بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر نقش تربیتی مادران به عنوان رکنی اساسی در نظام خانواده را در فرهنگسازی سیاست خرد اقتصاد مقاومتی، مورد بررسی قرار داده است. وظیفه مادری، فضیلتی ملکوتی است ناشی از عالم قدس که در وجود انسان تجلی میکند و در آن صداقت، مهر و صفا به عالیترین درجه خود میرسد. مادر شدن مسئولیتی است در قبال خود، همسر، فرزندان، جامعه و پروردگار که در سایه این مسئولیت شخصیت-های والای انسانی تربیت می شوند.
در بینش رهبری، نظام اسلامی به عنوان گفتمان تولیدمحور و مولد در عرصههای مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مورد نظر میباشد. وجود مؤلفههای ارزشمند فرهنگی ازقبیل تولید فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی در دفاع مقدس و نیز حرکت ملت ایران به سمت خودکفایی در برخی محصولات کشاورزی، تولید، قناعت و پایداری و استقامت در مواجهه با استکبار در طول حیات انقلاب اسلامی ازجمله تولیدات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایران در مقایسه با دیگر ملتها و نظامهای سیاسی میباشد. وجود این مؤلفههای ذیقیمت، جایگاه ایران را در عرصههای بینالمللی به عنوان نهادی تولیدگرا در عرصههای مختلف مطرح نموده است.
در این بینش، رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی بدون توجه به ارزشهای والای فرهنگ اسلامی قابل تصور نخواهد بود. از سوی دیگر، تقویت و تحقق فرهنگ اسلامی بدون در نظر گرفتن تأثیرات تربیت در خانواده و نیز شاخصههای رشد و توسعه اقتصادی نتیجه مطلوب نخواهد داشت. این نوشتار سعی داشته است در راستای تبیین اقتصاد مقاومتی و با عنایت به آموزههای اسلامی، به نقش زن و مادر در تربیت فرزندان خانواده به عنوان عنصری تربیتی و تأثیرگذار در اقتصاد مقاومتی بپردازد.
مقدمه
»اقتصاد مقاومتی« اصطلاحی است که اولین بار توسط مقام معظم رهبری در 16 شهریور سال 1389 در دیدار با جمعی از کارآفرینان سراسر کشور بیان و وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی کشور شد. بنا به تعریف برخی از اقتصاددانان، این نوع اقتصاد در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده یک کشور قرار میگیرد که منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی سلطه، ایستادگی نموده و سعی در تغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومیسازی آن براساس جهانبینی و اهداف دارد.
در تعریف رهبری »اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب پذیریاش کاهش پیدا کند «... - مقام معظم رهبری، . - 1391/6/2 بنابراین، »اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که مقاوم است؛ با تحریکات جهانی، با تکانههای جهانی، با سیاستهای آمریکا زیر و رو نمیشود؛ اقتصادی است متکی به مردم« - مقام معظم رهبری، 1392/12/20، به نقل از اصغری، . - 1394 برخی از صاحبنظران در رابطه با معنا و مفهوم اقتصاد مقاومتی، بیانات و تفاسیری داشتهاند. میرمحمدی - 1391 - اقتصاد مقاومتی را مجموعه تدابیر و راهکارهایی میداند که برای پیشبرد امور اقتصادی در شرایط مقاومت، در همه زمینههای اقتصادی به کار گرفته میشود.
موسوی - 1391 - آن را تشخیص حوزههای فشار در شرایط کنونی تحریم و در پی آن تلاش برای کنترل و بیاثر کردن و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت، که به طور قطع باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت-های عقلایی و مدبرانه پیششرط و الزام چنین موضوعی است، تعریف میکند. از طرفی، ایزدی - 1392 - سیاستگذاری و اجرای برنامههای اقتصادی معطوف به پایداری در همه سطوح با فرض فشار همهجانبه نظام سلطه را نقطه عطف اقتصاد مقاومتی ذکر میکند.
در نهایت میتوان گفت که اقتصاد مقاومتی، سیستمی است که در نظر دارد با محوریت توسعه منابع انسانی، انضباط و قانونمندی رشد و پایداری اقتصادی را برقرار سازد - جامی، ایمانی مقدم و تنها، . - 1391 در سوی دیگر، خانواده به عنوان اصلیترین و مهمترین عنصر جامعه که وظیفه تربیت نسل آینده را به عهده دارد، میتواند بیشترین و بهترین اثر برای آموزش کودکان، نوجوانان و جوانان کشور را داشته باشد.
پدر و مادر مسئول سلامت و رشد جسمی و روحی فرزندان خود هستند. والدین اگر خود به فضایل اخلاقی آراسته باشند و محیط خانه را از رذایل اخلاقی بپیرایند، مهم-ترین شرط تربیت اخلاقی فرزند را فراهم کردهاند. فرزند چنین خانوادهای به رستگاری نزدیکتر است و آرامش روحی لازم را برای تقرب به سوی خدا داراست. خانواده سازمانی است که زمینه تولید و توزیع کالاهای مورد نیاز را فراهم میکند و زن بدون مناقشه بهعنوان یکی از دو رکن اساسی خانواده در این سازماندهی و مدیریت، نقش اساسی را ایفا میکند.
جایگاه مادری و همسری عمده منابع مصرف را به زن میسپارد و انتظار میرود که او بتواند با سازماندهی و مدیریت صحیح درآمدها و هزینهها، توازن برقرارکند و با برنامهریزی و اجرای صحیح در رشد و توسعه اقتصاد خانواده نقش مؤثر ایفا کند - خسروانی، . - 1395 بنابراین، با توجه به آنچه در مورد اهمیت اقتصاد مقاومتی در کشور و نقش زن در خانواده گفته شد، این نوشتار سعی داشته است تا در راستای تبیین اقتصاد مقاومتی و با عنایت به آموزههای اسلامی، به نقش زن و مادر در تربیت فرزندان خانواده به عنوان عنصری تربیتی و تأثیرگذار در اقتصاد مقاومتی بپردازد.
ضرورتها و بایستههای اقتصاد مقاومتی
موضوع ضرورت و الزام اقتصاد مقاومتی از دیرباز به صورت جسته و گریخته مد نظر بوده است؛ گرچه در قالب گفتمانی نظاممند مطرح نشده است. از جمله دلایل توجه به اقدام و عمل در زمینه اقتصاد مقاومتی، میتوان به دو دلیل اصلی اشاره کرد.
الف - نیاز واقعی کشور: در منطق رهبری، اقتصاد مقاومتی مختص زمان تحریم و جنگ نیست، بلکه چشماندازی بلندمدت در پیش روی اقتصاد ایران است که پاسخگوی نیاز واقعی کشور در تمامی زمانهاست، زیرا »اقتصاد مقاومتی یک الگوی بومی و علمی است که برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی کشور است؛ در نتیجه میتواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینه مسائل اقتصادی برآورده کند؛ میتواند مشکلات کشور را برطرف کند« - اصغری، . - 1394
ب - ایجاد پویایی اقتصادی: به اعتقاد رهبری اقتصاد مقاومتی سبب تحرک و پویایی اقتصاد کشور خواهد گردید. لذا به تعبیر ایشان »در عین حال پویا هم هست؛ یعنی این سیاستها به صورت یک چارچوب و متحجر دیده نشده، بلکه قابل تکمیل است، قابل انطباق با شرایط گوناگونی است در هر برههای از زمان پیش بیاید و عملاً اقتصاد کشور را به حالت انعطافپذیری میرساند؛ یعنی شکنندگی اقتصاد را در مقابل تکانههای گوناگون برطرف میکند« - مقام معظم رهبری، . - 92/12/20
عقلانیت سیاسی اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتی دارای منطق و عقلانیت است و سیاستها و رویههای حاکم حکم میکند که از این رویه معقول و معنادار استفاده کرد. مهمترین مبانی عقلانیت سیاسی این سبک اقتصادی عبارتند از:
الف - حفظ استقلال نظام اسلامی: به طور طبیعی کشوری که متکی به اقتصاد درونزا باشد و کمترین وابستگی به خارج از مرزهای خود داشته باشد، در عرصه دیپلماسی خارجی دست بالا را داشته و پشت میز مذاکره میتوان از موضع قدرت برخورد کرده و حقوق و منافع ملی خود را تضمین کند. »ما به خاطر استقلالمان، به خاطر عزتمداریمان، به خاطر اصرارمان بر تحت تأثیر سیاستهای قدرتها قرار نگرفتن، مورد تهاجم و سوء نیت قرار داریم؛ یعنی نسبت به ما- همچنان که در شرایط کنونی مشاهده میکنید- انگیزههای مخالفت و اخلالگری و اشکال تراشی و ایجاد مشکل، بیش از بسیاری از کشورهای دیگر است.
بنابراین، ما بایستی اهتمام بورزیم به این که پایههای اقتصاد را محکم کنیم و اقتصادمان را مقاومسازی کنیم؛ نگذاریم وضعیتی وجود داشته باشد که یا حوادث و تکانههای ناگزیر و یا سوء نیتها بتواند در اقتصاد ما اثر بگذارد« - رهبر معظم انقلاب . - 92/12/20 از این رو، برای علاج قطعی فشارهای اقتصادی دشمنان، باید به گونهای اقتصاد خود را قوی و مستحکم کنیم که آنها از تأثیرگذاری فشارهای خود مأیوس شوند - رهبر معظم انقلاب، . - 92/12/20
ب - ضرورت اقتصاد جهانی: وضعیت کنونی اقتصاد جهانی که مشکلات فراوانی را برای بسیاری از کشورها به وجود آورده، سبب شده است تا این کشورها در پی مقاومسازی اقتصاد خود برآیند. بر این اساس، »گرایش به اقتصاد مقاومتی مخصوص ما هم نیست؛ امروز در بسیاری از کشورها- به خصوص در این سالهای اخیر- با تکانههای شدید اقتصادی که در دنیا به وجود آمد، کشورهای متعددی به دنبال مقاومسازی اقتصاد خودشان بر آمدند؛ البته هر کشوری شرایط خاص خودش را دارد.
این اقتصاد سرمایهداری با مشکلاتی که ناشی از این اقتصاد بود، از غرب و آمریکا سرریز شد به بسیاری از کشورها؛ و اقتصاد جهانی در مجموع، یک کل مرتبط به یکدیگر است، طبعاً کشورها از این مشکلات کم و بیش متاثر شدند؛ بعضی بیشتر، بعضی کمتر. بنابراین، خیلی از کشورها در صدد برآمدند که اقتصاد خودشان را مقاومسازی کنند؛ به تعبیری همین اقتصاد مقاومتی را به شکل متناسب با کشورهایشان برنامهریزی کنند، تحقق ببخشند. به نظر من احتیاج ما به اقتصاد مقاومتی بیش از کشورهای دیگر است؛ ما احتیاج داریم که اقتصاد خودمان را مقاوم سازی کنیم« - رهبر معظم انقلاب، . - 92/12/20 یکی از مهمترین مصادیق جهاد اقتصادی، تشویق به تلاش و کوشش است.
به طوری که پیشرفت جامعه منوط به تلاش و کوشش فراوان افراد جامعه است. در قرآن کریم وکلام معصومین - ع - به اهمیت تلاش و کوششِ فراوان اشاره شده است. خداوند در قران میفرماید : »و ان لیس للانسان الا ما سعی«، »و ان سعیه سوف یری«، » ثم یجراه الجزاء الاوفی« - نجم- 41 / . - 39 درست است که این آیات ناظر به سعی و تلاش برای آخرت و مشاهده پاداش آن در سرای دیگر است ولی ملاک و معیار اصلی آن، دنیا را نیز در بر میگیرد؛ به این معنا که افراد با ایمان نباید در انتظار دیگران بنشینند که برای آنها کار کنند و مشکلات جامعه آنها را حل نمایند، بلکه خود دامن همت به کمر زده و به سعی و تلاش و کوشش برخیزند - مکارم شیرازی، . - 1372 عزت و کرامت و استقلال هر ملتی در گرو همت و تلاش آن ملت است؛ چنان که فرومایگی و زبونی هر ملتی، پیامد تنبلی و راحت طلبی و بیکاری اوست.
