوان رسانه ای تک حسی در میان دیگر رسانه های دنیای امروز معرفی کرده است. ارتباط همواره مهمترین شکل خود را در زبان یافته است، توان خلق و کار بست زبان که نشان از قدرت اندیشه آدمی دارد در طول سالها و قرنها تفاوت آدمها را با دیگر موجودات رقم زده است.
تفکر درباره زبان و کشف ابعاد رازآمیز آن همواره بخشی از دغدغه های اذهان نکته سنج را در دوره های مختلف تاریخی تشکیل داده است. از قرن بیستم که با ظهور اندیشمندانی چون فردینان دوسوسور - - 1913 -1857 نگرش جهانی به مقوله زبان تغییر یافت و شالوده مطالعاتی گسترده در این حیطه از زندگی بشری نهاده شد. مهمترین مباحثی که دوسوسور در علم زبان شناسی مطرح کرد، تفکیک زبان از گفتار و تعریف هریک از این دو مقوله بود. از دیدگاه دوسوسور زبان در جامعه مجموعه ای است از نشانه ها که در مغز افراد ذخیره شده است، اما گفتار مجموعه ایست از افراد که به آن زبان سخن می گویند. بعد از انتشار آثار تأملات دوسوسور تعمق در زمینه ها و ابعاد گوناگون زبان بشری به قوت هرچه بیشتر ادامه یافت و اندیشمندان بسیاری به تحقیق درباره راز قدرت زابن و حضور آن در جوامع بشری پرداختند.
- رضایی ،. - 11 :1386 معینی، درباره رسانه های جمعی مثل رادیو و تلویزیون که اقشار مختلف مردم، با آن ارتباطِ شنیداری و دیداری دارند، می گوید: » رادیو و تلویزیون مثل معلمانی تلاشگر، سهمی عمده و نقشی مهم و تعیین کننده به وسیله ی گویندگان در امر آموزش لغتها و اصطلاحات، به شنوندگان و بینندگانِ خود برعهده دارند؛ به همین سبب شاید کمترین لغزش و خطا در بیان و یا تلفظ غلطِ واژه ها از سوی گویندگان، در سطحی وسیع انتشار یافته، غلط مصطلح شده و فراوانی آن، باعث نابودی زبان و فرهنگ جامعه شود - «معینی، - 9 :1391 استفاده صحیح از واژه ها و تلفظ آنها و به کارنبردنِ لغات بیگانه از سوی گویندگانِ رادیو، می تواند باعث ترویج زبان و فرهنگ اصیل فارسی شود؛ به همین دلیل برنامه هایی که از رادیو پخش می شود، به خصوص کار گویندگان پیوسته به وسیله فرهیختگان و کارشناسان این حوزه ارزیابی می شود.
از آن جایی که نگارنده این تحقیق خود یکی از گویندگان رادیوست، سعی می شود تا جایی که مقدور است به بیان صحیح واژه ها و کاربرد بجا و درست آنها دقت شود و همین امر، نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسی و تحلیل چندین گزارش ارزیابی برنامه های رادیو چهارمحال و بختیاری بپردازند. آقای محمدرضا باطنی در کتاب ارزشمند زبان و تفکر در ضمن گفتار کوتاهی زیر عنوان » رادیو و تلویزیون:دو قیم زبان فارسی« می نویسد: » زبان مانند ارگانیسم زنده ای است که پیوسته در حال دگرگونی و تغییر است.
کسانیکه گذشته زبان را مِلاک ارزیابی و قضاوت درباره صورت فعلی آن قرار می دهند در واقع تحول زبان را انکار می کنند و می کوشند از تحول آن جلوگیری کنند، ولی این تلاشی است بیهوده و عبث، که همیشه به ناکامی می انجامد، زیرا شنا کردن برخلاف جریان آب است - « باطنی، - 183 : 1369؛ بنابراین در این نوشته، مقصود از غلطهای گفتاری مواردی است که مستقیم یا غیرمستقیم در درازمدت ممکن است با تکرار در رسانه جمعی مثله رادیو و تلویزیون زبان را دچار زیانهایی کند.
بررسی اشتباههای رایج در گفتار گویندگان رادیو
اشتباههای مشخص شده در این تحقیق به چند بخش تقسیم می شود: کاربرد نادرست فعلها، تلفظ اشتباه واژه ها، کاربرد نادرست صفت و پسوندآن، استفاده از واژه های بیگانه، حذف مفعول از جمله، جمع بستن دوباره جمع، کاربرد نابجای ادات پرسشی به جای قید مکان و اشتباه در استفاده از حروف رابط. البته این نکته قابل ذکر است که اشتباه در این زمینه بسیار است و در نوشته حاضر فقط به برخی از آنها پرداخته شده، و برای هریک از این بخشها مثالهایی ذکر شده است:
- 1 کاربرد اشتباه فعل
یکی از متداولترین غلطها در کاربرد فعل، استفاده از فعل »هست« به جای »است« یا بالعکس می باشد، - در گزارش ارزیابی برنامه - ایران ما - در رادیو شهرکرد در تاریخ 92/4/8 گوینده از عبارت : » شنونده برنامه هستید« استفاده کرده، که ارزیابان محترم در تصحیحِ آن بیان کرده اند : »بهتر است گوینده از عبارت برنامه "ما را می شنوید «" استفاده کند. در گزارش ارزیابی یک برنامه زنده عصرگاهی گوینده گفته است: »سؤال مسابقه مون این هست« که بهتر است گفته شود: »سؤال مسابقه مون اینه یا این است.«
-1 -2 کاربرد ناقص فعل
در گزارش ارزیابی یک برنامه زنده عصرگاهی جوان رادیو شهرکرد در تاریخ 92/6/24 از گوینده این ایراد گرفته شده: » دختر توی انجام کارهای مختلف «.... ، در تصحیح این اشتباه گفته شده: "انجام" به معن"پایان" است، بنابراین باید فعل کامل بیان شود یعنی گفته شود : » دختر توی انجام دادن کارهای مختلف «.... ، در این باره در کتاب غلط ننویسیم در توضیح این واژه ها نوشته شده است : » واژه فارسی "انجام" به معنای " پایان" است.
در یکی دو قرن اخیر، ترکیبات فعل متعدی با این واژه ساخته اند مانند: به انجام رساندن، انجام دادن، انجام یافتن، انجام شدن در این ترکیبات " انجام" نه به صورت اسم مصدر، بلکه به صورت اسم جامد به کار رفته است. بنابراین اصطلاح " انجام کار" به معنای " پایان کار" است پس عبارتی مانند: "انجام این کار دشوار است" صحیح نیست، زیرا غرض گوینده در این جمله دشوار بودنِ پایان کار نیست، بلکه دشوار بودن کار از آغاز تا پایان است. به جای آن باید گفت: "انجام دادن این کار دشوار است" - «نجف،. - 43 :1370 پس در جمله " دختر توی انجام کارهای مختلف ...." کاربرد "انجام" به تنهایی صحیح نیست و باید جمله را به این صورت گفت: » دختر توی انجام دادن کارها مختلف «....
