بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار دارای رویکردی جامع، طبیعت گرا و انسان مدار و دربردارنده مفاهیم ارزشمندی در زمینه ی حفظ، ارتقا و بهبود سلامت انسان ها و نظام های اکولوژیکی در بلند مدت و تامین نیازهای بشری، بدون از بین بردن توانایی نسل آینده است و رسیدن به پویایی اقتصادی، محیط زیست قابل زندگی و برابری اجتماعی از ابعاد مهم آن بشمار می آید. اهداف توسعه پایدار در همه سطوح سازمان فضایی اجرا می شود لیکن سطح شهری، به علت تمرکز پیوسته رو به رشد جمعیت و فعالیت های اقتصادی، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، توجه بیشتری را جلب کرده است. مطرح شدن توسعه پایدار، به عنوان شعار اصلی هزاره ی سوم نیز ناشی از اثرات شهرها بر گستره ی زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است.
توسعه پایدار ارایه راه حلهایی در مقابل الگوهای سنتی و کالبدی، اجتماعی، اقتصادی توسعه را شامل می گردد که بتواند از بروز مسایلی هم چون نابودی منابع طبیعی، تخریب اکوسیستم ها رواج بی عدالتی، آلودگی، افزایش بی رویه جمعیت و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری می کند. روند پژوهش این گفتار از جمع بندی تعاریف آغاز و به اصول، اهداف و شاخص های توسعه پایدار شهری و چگونگی دستیابی به آن و نیز راه کارهایی در این زمینه پرداخته است.
مقدمه
در سال 1968 میلادی مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم به برگزاری اجلاس بینالمللی محیط زیست گرفت و در نتیجه اولین کنفرانس سازمان مللمتحد درباره محیط زیست در ژوئن سال 1972 در استکهلم برگزار گردید و محیط را وارد دستور کار بینالمللی ساخت. محیط زیست را وارد دستور کار بینالمللی ساخت. در سال 1987کمیته محیط زیست انسانی به ریاست برونتلاند مسائل زیست محیطی جهان را مورد بررسی قرار داده و در نهایت گزارش آن تحت عنوان" آینده مشترک ما" به سازمان ملل متحد ارائه نمود.
واژه توسعه پایدار برای نخستین بار در این گزارش مطرح شد.20 سال بعد در شهر ریودوژانیرو و اجلاس سران زمین برگزار شد. در این زمان به نظر میرسید که دیدگاهها در مورد توسعه طی زمان تغییر کرده و از دیدگاه اولیه توسعه اقتصادی به سوی توسعه اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی ارتقا یافت. در این کنفرانس برنامهای جهت عملی نمودن توسعه پایدار تحت دستور کار 21 تدوین گشت که مفهوم اصلی زیر بیان گردید: اداره و بهرهبرداری صحیح و کارا از منابع پایه، منابع طبیعی منابع مالی و منابع انسانی به منظور دستیابی به الگوی مصرف مناسب و مطلوب و به کارگیری امکانات فنی و تشکلات مناسب که تأمین کننده نیاز نسلهای امروز و نسل-های آینده میباشد.[22]
ویژگی عصر ما شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعهی شهرهای کوچک و بزرگ است شهرنشینی بیش از پنج هزار سال قدمت دارد .به سال 1900 میلادی از هر هشت نفر فقط یک نفر در مناطق شهر ی زندگی میکرده است .[23] در سال 1950 جمعیت شهری جهان 737 میلیون نفر یا 29درصد کل جهان بودو تا سال 1995 این میزان به 2603 میلیون یا 45 درصد از کل جمعیت جهان افزایش یافته است. بنابر برآوردها نواحی شهری در سال 2000،نزدیک به 50 درصد جمعیت جهان را مأوا و مسکن دادهاند. طی دوره 1990 تا 2030 ، جمعیت نواحی شهری تا حدود 3/3 میلیارد نفر رشد خواهد کرد، از این میزان 90 درصد در نقاط شهری کشورهای در حال توسعه خواهند بود .[3]
کلمه پایدار از زمانی مورد استفاده قرار گرفت که بحث به کار گرفتن و مدیریت منابع قابل تجدید مانند جنگل و منابع غذایی دریایی، به شرطی که منابع آینده این زمینهها صدمه نبینند مورد توجه قرار کرفت. طرفدارن این نظریه آن را چنین تعریف کردهاند: نگهداری از اوضاع موجود شرایط اکولوژیکی که لازمه تأمین سطح قابل قبولی از رفاه زندگی انسانی در شهرها باشد و همچنین در نظر گرفتن شرایط زندگی نسل آینده نیز مورد نظر باشد.[19]
توسعه پایدار شهری به دنبال ساختن یک شهر نسبتاً ایدهآل و آرمانی استکه در آن هم شهروندان معاصر از یک زندگی نسبتاً خوب برخوردار شوند و هم تواناییهای نسل آینده برای برآورده کردن نیازهایشان به مخاطره نیفتند؛ یعنی این که نسل حاضر در فراهم کردن شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زندگی باشد که در آن به توانند نیازهای زیستی و معنوی کل افراد جامعه را در حد مطلوب تأمین کند.[26]
شهری با سهولت دسترسی و ارتباط: شهری که درآن فعالیت های اجتماعی در عرصههای عمومی بارور، تشویق و تقویت گردد و برقرای ارتباطات به صورت چهره به چهره و تبادل اطلاعات با استفاده از فناوریهای نوین صورت پذیزفته و روز به روز افزایش و تحقق یابد. شهری متنوع: جای که طیف گستردهای از فعالیتهای سازگار به طور همزمان صورت گرفته و سر زندگی و شادابی و تحرک حیاط عمومی و اجتماعی را موجب گردد.
با توجه به ویژگیهای فوق میتوان گفت که توسعه پایدار شهری مبتنی بر دو رویکرد اساسی ذیل میباشد : توسعه شهری برای رسیدن به ویژگیهای بر شمرده شده شهر پایدار ، اهداف بنیادی تعیین شدهای دارد که برنامهها فعالیتها را برای حصول این ویژگیها جهت میدهد . -1 توسعه شهری با هرگونه انتشار آلودگیها و آسیبهای محیطی ناشی از فعالیت های نا سازگار انسان به هر میزان که باشد، مغایرت و مخالفت اساسی دارد. بر مبنای این دو رویکرد،تاکید میگردد که توسعه پایدار شهری فرآیندی است که هدف آن ایجاد شهری مطابق با نیازهای اساسی انسان و از لحاظ عملکرد مکانی مناسب برای زندگی نسلها و حال و آینده است .
توسعه پایدار شهری مستلزم موفقیت در تحقق اهداف کیفی شهر مشروط بر فراهم نمودن شرایط عدالت و برابری درون نسلی و برابری درون کشوری ، برابری بین کشورها و مهم تر از همه برابری های بین نسل ها - نسل حاضر و آتی - . همچنین مراقیبت در بکار گیری ذخایر و منابع طبیعی شهر و پیرامون آن به گونهای که مصرف و استفاده از آن نباید فراتر از توان باز تولید آن باشد. در این چارچوب و با توجه به حوزهی توسعه پایدار شامل حوزه زیست محیطی، حوزه اقتصادی و حوزه اجتماعی که اهداف هر کدام به ترتیب: شامل تعاد بوم شناختی،عقلانیت اقتصادی و تعادل اجتماعی است. پایداری شهری و توسعه پایدار شهری معمول علل ذیل میباشد:[10]
وجود یک اقتصاد پایدار شهری که موجب کارو ثروت در شهر می-گردد.
- همبستگی و انسجام شهری.
- سرپناه پایدار شهری موجب اکوسیستمهای با دوام و پایدار.
- دسترسی پایدار شهری که موجب حفظ، افزایش و تقویت قابلیت-های تحرک اجتماعی میشود.
- زندگی پایدار شهری موجد یک شهر زنده، پویا و شادب.
- مردم سالاری پایدار شهری موجد توانمند سازی حقوق و هزینه شهروندی.
- حکمروایی مناسب موجد مشارکت مردم در تصمیمگیریها. به طور کلی هر نوع راهکار توسعه پایدارشهری که آلودگی و کاربد انرژی کمتر را فراهم سازد نیاز به سفر به ویژه سفر باخودرو را به حداقل رساند، امکان دسترسی پیاده و با دوچرخه را گسترش دهد، بیشترین پتانسیل را برای سفرهای عمومی فراهم سازد و در یک کلام هرآنچه که موجب حفظ ارتقاء کیفیت زندگی حال و آینده گردد، در زمره شاخصها، الزامات و عامل ایجاد و تعیین توسعه پایدار شهری به حساب میآید. شاخص های توسعه پایدار شهری کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، اصول زیر را به عنوان ویژگی های ضروری یک شهر پایدار عنوان می کند:
-1افزایش فرصت های اقتصادی و اجتماعی، به گونه ای که ساکنان-شهری را پوشش دهد
-2کاهش سهم انرژی در رشد شهری
-3استفاده بهینه در مصرف آب، زمین و سایر منابعی که مورد نیاز چنین رشد شهری است.
4 -کمینه کردن میزان تولید زباله و فاضلاب و بیشینه کردن بازیافت از پسماندها
-5ایجاد سیستم های مدیریت با قدرت و کارایی کافی جهت نیل به اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی
-6سوق دادن فن آوری های مورد استفاده در شهر به سمت اهداف توسعه پایدار
-7تقویت توان مناطق مختلف شهری، در راستای جلوگیری با پاسخ گویی به تهدیدات و اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی که در نتیجه عوامل طبیعی یا انسانی به وجود می آیند، همچنین انعطاف پذیری در روبرویی با اختلالات غیرمنتظره در سیستم شهر. در این ارتباط شهر پایدار شهری است که در آن بهبود در عدالت اجتماعی، تنوع و امکان زندگی با کیفیت مطلوب تحقق یابد.[18]
