بخشی از مقاله
زنان درعرصه ایثار و شهادت
چکیده
در طول تاریخ ، هرجا که سخن از ایثار و شهادت شده است ، لاجرم ردپایی از زنان ایثارگر وجود دارد تا آنجا که در بسیاري از مواقع تاریخ به شهادت ایشان نیز ، شهادت داده است فعالیت زنان در عرصه هاي مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی، از صدر اسلام تا کنون از واقعیت هاي غیر قابل انکار تاریخ اسلام و ایران است.هر چند اسلام با حضور زنان در جنگ ها به عنوان رزمنده مخالف است ، اما در مواردي که این اقدام به منظور دفاع از جان خویش یا دفاع از وجود مبارك پیامبر (ص) انجام شده،م خالفتی ابراز نشده است. از همان صدر اسلام، زنان شهادت طلب و ایثارگر حتی در بحرانی ترین شرایط از بذل جان و فداکاري در راه اسلام دریغ نداشتند . حماسه پر شور کربلا و ایثارگري هاي زینب (س) و دیگر زنان چون مادر وهب (دختر عبد،از بنی کلب،همسر عبداالله بن عمیر کلبی) جلوه اي از روح شهادت طلبی در زنان مسلمان است . از این رو زنان ایران اسلامی چه در مشروطه و چه در انقلاب اسلامی و چه جنگ تحمیلی، با الگو پذیري از حضرت زینب (س) همواره در کنار مردان خود وگاهی جلوتر از آنان، از آزمون صبرو استقامت و ایثار و شهادت طلبی، سر بلند بیرون آمده اند .
واژگان کلیدي: ایثار زنان ، شهادت طلبی زنان ، فرهگ ایثار ، انقلاب اسلامی
١
مقدمه
مبارزه علیه دشمنان و حفاظت از خانه ،خانواده،وطن و دفاع از عقیده امري ذاتی و فطري است که در نهاد بشر به ودیعه گذاشته شده است .ایثار و شهادت طلبی یکی از آموزه هاي اصیل اسلامی است،از این رو بدون شناخت فرهنگ ایثار و شهادت در اسلام نمی توان درك درستی از نمودهاي بارز آن در جامعه اسلامی ایران معاصر پیدا کرد
. تحول و انقلاب عظیمی که دین اسلام در مردم به وجود آورد ، تنها مردان را در برنگرفت ، بلکه از زنان نیز انسانهاي فداکار ، ایثارگر و با شهامتی ساخت که براي دفاع از دین خود عزیزترین کسانشان را ایثار کردند و حتی بسیاري نیز به درجه رفیع شهادت نائل شدند . از اوان ظهور اسلام تاکنون ، حضور زنان دلیر و خستگی ناپذیر در صحنه هاي مختلف ، جهاد و ایثار و شهادت ، به عنوان یکی از عناصر اجتماعی و سیاسی رقم خورد و اینان به حق در اداي دین خود نسبت به اسلام و انقلاب از هیچ گونه یاري و مدد مادي و معنوي استنکاف نورزیدند.
٢
بیان مساله
در تاریخ مکتوب بشري همواره مردان قهرمانان و نقش آفرینان حوادث تاریخی بوده اند.لذابه نقش آفرینی زنان کمتر پرداخته شده است.دلیل این امر می تواند تفکر مرد سالارانه حاکم بر جوامع بشري باشد.فرهنگ غنی اسلامی از این امر مستثنی است.چرا که در طول تاریخ اسلامی زنان بسیاري را در بطن حوادث می بینیم.این زنان با تکیه بر فرهنگ غنی اسلامی که در آن تنها عامل برتري تقوا است،خود را موظف به حضور در عرصه هاي مختلف سیاسی ،اجتماعی...
دانستند. مساله این است که مراد از ایثار در فرهنگ اسلامی چیست؟ مفهوم ایثار در فرهنگ اسلامی این است که انسان چیزي را که به او تعلق دارد در راستاي تحقق بخشیدن به هدفی یا اجراي تکلیفی به دیگران ببخشد.شهادت طلبی حد اعلاي ایثار ،همان بذل جان است مساله دیگر این است که مصادیق ایثار چیست؟. چه نیرویی و چه اعتقادي باعث می شود که یک شخص حتی عزیزترین دارایی خود که همان جان است را فداي چیزي یا کسی دیگر کند؟پشتوانه این اعمال ایثارگرانه آموزه ها و اعتقادات اسلامی است در سایه این تعالیم، من شخصی در تقابل با ما جمعی به فراموشی سپرده می شود و مصلحت عام جانشین منفعت شخص می شود.
ایثار
ایثار که به معناي ازخودگذشتگی و ترجیح و برتري است ، در اخلاق اسلامی به معناي گذشت از خود به نفع دیگران است و اینکه درباره چیزهایی که خود به آن نیازمندیم ، دیگران را بر خود ترجیح دهیم اگر بخشی از مال خود را به دیگران بدهیم و براي خود هم نگه داریم ، انفاق کرده ایم ولی »ایثار«این است که مال خود را تماماً به دیگري ببخشیم ، در حالی که خود بدان نیاز داریم. قرآن در این باره می فرماید »:و یوثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون« (هر چند خودشان احتیاجی مبرم داشته باشند ، آنها را بر خود مقدم می دارند و هر کس از خست نفس خود مصون ماند ، رستگار می گردد).
٣
شهادت
هرکس به مقام و درجه ي » شهادت« نایل آید؛ یعنی »واقعاً در راه هدف هاي عالی اسلامی و به انگیزه ي برقراري ارزش هاي واقعی بشري کشته بشود، به یکی از عالی ترین و راقی ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در سیر صعودي خود نایل شود، نایل میگردد. )«مطهري، 1373،ص(74 در اصطلاحی عرفانی، شهید به کسی می گویند که در پرتو تجلیات معشوق خود، مندك گردد. (سجادي،1366،ص(1.8 به تعبیر مقام معظم رهبري: »شهید، یعنی انسانی که در راه آرمان هاي معنوي کشته می شود و جان خود را- که سرمایه ي اصلی هر انسانی است- براي هدف و مقصدي الهی صرف می کند و خداي متعال هم در پاسخ به این ایثار و گذشت بزرگ، حضور و یاد و فکر او را در ملتش تداوم می بخشد و آرمان او زنده می ماند. این، خاصیت کشته شدن در راه خدا است. کسانی که در راه خدا کشته می شوند، زنده اند. جسم آن ها زنده نیست؛ اما وجود حقیقی آن ها زنده است. )«خامنه اي: (1368/5./25 اما شهادت از نظر اجتماعی و از آن نظر که به جامعه تعلق دارد، پدیدهاي است که در زمینه ي خاص و به دنبال رویدادهایی رخ میدهد و به دنبال خود رویدادهایی را نیز میآورد. شهید، به مقام شهود می رسد و به وجه االله نظر می کند. چشم او خدایی می شود و نظاره گر دیگر مردمان می گردد. در روز قیامت نیز عنوان شاهد را خواهد داشت. چرا باید از شهید سخن گفت و حماسه اش را سرود؟ استاد شهید مطهري پاسخ این سؤال را به خوبی داده اند. » باید عمل قهرمانانه ي شهید از آن جهت که به او تعلق دارد و یک عمل آگاهانه و انتخاب شده است و به او تحمیل نشده است، بازگو شود و احساسات مردم شکل و رنگ احساس آن شهید را بگیرد. )«همان: (121
تعریف فرهنگ ایثار و شهادت
با توجه به مواردي که در مفهوم شناسی ایثار و شهادت گفتیم، ارزش هاي اخلاقی در فطرت آدمی ریشه دارند و این عامل مهم و اساسی، بیدار کننده ي فطرت نهفته و خواب آلوده ي آدمیان و هدایت گر آن در مسیري صحیح و هدفی ارزشمند است. انقلاب اسلامی با هدف تجدید حیات اسلام، عامل بیداري فطرت در خواب و گرفتار در طبیعت مسلمین بود. با این انقلاب و در جریان این انقلاب، فرهنگ عمیق اسلامی فرصت بروز و ظهور یافت. از سوي دیگر، تجاوز به حریم پاك سرزمین اسلامی، زنگ خطري بود که مردم را به حفظ و حراست از پیشینه ي ارزش ها و باورهاي فرهنگی خویش واداشتاین. پیشینه، عمدتاً در آموزه هاي دینی و فرهنگ اسلامی ریشه داشت. شرایط جنگی و دفاع مقدس، تبلور عملی و تجلَی عینی همه ي ارزش هاي متعالی انسانی بود. ارزش ها در جنگ شکوفا شد و واقعیت عملی یافت. در عرصه ي فرهنگ بسیج و دفاع مقدس، عشق و عرفان، دلاوري و مردانگی، شجاعت و
٤
حماسه، ایثارگري و از خودگذشتگی، ایمان به هدف و اطمینان به پیروزي و در یک کلمه ارزش هاي اصیل اخلاقی انسانی ظهور یافت و تجلی پیدا کرد. در بیان صاحب این قلم، فرهنگ ایثار و شهادت، مجموعه اي از افکار، اعتقادات، باورها، ارزش ها، پسندها، علایق، دلبستگی ها، روابط، عرف و عاداتی است که در جریان انقلاب و با توجه به پیشینه ي دینی ملت، بارور شد و در دوران دفاع مقدس متجلی گردید و در عرصه هاي گوناگون بازسازي و سازندگی خود را نشان داده و می دهد. عرصه هاي » گفتاري«، » نوشتاري« و » رفتاري« شکل دهنده ي این فرهنگ ارزشمند و ارزش آفرین و طبعاً قابل انتقال به نسل هاي بعدتر است.
مقام ایثار و شهادت از منظر قرآن و روایات عظمت مقام شهید و شهادت در راه خدا ، از نظر کتاب و سنت ، روشن تر از آن است که نیازي به توضیح داشته باشد
، ولی به لحاظ اهمیت مسئله ، و نیز نتایجی که بر آن مترتب است ، مختصري پیرامون آن سخن می گوییم . 1ولئن-"قتلتم فی سبیل االله اَو متﱡم لمغفره من االله و رحمه خیرٌ مما یجمعون"
و نیز می فرماید :
ولئن-2قتلتم" لإلَی االلهِ تحشَرونَ " و در جاي دیگر می فرماید :
3ولا- "تحسبن الذین قُتلُوا فی سبیل االله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون"
-4والذین" قتلو فی سبیل االله فلن یضلﱠ اعمالهم سیهدیهم و یصلح بالهم و یدخلهم الجنه عرﱠفَها لَهم " 5و -من" یقاتل فی سبیل االله فیقتل اَو یغلب فسوف نؤتیه اجراً عظیماً"
هر یک از آیات مذکور گوشه اي از عظمت مقام شهید و شهادت فی سبیل االله را تبیین می نماید ، و آن به تنهایی حاصل یک عمر مجاهده انسان وارسته اي است که خداوند یک جا به شهید عنایت می فرماید.
آیه اول اشاره به مقام مغفرت و رحمت الهی نسبت به شهید است ، و آیه دوم به حشر الی االله و آیه سوم اشاره به مقام حیات معنوي در نزد پروردگار و بهره مند بودن از رزق خاص الهی وي و در نتیجه فرحناك بودن به عطایاي الهی و هیچگونه خوف نداشتن و مژده فضل و نعمت الهی را به دیگران دادن است و در آیه چهارم اشاره به گم نشدن اعمال آنان وهدایت و اصلاح حال یا شأن ایشان است. و در آیه پنجم اجر اخروي را براي شهدا ذکر می فرماید . بطور کلی آنچه که از این آیات مستفاد می شود این است که نعمتهاي که به شهیدان اعطا می گردد نعمتها و کمالاتی است که تنها نصیب برگزیدگان و خواص از بندگان الهی می شود روایات نیز با تفصیل بیشتري مقام شهید را روشن نموده که به بعضی از آنها اشاره می شود:
-1 امام صادق (ع) می فرماید : رسول الهب (ص) فرمودند: "اشرف الموت قتل و الشهاده"
و در جاي دیگر فرموده اند:
٥
وق کلﱢ برﱟ برﱞ2حتی-" تقتل الرﱠجلُ فی سبیل االله ، فاذا قُتلَ فی سبیل االلهِ عزﱠ و جلﱠ فلَیس فوقه برﱡ..." -3 حضرت رضا (ع) می فرماید : رسول االله فرمودند:
اولُ… "من یدخُلُ الجنﱠه : شهید و عبد مملوك ... " امام علی(ع( نیز در نهج البلاغه می فرمایند :
".... فارزقنا الشهاده و اعصمنا من الفتنه"
و نیز رسول االله فرمودند »:هیچ قطره اي براي خداوند عز و جل محبوبتر از قطره خونی که در راه خدا ریخته شود ، نیست« که اینهمه بیانگر مقام شامخ شهید و شهادت در نزد باري تعالی است زنان ، ایثار ، شهادت
حماسه آفرینی بر مبناي سرشت پاك انسانیت در طول حیات انسان ، سازش و توافق خویش را با روح حقیقت خواهی بشر اعلام داشته تا اینکه نظام طبیعت را در عرصه پیکارهاي همیشگی حق و باطل و چیرگی لحظه اي ستم بر عدل و پیروزي نهائی پاکی و عدالت بر پلیدي و نابرابري ، استحکام بخشد . تجمع نیروي اراده و تصمیم ، نیروي آگاهی و شناخت به حقوق خویش ، نیروي ایمان به نظام طبیعت ، نیروي اعتقاد به هدف و نیروي امید به پیروزي شرافتمندانه بر طغیانها و سرکشی ها ، برآیندي چنان پرتوان و قدرتمند در جهت راستی و حقیقت خواهد داشت که در میدان مبارزات ، هراس انگیزترین دستاویزهاي مادي را در صف آرایی خیره کننده ، به زانو درآورده و معدوم می سازد. انسان همپاي انسانیت خویش ، گام بر بناهاي لرزان »جور و جفا « نهاده و خواهد نهاد ، تا که خواست طبیعی خود را به ، برپا دارندگان این بناها ، ابلاغ دارد و در ازاء دریافت آزادي از دست رفته خویش به سعادت جاودانی یعنی عظیم ترین شاهکار بشر یعنی ایثار جان ، یعنی شهادت ، نایل آید . حرکت کردن در جهت این جریان طبیعت و فطرت ، به همت عقل و اندیشه و قلب و زبان و دست و بازو ، براي هر انسان خواهان کمال ، میسر و آسان است . تعقل و اندیشیدن ، نفرت داشتن و دوست داشتن و گفتن و نوشتن و جنگیدن ، در محدوره »مرد بودن« خلاصه نمی شود ، چرا که فاصله انداختن بین مرد و زن در حیطه مقدس جهاد و ایثار و دفاع و شهادت جز خدشه دار کردن روح لطیف طبیعت و متزلزل نمودن نظام خلقت ، چیز دیگري نیست ، چنانچه تا کنون در این آوردگاه ، بوقوع پیوسته ، روشنگر هماهنگی اندیشه ، هدف ، رسالت و یکی بودن آنها می باشد .
فرهنگ ایثار و شهادت طلبی در اسلام ازهمان زمانی ، که بذرهاي ایمان در جان مسلمانان ریخته شد ، همه اقشار جامعه در مبارزه با ظلم کوشیدند. این
حضور و بذل جان و شهادت طلبی منحصر به مردان نبود و درهرعرصه اي که زنان ایثاگر و شهادت طلب حضور یافتند با ایثار هر چه تمام تر، حتی الگوي مردان شدند.روح شهادت طلبی و ایثار برگرفته از اندیشه اسلامی است .در اندیشه اسلامی کسانی که در راه اسلام و وطن کشته شوند،در شمار شهیدان اند.البته این بدان معنا نیست که در آیین اسلام جان انسان ارزش ندارد،اتفاقا برعکس،اسلام بیان می دارد که ارزش جان یک انسان برابر با تمام بشریت است
