بخشی از مقاله
چکیده
در دنیاي رقابتی کسب و کار امروز، آگاهی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر عملکرد سازمان ها و همچنین تعیین میزان اولویت هر یک جهت فرایند تصمیم گیري در مورد استراتژي هاي سازمان، از عوامل کلیدي در تداوم حضور آن ها در این عرصه می باشد. لذا در پژوهش حاضر به شناسایی و اولویت بندي عوامل موثر بر عملکرد شرکت فولاد اکسین بر اساس شاخص هاي کارت امتیازي متوازن که یکی از روش هاي نوین ارزیابی عملکرد سازمان ها بوده می پردازیم. براي اولویت بندي شاخص هاي مختلف موثر بر عملکرد شرکت، ابتدا باید شاخص هاي کلیدي موثر بر عملکرد شرکت شناسایی شده و سپس با استفاده از روش علمی مناسب، اولویت بندي گردند.
همچنین با توجه به امکان وجود معیارهاي متعدد، استفاده از روش هاي مختلف براي وزن دهی به عوامل، ضروري می باشد. در این روشها، اهمیت هر عامل اندازه گیري شده و در تصمیم گیري تاثیر داده می شود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش روش تحلیل شبکه اي می باشد و به منظور تعیین ارتباطات بین معیارها از تکنیک دیماتل استفاده شده است.
با توجه به جایگاه شرکت فولاد اکسین در صنعت فولاد کشور، انجام چنین پژوهشی جهت حفظ و بهبود جایگاه آن در این زمینه ضروري به نظر می رسد. مدل، سازمان را از چهار منظر مالی، مشتري ، فرآیندهاي داخلی و رشد و یادگیري بر اساس شاخص هاي کارت امتیازي متوازن مورد ارزیابی قرار می دهد. نتایج تحقیق نشان میدهد که براي پرشدن شکاف بین عملکرد موجود و مطلوب شرکت در بعد مالی باید بر روي یکسري شاخصها تاکید بیشتري شود و همچنین بین عملکرد موجود و مطلوب شرکت در بعد رشد و یادگیري تفاوت معناداري وجود دارد که باید با بهبود شاخصهاي رشد و یادگیري این مساله حل شود.
-1مقدمه
موضوع ارزیابی عملکرد با استفاده از شناسایی شاخص هاي موثر بر عملکرد هم در مباحث مدیریتی و عملی و هم در مباحث آموزشی،بااستقبال زیادي روبه روشده است. سازمانها نیاز دارندکه با پیاده سازي یک سیستم ارزیابی عملکرد استفاده از منابع را هدایت وارزیابی کنند تا بتوانند مسیرخود براي رسیدن به اهداف مورد نظر به صورت مناسب تري کنترل و مدیریت کنند. بنابراین، مدیران ارشد سازمان ها همواره در جستجوي راه حلی براي حصول اطمینان از اجراي استراتژي هاي خود بوده اند و در این میان رو ش هاي ارزیابی عملکرد را به عنوان ابزاري جهت کنترل و اجراي استراتژ ي هاي خود برگزیده اند؛ اما ویژگی هاي عصر اقتصاد مبتنی بر دانش و اطلاعات، کار آمدي روش هاي ارزیابی عملکرد سنتی را که براي سازما ن ها در عصر اقتصاد صنعتی مناسب به نظر می رسیدند، به شدت زیر سؤال برده است
در چنین شرایطی، روش ارزیابی متوازن ابتدا به عنوان یک روش نوین ارزیابی عملکرد و سپس به عنوان ابزاري جهت کمک به تحقق استراتژي و یا به عبارت بهتر سیستمی براي مدیریت بر استراتژي، توسط رابرت کاپلان استاد صاحب نام دانشگاه هاروارد و دیوید نورتون مشاور برجسته ي مدیریت در آمریکا مطرح شد و از سوي صاحب نظران مدیریت و مدیران ساز ما نها به شدت مورد استقبال قرار گرفت
براساس مطالعات صورت گرفته حمید شاه بندر زاده - 1386 - با انجام پژوهشی تحت عنوان » تدوین مدلی به منظور شناسایی و رتبه بندي شاخص هاي ارزیابی استراتژیک سیستم بانکی با استفاده از رویکرد جدید کارت امتیازي متوازن «، به رتبه بندي شاخص هاي بانک بر پایه مدل کارت امتیازي متوازن پرداخته که در آن به طور کلی 163 شاخص شناسایی شده و وزن و اهمیت شاخص هاي زیر مجموعه هر کدام از چشم اندازها نیز تحت عنوان شاخص هاي فرعی آورده شده است که از این تعداد، 127 شاخص از مستندات مالی شعب استخراج و 36 شاخص نیز از نظرسنجی از خبرگان بانکی به دست آمده است.
عرب مازار و همکاران - 1388 - در پژوهشی تحت عنوان » ارزیابی عملکرد امور مالیاتی شهر تهران بر پایه مدل کارت امتیازي متوازن« به این نتیجه دست یافتند که عملکرد امور مالیاتی شهر تهران در وضعیت مطلوبی قرار دارد. از مهمترین نتایجی که در خلال تحقیق به دست آمد، آگاهی از وجود تفکر استراتژیک در مدیریت ارشد امور مالیاتی شهر تهران می باشد.
دکتر اسفنذیار زبردست - 1388 - در مقاله اي تحت عنوان » کاربرد فرایند تحلیل شبکه اي - ANP - در برنامه ریزي شهري و منطقه اي« به این نتیجه رسید که فرایند تحلیل شبکه اي ضمن حفظ کلیه قابلیت ھایAHP از جمله سادگی، انعطاف پذیري، به کارگیري معیارهاي کمی و کیفی به طور همزمان، قابلیت بررسی سازگاري در قضاوت ها و امکان رتبه بندي نهایی گزینه ها، می تواند بر محدودیت هاي جدي آن از جمله در نظر نگرفتن وابستگی هاي متقابل بین عناصر تصمیم و فرض اینکه ارتباط بین عناصر تصمیم، سلسله مراتبی و یک طرفه است، فایق آمده و چارچوب مناسبی را براي تحلیل مسائل شهري فراهم آورد.
هالیکاینن و دیگران - 2009 - از تکنیک ANP و طراحی مدلی به کمک آن براي یافتن توالی پیاده سازي ماژول هاي ERP استفاده کردند.رزمی و دیگران - 2009 - به منظور یافتن راهی جهت کاهش تعداد شکست ها در ابتداي فرایند پیاده سازيERP ، مدلی بر فرایند تحلیل شبکه اي براي بررسی میزان آمادگی سازمان ها در مسئله پذیرش ERP ارائه دادند.لذا در این مقاله به شناسایی و رتبه بندي شاخص هاي تاثیرگذار بر عملکرد شرکت فولاد اکسین خوزستان بر اساس کارت امتیازي متوازن با استفاده از مدل ANP و همچنین استفاده از روش دیماتل براي یافتن ارتباطات بین معیارها در ANP پرداخته شده است .
-2کارت امتیازي متوازن
رابرت کاپلان و دیوید نورتون به عنوان معروف ترین چهره هاي نظریه کارت امتیازي متوازن به شمار می روند. این رویکرد، براي نخستین مرتبه در یکی از مقالات نشریه هاروارد بیزینس ریویو در سال 1992 با عنوان » کارت امتیازهاي متوازن: تدابیري که عملکرد را هدایت می کنند « مطرح شد. مقصود اصلی کاپلان و نورتون این بود که » شما هر آنچه را می سنجید که به دست آورده اید -
جنبه هاي مختلف مورد نظر در این مدل، پاسخگویی به چهار سوال اساسی زیر را امکان پذیر می سازد.
1. نگاه ها به سهامداران چگونه است؟ - جنبه مالی -
2. در چه زمینه هایی بایستی خوب عمل کنیم؟ - جنبه داخلی کسب و کار -
3. نگاه مشتریان به ما چگونه است؟ - جنبه مشتري -
4. چگونه می توانیم به بهبود و خلق ارزش ادامه دهیم؟ - جنبه یادیگري و نوآوري -
-3تکنیک تحلیل شبکه اي
مراحل روش تحلیل شبکه
گام :1 ساخت مدل وپیکربندي مسأله
تعیین روابط موجود در ساختار شبکهاي یا تعیین درجه وابستگیهاي متقابل بین معیارها باهم و گزینه ها، مهمترین کار روش تحلیل شبکه است. ارتباط و وابستگی میتوانند به شکل ارتباط سطوح مختلف شبکه به صورت خارجی یا داخلی باشد. اهمیت نسبی هرعضو از مجموعه در سطح مربوط به خود، مشابه روش تحلیل سلسلهمراتبی به کمک مجموعه اي از مقایسههاي زوجی انجام میپذیرد.
گام:2 تشکیل ماتریسهاي مقایسه زوجی و محاسبه بردارهاي وزن - براساس طیف ساعتی - گام :3 تشکیل سوپر ماتریس
گام :4 محاسبه سوپر ماتریس وزن دار شده گام :5 نرمال کردن وزنهاي به دست آمده با در نظرگرفتن هرخوشه.
در متد ANP تصمیمگیرندگان و خبرگانی که نظرات خود را اعلام داشتهاند باید آزمون سازگاري بر روي آنها انجام گیرد. که این آزمون براساس نسبتهاي سازگاري - CR - 2 ماتریس مقایسهاي انجام میگیرد.
- 1 - محاسبه نسبت سازگاري CR = که در آن CIشاخص ازگاري ماتریس مقایسه زوجی بودده و با استفاده از بزرگترین مقدار بردار ویژه - - λو بعد آنn توسط رابطه - 2 - برآورد می گردد.
- 2 - محاسبه شاخص سازگاري CI= پس از اطمینان از سازگاري ماتریسهاي مقایسات زوجی ،وزن هر عنصر در هر زیرگروه تعیین می شود.
تکنیک بردار ویژه از جمله روشهاي مناسب در این زمینه می باشد که در این صورت وزن هر عنصر از طریق معادله زیر تعیین می گردد.
بدین ترتیب در صورتیکهni a نشاندهنده تعدادعناصر مجموعه si بوده و بیانگر وزن عنصر k ام از زیر مجموعه i ام در مقایسه با عنصر یکم ازwزیرمجموعه j ام باشد،آنگاه ماتریس قضاوت براي عناصر زیر مجموعه i ام در رابطه با عناصر موجود از زیرگروه j ام بهقرار زیر است و سرانجام ماتریس نهایی براي مقایسات از کلیه زیرمجموعه ها با هریک از زیر مجموعه هاي دیگر معروف به سوپرماتریس به صورت زیر تشکیل می شود:
ارجهیت نهایی براي هر عنصر. …از هر زیر گروه بر طبق استدلال ساعتی3 که بر اساس پروسه هاي مارکوف استوار است ،از طریق حد زیر قابل بیان می باشد
-4تکنیک دیماتل
تکنیک دیماتل توسط فونتلا4 و گابیوس5 به سال1971 ارائه شد . در واقع تکنیک دیماتل داراي دو کارکرد عمده می باشد. در نظرگرفتن ارتباطات متقابل؛ کارکرد دوم آن ساختاردهی به عوامل پیچیده در قالب گروههاي علت و معلولی. این مورد یکی از مهمترین کارکردها و یکی از مهم ترین دلایل کاربرد فراوان آن در فرایندهاي حل مسئله است.الگوریتم اجراي تکنیک دیماتل در پنج مرحله پیادهسازي میشود:
-4-1 تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم - - : براي شناسائی الگوي روابط میان n معیار ابتدا یک ماتریس n×n تشکیل میشود. از یک طیف با امتیاز 0 تا 4 براي امتیازدهی استفاده میشود.. همچنین برخلاف تکنیکهاي AHP و ANP در اینجا شرط معکوسی برقرار نیست.
اگر از دیدگاه بیش از یک نفر استفاده شود، از میانگین ساده نظرات استفاده میشود و ماتریس ارتباط مستقیم M را تشکیل میدهیم
-4-4 محاسبه ماتریس روابط داخلی و تعیین نقشه شبکه روابط : - NRM - باید ارزش آستانه6 محاسبه شود. و شبکه روابط قابل اعتنا را ترسیم کرد. تنها روابطی که مقادیر آنها در ماتریس T از مقدار آستانه بزرگتر باشد در NRM نمایش داده خواهد شد. براي محاسبه مقدار آستانه روابط کافی است تا میانگین مقادیر ماتریس T محاسبه شود. بعد تمامی مقادیر ماتریس T که کوچکتر از آستانه باشد صفر شده یعنی آن رابطه علی در نظر گرفته نمیشود - زنگ7 و همکاران، . - 2007 از این ماتریس میتوان براي نمایش ارتباطات داخلی در سوپرماتریس ANP استفاده کرد.
-4-5 ایجاد نمودار علی8
- جمع عناصر هر سطر - D - - میزان تاثیر گذاري متغیرها -
- جمع عناصر هر ستون - R - - میزان تاثیرپذیري متغیرها -
- بردار افقی - D + R - میزان تاثیر و تاثر - تعامل - عامل مورد نظر در سیستم است
- بردار عمودي - D - R - ،بطور کلی اگر D - R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علی محسوب میشود و اگر منفی باشد، معلول محسوب میشود.
- در نهایت یک دستگاه مختصات دکارتی ترسیم میشود. در این دستگاه محور طولی مقادیر D + R و محور عرضی براساس D - R میباشد.
-5شناسایی شاخص هاي نهایی
این مدل جهت استفاده در شرکت فولاد اکسین مورد استفاده قرار گرفته و بر اي جمع آوري اطلاعات از روش پرسشنامه اي استفاده شده و معیارهاي اصلی براساس کارت امتیازي متوازن بوده و اطلاعات مورد نیاز جهت تعیین استراتژي ها، اهداف عملیاتی، شاخص ها و هدف گذاري هاي مربوطه با مراجعه به اسناد و مدارك موجود در شرکت و مصاحبه با مدیران و کارشناسان تعیین گردید. نهایتا با استفاده از نرم افزار Super Decision مدل مورد نظر حل و رتبه بندي صورت می گیرد.
جدول :1 شاخصهاي اصلی و زیر معیار هاي مربوط
