بخشی از مقاله
نقش ارزشیابی در برنامه ریزی درسی
چکیده:
ارزشیابی آموزشی روشی برای مقایسه ی وضع موجود با وضع مطلوب ، ابزاری موثر و مفید برای کارایی نظام آموزشی است . معلمان باید به عنوان مدیران کلاس های درس برای تصمیم گیری های آموزشی و درسی در کلاس از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در جریان بهبود فعالیت های یادگیری دانش آموزان بهره ها ببرند . توجه و روی آوری به ارزشیابی مستمر در نظام آموزشی و ×توسعه و تحول آن همواره چنین اهدافی را دنبال خواهد کرد:
- 1× تغییر و تحول بنیادی نظام ارزشیابی در آموزش وپرورش
- 2× تغییر و تحول بنیادی در ساختار و قوانین مربوط به ارزشیابی و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
- 3× تغییر و تحول بنیادی در سیستم ارزشیابی مستمر
- 4× تغییر و تحول بنیادی در طراحی آموزشی و برنامه ریزی درسی
- 5× تغییر و تحول بنیادی در فرآیند یاددهی - یادگیری
تحقق اهداف فوق زمینه را برای همگام شدن نظام ارزشیابی آموزشی با تحولات جهانی آموزش وپرورش تسهیل خواهد کرد و ×آموزش وپرورش کشور را پویایی می بخشد
×واژه های کلیدی: ارزشیابی، برنامه ریزی درسی، ارزشیابی برنامه درسی
تعریف ارزشیابی :
ارزیابی آموزشی عبارت از انعکاس فعالیت های یک واحد یا پدیده ی آموزشی در جهت بهبود و پیشرفت برنامه ها و فعالیت ها برای نیل به بازده و برون داد مورد نظر. (عباس بازرگان(1380
هدف های ارزشیابی
ارزشیابی وسیله ای برای رسیدن به اهداف زیر می باشد:
- 1 شناخت توانایی و زمینه های علمی شاگردان و تصمیم گیری بری انجام فعالیت های بعدی آموزشی
1
- 2 شناساندن هدف های آموزشی در فرآیند تدریس - 3 بهبود و اصلاح فعالیت های آموزشی - 4 شناخت نارسایی های آموزشی شاگردان و ترمیم آنها - 5 ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در دانش آموزان -6 ارتقای دانش آموزان دسته بندی ارزشیابی های آموزشی با توجه به زمان و هدف استفاده از آنها:
.1ارزشیابی آغازین .2ارزشیابی تشخیصی .3ارزشیابی تکوینی .4ارزشیابی پایانی
ارزشیابی توصیفی:
این طرح الگوی کیفی است که تلاش می کند بر خلاف الگو های رایج ارزشیابی ،به جای کمی نگری از طریق توجه به معیار های برنامه درسی و آموزشی،به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و توصیفی از ضعیت آنها ارائه دهد و ارزشیابی را در خدمت آموزش و یادگیری قرار دهد.
نقش ارزشیابی در ارتباط با اجزا نظام آموزشی:
.1 نقش نظارت بر اهداف .2 نقش نظارت بر برنامه ها .3 نقش نظارت بر ابزار و روش اجرای برنامه .4 نقش بازخورد دهنده .5 نقش ارائه دهنده اطلاعات .6 نقش هدایت کننده شیوه مطالعه دانش آموزان و شیوه تدریس معلمان .7 نقش ارتباطی ارزشیابی
مقدمه :
سازمان های آموزشی جهت تحقق اهداف به ارزشیابی برنامه های خود نیاز مبرمی دارند تا معلوم شود که اقدامات و عملیات انجام شده تا چه حد با ملاک ها و موازین پیش بینی شده تطابق دارند . امروزه ارزشیابی در سازمان های آموزشی بازوانی قوی برای مدیران و معلمان است که به کمک آنها می توان در مورد قطع ، ادامه ، اصلاح یا تعدیل و توسعه برنامه های آموزشی و درسی تصمیم گیری نمود زیر بنای مشکلات و مسائل نظام آموزشی ایران ، ضعف یا فقدان ارزشیابی مطلوب و عدم توجه به اصول ارزشیابی است . ارزشیابی
ها منبع تصمیم گیری قرار نمی گیرند ومفهوم ارزشیابی جایگاه علمی و واقعی خود را به دست نیاورده است هنوز ارزشیابی در نظام آموزشی به خاطر سابقه ی فرهنگی و تاریخی ، مترادف بازرسی ، مچ گیری و تفتیش تصور می شود و عوامل متعددی از قبیل روش های نامناسب اجرایی و فقدان افراد متخصص ارزشیابی آموزشی ، متاسفانه این تصور را قوت می بخشد به طوری که ترس و واهمه از ارزشیابی و مقاومت در برابر آن همواره از مسائل و مشکلات مبتلا به نظام آموزشی به شمار می رود
.
از طرف دیگر ، ارزشیابی میزان موفقیت هدف ها را نشان می دهد و به طور مستمر و مداوم برنامه های آموزشی را می سنجد ، بنابر این اگر برنامه های آموزشی و درسی و فرآیند یاددهی –یادگیری دائماً در حال ارزشیابی نباشند ، آموزش وپرورش حال پویایی خود را از دست میدهد و حالتی ایستا به خود می گیرد . زیرا معایب و محاسن آن مشخص نمی شود وچنین موقعیتی با روح آموزش وپرورش سازگار نیست .
به طور کلی هدف ارزشیابی آن است که میزان نزدیکی به نتیجه ی مورد نظر را نشان دهد و همچنین روشن نماید که تغییرهای ناشی از اجرا، تاچه حد در نیل به هدف های مطلوب موثر واقع گردیده است . به عبارت دیگر در ارزشیابی منظور آن است که روشن شود آیا موضوع مورد نظر مطابق با طرحی که برای اجرای آن تنظیم یافته ، انجام گرفته است یا نه ، در صورتیکه نتایج عملیات از مسیری که نیل به هدف های مطلوب را تامین کند منحرف شده باشد بایدبتوان اقدماتی در جهت جلوگیری از وقوع یا تکرار این
2
قبیل انحرافات انجام داد به زبان ساده تر مقصود از ارزشیابی این است که دریابیم در ابتدا کجا بوده ایم ؟ مطلوب ما چیست ؟ و در این راه تا کجا پیش رفته ایم و همچنین چه طرق و وسایل مفید تری برای نیل به اهداف مور نظر وجود دارد ؟
هدف ارزشیابی روشن نمودن خطاها ، انحراف ها و معایب و محاسن برنامه است وکسب اطلاعات بیشتر که به نوبه ی خود بتواند در اخذ تصمیمات مربوط به برنامه ها موثر باشد در این صورت است که با کشف راه حل های سودمند دست اندارکاران نظام آموزشی را در راه رسیدن به اهداف یاری می بخشد .
ارزشیابی در سازمان های آموزشی در مقایسه با سایر سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا آموزش وپرورش فرآیندی غیر قابل کنترل است و ارزشیابی از آن کار بسیار مشکل و ظریفی می باشد مدرسه به عنوان یک سازمان آموزشی مکانی است که اهداف نظام آموزشی در آن محقق می شود بنابراین ارزشیابی از کلیه ی ارکان و پدیده های آن به ویژه فرآیند یاددهی – یادگیری از اهمیت خاصی برخوردار است طرح مدرسه محوری که به تازگی در نظام آموزشی ایران مطرح شده است . تاکید بر اهمیت همین مطلب است در این طرح که با مفاهیم تفویض اختیار بیشتر ، تمرکز زدایی ، مشارکت و نظایر آن همراه است ، مدرسه و تمامی ارکان و برنامه های آن باید به طور مستمر مورد ارزشیابی قرار گیرد.
ارزشیابی آموزشی روشی برای مقایسه ی وضع موجود با وضع مطلوب ، ابزاری موثر و مفید برای کارایی نظام آموزشی است . معلمان باید به عنوان مدیران کلاس های درس برای تصمیم گیری های آموزشی و درسی در کلاس از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در جریان بهبود فعالیت های یادگیری دانش آموزان بهره ها ببرند . البته ارزشیابی فرآیندی مستمر و دایمی است و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان همانند دیگر ارکان آموزش وپرورش اگر از ارزشیابی های مکرر بی بهره باشد . مشکلات زیادی را دامن گیر جامعه تعلیم و تربیت خواهد کرد توجه و روی آوری به ارزشیابی مستمر در نظام آموزشی و توسعه و تحول آن همواره چنین اهدافی را دنبال خواهد کرد :
- 1 تغییر و تحول بنیادی نظام ارزشیابی در آموزش وپرورش - 2 تغییر و تحول بنیادی در ساختار و قوانین مربوط به ارزشیابی و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی - 3 تغییر و تحول بنیادی در سیستم ارزشیابی مستمر
- 4 تغییر و تحول بنیادی در طراحی آموزشی و برنامه ریزی درسی - 5 تغییر و تحول بنیادی در فرآیند یاددهی – یادگیری
تحقق اهداف فوق زمینه را برای همگام شدن نظام ارزشیابی آموزشی با تحولات جهانی آموزش وپرورش تسهیل خواهد کرد و آموزش وپرورش کشور را پویایی می بخشد.
تعریف ارزشیابی
اولین تعریف رسمی ارزشیابی به نام رالف تایلر ثبت شده است وی ارزشیابی را وسیله ای جهت تعیین میزان موفقیت برنامه در رسیدن به هدف های آموزشی مطلوب مورد نظر می داند ( کیامنش (1373 کرانباخ ارزشیابی را جمع آوری و استفاده از اطلاعات جهت تصمیم گیری در مورد یک برنامه ی آموزشی می داند . به عقیده ی او
تعیین موفقیت یا عدم موفقیت برنامه های آموزشی فقط از طریق جمع آوری اطلاعات در موقعیت های واقعی ، یاددهی – یادگیری امکان پذیر است و هرگونه تصمیم گیری در مورد برنامه ی آموزشی باید براساس اطلاعات جمع آوری شده صورت گیرد .
بی بای درتعریف ارزشیابی می نویسد . ارزشیابی فرآیند جمع آوری و تفسیر نظام دار شواهدی است که در نهایت به قضاوت ارزشی با چشمداشت به اقدامی معین بینجامد . در این تعریف منظور از عبارت اقدامی معین ، اتخاذ تصمیم مناسب جهت بهبود برنامه است.
3
استافل بیم ارزشیابی را فرایند،تعیین کردن،به دست اوردن و فراهم ساختن اطلاعات مفیدی برای قضاوت در تصمیم گیری ها تعریف کردند.
عباس بازرگان ضمن تعریف ارزیابی آموزشی آن را پاسخ گویی به چهار سئوال می داند و می نویسد . ارزیابی آموزشی عبارت از انعکاس فعالیت های یک واحد یا پدیده ی آموزشی در جهت بهبود و پیشرفت برنامه ها و فعالیت ها برای نیل به بازده و برون داد مورد نظر.ارزیابی آموزشی می تواند به چهار سئوال زیر پاسخ دهد .
الف – مطلوبیت هدف آموزشی چه میزان است ؟
ب – مطلوبیت طرح برنامه هایی که باید به هدف ها تحقق بخشند ، چقدر است ؟
ج – مطلوبیت ساز و کار اجرایی هر یک از برنامه های پیش بینی شده چه میزان است ؟
د – مطلوبیت عملکرد برنامه ها چقدر است ؟ ( بازرگان (1380
علی اکبر سیف در تعریف ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می نویسد ، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی عبارت است از سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه ی نتایج حاصل با هدف های آموزشی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوشش های یادگیری دانش آموزان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی ( سیف (1379 در تعاریف بالا از ارزشیابی و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نکات زیر قابل توجه و بررسی است
- 1 در همه تعاریف بر تصمیم گیری به طور مستقیم و غیر مستقیم اشاره شده است . به عبارت عباس بازرگان ضمن تعریف ارزیابی آموزشی آن را پاسخ گویی به چهار سئوال می داند و می نویسد . ارزیابی آموزشی عبارت از انعکاس فعالیت های یک واحد یا پدیده ی آموزشی در جهت بهبود و پیشرفت برنامه ها و فعالیت ها برای نیل به بازده و برون داد مورد نظر.
دیگر در پایان هر ارزشیابی ما باید در جهت بهبود برنامه ی مورد نظر تصمیم مناسبی اتخاذ کنیم زیرا اگر اطلاعات حاصل از ارزشیابی برای تصمیم گیری به کار گرفته نشود ، ارزشیابی بی فایده است به عبارت دیگر هدف اصلی و اساس ارزشیابی تصمیم گیری در جهت بهبود بخشیدن برنامه هاست . البته این بدان معنا نیست که در تصمیم گیری ، معلم یا مدیر به فکر تسویه حساب های شخصی خود با دانش آموزان برآیند زیرا در این صورت است که ارزشیابی به جای فراهم کردن بازخورد برای بهبود بخشیدن برنامه ها ، به منزله ی یک عامل بازخواست کننده برای مواخذه ی دانش آموزان و توجیهی برای برچسب زدن به آن ها در می آید . -2 ارزشیابی وسیله است نه هدف وسیله ای در جهت کمال برنامه ی آموزشی و رفع نواقص و وسیله ای در راه رسیدن به اهداف برنامه .
- 3 ارزشیابی نقش بازخورد را دارد ، بدین معنا که نواقص برنامه را به خود برنامه منعکس می کند ا در چرخه ی سیستم رفع و اصلاح شوند .
- 4 ارزشیابی یک امر مستمر است نه مقطعی یعنی برای مثال فرآیند یاددهی – یادگیری نباید
فقط در زمان های خاصی مورد ارزشیابی قرار گیرد بلکه بایستی به طور مداوم فرآیند مذکور را ارزشیابی کرد و در راه اصلاح آن گام های اساسی را برداشت .
هدف های ارزشیابی
ارزشیابی وسیله ای برای رسیدن به اهداف زیر می باشد:
- 1 شناخت توانایی و زمینه های علمی شاگردان و تصمیم گیری بری انجام فعالیت های بعدی آموزشی
4
- 2 شناساندن هدف های آموزشی در فرآیند تدریس
- 3 بهبود و اصلاح فعالیت های آموزشی - 4 شناخت نارسایی های آموزشی شاگردان و ترمیم آنها
- 5 ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در دانش آموزان - 6 ارتقای دانش آموزان
آنچه مسلم است در اهداف شماره ی 3 و 4 ارزشیابی مستمر را مورد نظر می باشد.
دسته بندی ارزشیابی های آموزشی با توجه به زمان و هدف استفاده از آنها:
از این لحاظ ارزشیابی های آموزشی و آزمون های مورد استفاده آنها به چهار دسته تقسیم می شوند
ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین:
نخستین ارزشیابی معلم که پیش تر انجام فعالیت های آموزشی او به اجرا در می آید ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین نامیده می شود.این نوع ارزشیابی به دو منظور یعنی برای پاسخ دادن به دو پرسش زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
.1آیا یاد گیرندگان بر دانشها و مهارت های پیش نیاز تازه از قبل مسلطند؟
.2یاد گیرندگان چه مقدار از هدف ها و محتوای درس تازه را قبلا یاد گرفته اند؟
هر چند که این ارزشیابی آغازین بسیار مفید است اما همیشه ضروری نیست.اما اجرای ارزشیابی آغازین زمانی ضرورت حتمی دارد که معلم از دانشها و مهارت های قبلی دانش اموزان خود اطلاع کافی نداشته باشد.این ارزشیابی به معلم کمک می کند تا کاستی های یاد گیری دانش آموز را برطرف کند.
