بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله،برای پاسخ به این سئوال که: چرا امامی مانند امام هادی کنیز زاده است و با یک کنیز ازدواج کرده، در حالی که قرآن ازدواج با کنیزان را در صورت ناتوانی ازدواج با زنان آزاد روا شمرده است؟پس از بررسی این دستور قرآنی، به مدد دانش های مختلف از جمله کلام و تاریخ اسلام و...،9 پاسخ ارائه داده که عبارتند از مقابله با بردهداری؛×مبارزه با تبعیض نژادی؛ آزادی و ازدواج غیرعلنی؛ تلاش برای تکثیر نسل اهل بیتکم هزینه بودن و بی تکلفی ازدواج با کنیزان؛ دست یابی به پیوند نژادی با قومیتهای مختلف؛ جلوگیری از به خطر انداختن همسران رسمی و خاندان هایشان؛ مشکلات شدید امنیتی و اقتصادی خاندانهای علوی در این عصر؛پسندیده بودن لذت بری جنسی
کلمات کلیدی: امام هادی- ابن الرضا - نقی- کنیز سمانهB مادران امامان
مقدمه
منابع بسیاری به زندگی و سیره امامان شیعه پرداخته اند. در این میان برخی از پژوهش های اخیر تنها به مادران معصومان اختصاص یافتهاند، از این پژوهش ها نیز بیشتر به جنبه های دیگر حیات وزندگی مادران ائمه پرداختهاند2 و هیچ پژوهشی یافت نشد که در راستای پاسخ به پرسش مطرح شده در این مقاله باشد. لذا می توان این موضوع را در نوع خود نو دانست.گزارشهای بسیاری مادر امام هادی×را کنیزی به نام سمانه و مشهور به ام الفضل معرفی کردهاند.1 وطن جناب سمانه، در گزارشهای دیگری مغرب عربی مشخصشده است.2 بر اساس گزارشی که مسعودی از محمد بن فرج رخجی، وکیل امام جواد × نقل میکند، محمد ازسوی امام مأموریت یافته تا جناب سمانه مغربیِ را از یکی از بردهداران سامرا خریداری کند.
این بردهداران کنیزان مولده را بدون واسطه از زن تربیت کنندشان دریافت میکرد. بر اساس این گزارش سمانه تا پیش از آن در اختیار هیچکس قرار نگرفته بوده و با توجه به کمالاتش، پس از چانهزنی او را به قیمت شصت سکه طلا خریدند.3 وکیلان امام هادی× محمد بن فرج و علی بن مهزیار شایستگیهاکمالات معنوی مادر آن حضرت را از زبان امام بازگو کردهاند. آن حضرت مادرش را دارای معرفت به جایگاه امام و زنی محفوظ از کید و پلیدیهای شیطان و در سطح مادر سایر صدیقان و صالحان دانست.4 این منابع تنها از ام الفضل دختر مأمون عباسی بهعنوان همسر عقدی و رسمی امام جوادنامبردهاند ودیگر فرزندان آن حضرت را نیز از کنیزان دانستهاند.5 در منابع از همسران امام هادی نیز سخن چندانی به میان نیامده است.
آنان همسر امام هادی و مادربزرگوار امام عسکری را نیز کنیزی به نام حدیث یا یا سوسن، حدیثه6 یا سلیل از اهالی نوبه7 شناساندهاند. وی نیز از زنان برگزیده و با کمال عصر خود و به نام های »سلیل، حدیثه، حربیه« معروف مشهور بود.8 قبل از آنکه امام هادی با سلیل ازدواج کند، امام جواد×در وصفش فرموده بود: »»سلیل«، یعنی بیرون کشیده از هر آفت و پلیدی و ناپاکی « و به او مژده داد که: » ای سلیل! زود است خداوند به تو، حجت خود را عطا فرماید که زمین را از عدل پر کند، بعد از آنکه از ستم پر شده باشد.« همچنین امام هادی نیز سلول را ستوده و فرمود:سلولٌ»مسلولهٌ من الآفات و الانجاس« سلول - یکی از القاب سوسن - از بدی ها و آلودگی ها پاک است1.« فضیلت و توانایی جناب سوسن به قدری بود که در دوران اضطراب و سرگردانی شیعه به هنگام
شهادت امام حسن عسکری، با راهنمایی جناب حکیمه دختر امام جواد×به عنوان پناهگاه و وصی امام در برههای معرفی شد.2 با توجه به دستور قرآن کریم که ازدواج با کنیز را پس از ناممکن بودن ازدواج با زنان آزاد جایزمیداند، 3 این سؤال مطرح است که چرا پدر امام هادی، جوادالائمه ×با زنی آزاد ازدواج نکرد تا از او دارای فرزندی گردد که امام شود و چرا امام هادی× نیز تنها از کنیز خود دارای فرزند شده و گزارشی از ازدواج وی با زنان آزاد وجود ندارد؟با بررسی سیره امامان دیگر درمییابیم که امامان متعددی از شیعه نیز مانند امام هادی کنیز زاده بودند. امام سجاد، امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام عسکری و امام زمان Aاز کنیزانی، با قومیتهای مختلف مانند ایرانی و مغربی و نوبهای و بربرو رومی به دنیا آمدهاند. از سوی دیگر این مسئله نشان میدهد که برخی از امامان یعنی امام حسین و امام رضا و امام جواد A در کنار همسران خود با کنیزان ازدواجکردهاند.
در زندگی برخی دیگر از امامان نیز مانند امام کاظم و امام هادی و امام عسکریA ازدواج رسمیای ثبت نشده و تنها با کنیزانشان ازدواجکردهاند، درحالیکه زنان شایسته در قبایل بنیهاشم و اهلبیت پیامبر اکرم در آن زمان وجود داشتند. سؤالی که در این مقاله به دنبال پاسخ به آن هستیم این است که چگونه امام هادی و سایر این امامان باوجود دستور قرآن کریم، در این باره، با کنیزان ازدواجکردهاند و از آنها دارای فرزند شدهاند و چرا با زنان بنیهاشم ازدواجنکردهاند؟ نویسنده با بررسی منابع تاریخی و سیره معصومان به این نتیجه رسید که در منابع و پژوهش های مربوط، بسیار گذرا و سریع به معرفی مادران این امامان پرداختهاند و متأسفانه اثری که به این سؤال پرداخته باشد، یافت نشد.
