بخشی از مقاله
يادگيري مادام العمر کارکردي جديد براي شبکه هاي اجتماعي
چکيده
شبکه هاي اجتماعي يکي از نوين ترين و پر مخاطب ترين سرويس هاي اينترنتي عصر حاضر است . اين شبکه ها کاربرد هاي متفاوتي دارند و از جنبه هاي گوناگون قابل بررسي مي باشند. با کشيده شـدن دامنـه ي آمـوزش و يادگيري به عرصه ي مجازي بهره گيري از شبکه هاي اجتماعي در اين راستا امري حياتي است . ما در اين مقالـه ضمن تحليل شبکه هاي اجتماعي و گستردگي آنها در ايران به بررسي کارکردهاي آموزشي آنها و بويژه يادگيري مادام العمر مي پردازيم . تعامل و قدرت برقراري ارتباط به عنوان ويژگي مهم اين شبکه ها عنصري تأثير گذار در يادگيري مادام العمر مي باشد. بنابراين اختصاص دادن بخشي از فضاي شبکه هاي اجتماعي بـه صـورت کنتـرل شده براي يادگيري مادام العمر مي تواند زمينه ي پيشرفتي چشمگير و تحولي گسترده را در نظام آموزشـي مـا فراهم کند. در ادامه مزاياي استفاده ي آموزشي در اين شبکه ها تشريح شده است .
کلمات کليدي :
يادگيري مادام العمر، شبکه هاي اجتماعي، يادگيري مجازي، فناوري هاي نوين ، سيستم مديريت محتوا.
مقدمه
در جهـان امـروز بـا پيـدايش تکنولـوژي و فنـاوري جديـد، بسياري از ارتباطات و تعاملات اجتماعي چهـره ي جديـدي به خود گرفته است . اينترنـت جلـوه تـازه اي بـه ارتباطـات اجتماعي بخشيده و مسائل تازه اي را مطرح سـاخته اسـت . در واقع تکنولـوژي هـاي نـوين ارتبـاطي، ايـده موسـوم بـه دهکده ي جهاني را تحقق عيني بخشـيده و مـردم اينـک در جهاني زندگي مي کنند که بيش از پـيش بـه تسـخير ايـن فناوري هـا در آمـده اسـت . مبنـا و هـدف اصـلي اينترنـت ، برداشتن فاصله جغرافيايي بين انسان هـاي سرتاسـر دنيـا و ايجاد تحول در عرصـه اطلاعـات و تبـادل اطلاعـات اسـت .
اينترنت کار خـود را بـه عنـوان ابـزار ارتبـاط دانشـمندان و خصوصا جهت تبادل داده ها و منابع تحقيقاتي، يا به عبارتي جهت خلق اجتماعي علمـي شـروع کـرد و بـه مـرور زمـان توانست خود را تا سطح برقراري ارتباط بين افـراد از طريـق پست الکترونيکي ارتقإ بخشد. وبلاگ ها و وب سايت ها، نرم افزارهاي گفتگوي آنلاين و سرويس هاي پسـت الکترونيـک برخي از امکانات جديدي بودنـد کـه در پرتـوي اينترنـت و شبکه جهاني وب در اختيار کاربران قرار گرفتند.
در حالي کـه کسـي تصـور نمـي کـرد کـه روزي جنبـه ي اجتماعي اينترنت به صورت کاربرد اصلي آن درآيـد، شـبکه هاي اجتماعي اينترنتي پاي به عرصه ي وجود گذاشـتند. در حال حاظر شبکه هاي اجتماعي در بين کاربران چنان مورد استقبال قرار گرفته که به جرأت مي توان گفت يکي از تأثير گذارترين سرويس هاي ارائه شده در اينترنت و وب دو است که در سال هاي اخيـر تحـول شـگرفي در نظـام اجتمـاعي کشور هاي مختلف جهان بوجود آورده ]١[.
از سال ٢٠٠٥ تا کنون موضوع شبکه هاي اجتماعي مجازي اصلي ترين مشغله کـاربران اينترنـت در دنيـا و بـه تبـع آن ايران بوده است . شبکه هاي اجتماعي مجازي در حال حاضر قوي ترين رسانه بر خط در دنيا به شمار مي روند. اين شبکه ها به دليل تکثر و تنوع محتوايي و قابليت هاي متععـد نـرم افزاري و اينترنتي با استقبال وسيعي توسط کـاربران مواجـه شده اند. وجه مشترک اين شبکه ها، قـدرت برقـراري نظـام شبکه اي ميان دوستان و همفکران کاربران به صورت منظم و سامان مند است [٢].
امروزه شبکه هاي اجتماعي تأثير حياتي بر زندگي ما دارنـد بــه طــوري کــه در بســياري از عرصــه همچــون ؛ عرصــه ي سياسي، عرصه ي اقتصادي و عرصه ي آموزشي به کـار مـي روند [٣]. در عرصه ي آموزشي اين ابزار پيشرفته ي ارتبـاطي حتي شيوه ي برقراري ارتباط بـين اسـتاد و شـاگرد و روش تدريس در سطوح دانشگاهي را هم متحول ساخته است . اين امر به طور اساسي قابليت انجام تحقيقات توسـط دانشـجو و به اشتراک گذاشتن يافته هاي آنان با ديگران را بالا برده است ]١[. با وجود کـاربري متنـوع ايـن شـبکه هـا در کشـورهاي مختلف ما در اين مقاله سعي مي کنيم استفاده از شبکه هاي اجتماعي در آموزش و بـويژه يـادگيري مـادام العمـر را مـورد بررسي قرار داده و مزاياي استفاده از شبکه هاي اجتمـاعي در اهداف آموزشي را مورد کنکاش قرار دهيم .
1 چهارچوب مفهومي
در عصـر حاضـر، رسـانه هـاي اجتمـاعي عامـل تحـولات و تغييرات محسوب مي شوند؛ زيرا جنس مخاطب اين رسـانه ها منفعل نيست ، بلکه کاربران ، توليد کننده محتوا هسـتند.
امروزه مخاطب رسانه هاي اجتماعي حضور بيشتر و تعاملات سريع تري نسبت به مخاطب رسانه هاي جمعي دارد [٤].
شبکه هاي اجتماعي، نسل جديدي از پايگاه هـايي هسـتند که اين روزها در کانون توجه کـاربران شـبکه هـاي جهـاني اينترنت قرار گرفتـه انـد. ايـن گونـه پايگـاه هـا بـر مبنـاي تشکيلات آنلاين فعاليت مي کنند و هـر کـدام دسـته اي از کاربران اينترنتي با ويژگي خاص را گرد هم مي آورند. شبکه هاي اجتماعي را گونه اي از رسانه هاي اجتماعي مي داننـد که امکان دست يابي به شکل جديدي از برقـراري ارتبـاط و به اشتراک گذاري محتوا در اينترنت را فراهم آورده اند [١].
شبکه هاي اجتماعي مجازي محصول فنـاوري هـاي وب دو هستند. وب دو به آن دسته از فناور هايي اطـلاق مـي شـود که امکان مشـارکت کـاربر در توليـد محتـوا و بـه اشـتراک گذاري اطلاعات شامل ؛ متن ، عکـس ، فـيلم ، پيونـد، فايـل و هرگونه داده ي ديگر را فراهم مي آورند. فناوري هاي وب دو امکان تعامل گسترده ميان کاربران اينترنت و تبادل سريع و گسترده اطلاعات ميان آنها را فراهم مي آورند [٢].
با وجود تعاريف فوق ، جوامع مختلف بر اساس تنوع فرهنگي، امکانات و محدوديت هاي زير ساخت و وضعيت سواد رايانـه اي، برداشت هاي متفاوتي از اين گونه پديده هاي نو ظهـور دارند و به همين دليل از آن پديده ، استفاده ي مناسب و يـا احتمالا با آن مقابله مي کنند [٥].
ميزان شيوع شبکه هاي اجتماعي در ايران
ايرانيان در ميان کاربران اينترنتي و بـه ويـژه در اسـتفاده از امکاناتي مانند وب نويسي هميشه در بـالاترين رده هـا قـرار دارند. کسب رتبه ي چهارم وب نويسي جهان طي سال هاي
٨٣ و ٨٤ توسط وب نويسان ايراني، نشانه ي رويکرد کاربران اينترنتي در ايران به سمت شـبکه هـاي اجتمـاعي مجـازي ارزيابي مي شود. ايراني ها همچنين يکي از فعال ترين گروه هاي کاربران در شبکه هاي اجتماعي مجـازي ماننـد فـيس بوک ١ به شمار مي روند [٢].
ايراني ها در سال هاي ١٣٨٤ تا ١٣٨٥ نصف امريکا يي ها و دو برابر هندي ها، با شش درصد رتبه سوم درميـان اعضـاي ٢ را از آن خود کرده بودنـد. ايـن رقـم البتـه از آمـار اورکات رسمي اين پايگاه به دست مـي آيـد و شـامل ايرانيـاني کـه محل اقامت خود را خارج از کشور ذکر کرده اند، نمي شـود.
گروه هاي پيام نگاري (ايميلي) نيز شـکل ديگـري از شـبکه هاي اجتمـاعي مجـازي را بـه وجـود آورده انـد. در جريـان رخدادهايي مانند پالايش (فيلترينگ )پايگـاه هـاي بـزرگ يـا رخدادهاي سياسي، پايگاه هاي شبکه اجتمـاعي محبوبيـت زيادي پيدا مي کنند؛ چون تنها راه اطلاع رساني فـوري بـه شمار مي روند.
وب گاه هاي عمومي مانند بالاترين ، دنبالـه و پايگـاه هـاي مشابه نيز نوعي شبکه اجتماعي مجازي ايراني به شمار مـي روند که ١٠٠درصد کاربران آن ها از ايران هستند؛ در ايـن وب گاه همه افراد مي توانند داغ ترين و جالب ترين مباحث مطرح شده در فضاي وب را بازنمايي کنند [٦].
متاسفانه هيچ مرجع رسمي براي استناد به آمارهـاي آن در مورد ضريب نفوذ شـبکه هـاي اجتمـاعي مجـازي در ايـران وجود ندارد. برخي آمارهاي اعلام شده از سوي پايگـاه هـاي رصد کننده وب گاه ها مانند الکسا تنهـا بيـان کننـده رتبـه پايگاه هاي اجتماعي در کشور ها از جمله ايران است . با اين حال ، در تحقيقي که توسط ضيائي پرور صورت گرفت و ٥٥ درصد شرکت کنندگان آن ايراني بودند، ميزان نفوذ شـبکه هاي اجتماعي در ميان کاربران اينترنت سنجيده شد که ٨٧ درصد از شرکت کنندگان حداقل عضو يکي از شـبکه هـاي اجتماعي بودند [٢].
امروزه شبکه هاي اجتماعي بـه عنـوان يکـي از اصـليتـرين ابزارهاي رسانه اي در عصر رسانه هاي نوين به شمار مي روند.
افزايش روزافزون کاربران اين شبکه ها در ايران نيز بر لـزوم توجه به تغيير کاربري اين شبکه هـا و اسـتفاده از امکانـات قوي ارتباطي موجود در آنها جهت پيش برد اهداف آموزشي
افزوده است . از اين رو تلاش جهت سـوق دادن شـبکه هـاي اجتماعي به سمت توليد محتـواي بـا ارزش ، خيلـي مهـم و تاثيرگذار است .
شبکه هاي اجتماعي و آموزش
شبکه هاي اجتماعي ابزاري بسيار سودمند هستند که اگر بـه درستي کنترل و اداره شـوند مـي تواننـد زمينـه هـاي ايجـاد انقلابي گسترده را در زمينه ي آمـوزش فـراهم کننـد. شـبکه هاي اجتماعي تمرکز ويژه اي بر روي ارتباطات آنلايني دارنـد که با علايق و فعاليت هاي مشترک دسته بندي شده اند [٣].
امروزه دانشجويان باور دارند که وجود شبکه هاي اجتمـاعي در زندگيشان ضروري است . آنها هر روز يا چند روز در هفته وارد اين شبکه ها شده و از امکانات شـبکه هـاي اجتمـاعي استفاده مي کنند [٧]. درتحقيقات اخير که بر روي استفاده از نرم افزارهاي اجتماعي در آمـوزش عـالي صـورت گرفتـه ، روشن شده است که بکارگيري نرم افزارهـاي شـبکه هـاي اجتماعي اهداف آموزشي چون ابداع راه هاي جديـد بـراي يادگيري، دادن کنترل به دانش آموزان ، ارائـه مهـارت هـاي قابل انتقال ، حمايت از آموزش همکاران به يکديگر، افزايش يادگيري سازنده ، ايجاد هويت ديجيتـالي، و پـرورش تعامـل اجتماعي را بـه ارمغـان خواهـد آورد. مـروري بـر مطالعـات موردي صورت گرفته مزاياي متعددي در اسـتفاده از اس ان اس ها٣ نشان مي دهد. در تحقيقي که توسط گرينهو٤ انجام شد تحليل داده ها نشان داد کـه سـايت هـاي شـبکه هـاي اجتماعي يادگيري اجتماعي دانشجويان را در سه حيطـه ي مهم حمايت مي کند؛ ١- تصديق و قدر داني از کـار خـلاق
٢- پشــتيباني و حمايــت از همکــاران فــارغ التحصــيل
٣- حمايت از تکاليف مربوط به مدرسه [٨].
دانشجويان زمان قابل توجهي را صرف استفاده از رسانه هاي الکترونيکي مي کنند. با وجود تقويـت نشـدن وعـدم دسترسـي دانشجويان به منابع اطلاعـاتي خـاص خـارج از کـلاس درس ، اهرم شبکه هاي اجتماعي در جامعه به عنوان راهکاري اميـدوار کننده مي باشد. تحقيقات اخير نشان مي دهند که وجود شبکه هاي اجتمـاعي در راسـتاي بـرآوردن اهـداف ارتبـاطي جوامـع ، ارائه ي راهنمايي و حمايت از کـاربران جديـد، ارائـه ي اطلاعـات مفيد و فرصت هايي براي رشد و توسعه ي شخصي، و کمک بـه اعضا به عنوان کانال ارتباطي جهـت سـاختن فرهنـگ جامعـه ، ضروري هستند. ايـن تحقيقـات همچنـين نقـش رسـانه هـاي اجتماعي را در رشد و توسعه ي دانشجو بررسي کـرده انـد و بـه نتايج معنا داري دست يافته اند [٩].
مزاياي استفاده شبکه هاي اجتماعي در آموزش
١- انعطاف پذيري
يادگيري انعطـاف پـذير در مـورد چيسـتي، زمـان ، مکـان و چگونگي يادگيري افـراد انتخـاب هـاي گسـترده اي بـه مـا ميدهد. همچنـين امکـان حمايـت از شـيوه هـاي مختلـف يادگيري از جمله يادگيري الکترونيکي و يادگيري بـرخط را براي ما فراهم مي کند. انعطاف پذيري به معناي پيش بيني و پاسخ به نياز هـاي در حـال تغييـر، پاسـخ بـه انتظـارات آموزش و پرورش حرفه اي و همچنين دادن شجاعت به يـاد گيرندگان براي برقراري ارتباط موثر است [٣].
با اين وجود انعطـاف پـذيري را بايـد يکـي از جـذاب تـرين عناصر يادگيري بـرخط در شـبکه هـاي اجتمـاعي دانسـت .
راحتي و انعطاف پذيري موجود در آموزش هاي بـرخط مـي تواند در دانش آموزان ايجاد انگيزه کند تا وظـايف آموزشـي شان را به پايان برسانند. اين شامل مشارکت دانـش آمـوزان در زمينه هاي مختلف مي شود. انجمـن هـايي ماننـد اتـاق هاي گفتگو که در شبکه هاي اجتماعي وجـود دارد فرصـت هايي براي تبادل نظر در مورد موضوعات مختلف و اسـتفاده از ديدگاههاي متنوع را به آنها مـي دهـد، ايـن امـر دانـش آموزان را در تشکيل پايه اي محکم براي اهداف علمي شـان ياري مي کند . نظريه هاي آموزشـي تاييـد مـي کننـد کـه تعامل انسان امري حياتي براي يادگيري است . لازم به ذکـر است که شبکه هاي اجتمـاعي بـه واسـطه ي مشـارکت در کلاس هاي درس مجازي، اتاق هاي گفتـو، و نشسـت هـاي ويديوئي اين مهم را امکان پذير مي کند.
٢- تکرار پذيري
به خاطر سپاري اطلاعات به تمام حواس ما بسـتگي دارد در حالي که پاسخ (يادآوري)، به ويژگـي هـاي فـردي و انگيـزه براي يادگيري بستگي دارد. يادگيري از طريق پروفايل هـاي شخصي در اين شبکه ها امکان تکرار بلافاصله يا با تـاخير را به يادگيرنده مي دهد که با استفاده از روش هاي سنتي بـه ندرت قابل دستيابي است [١٠].
٣- راحتي و در دسترس بودن
شبکه هاي اجتماعي امکان دسترسي آسان و سريع ، بازنگري، و ويرايش مواد يادگيري در هر زمان و مکاني که لازم باشـد را براي يادگيرند فراهم مي کند. علاوه بر اين آنها ايـن امکـان را به يادگيرنده مي دهند که مواد يادگيري مورد نيـاز را از بـين شمار زيادي از دوره هاي ارائه شده بر خط انتخاب کند و نيـز توزيع مواد درسي را راحت تر مي کنند.
شبکه هاي اجتماعي به کاهش اسـترس و افـزايش رضـايت مندي در ميان دانش آموزان کمک مي کنند. اين شبکه ها به دانش آموزان کمک مي کنند تا خـود سـرعت پيشرويشـان را تنظيم کنند. علاوه بر اين امکان برقراري ارتباط با همکلاسـي ها يا استادان از طريق اتاق هاي گفتگو ميسر مي باشد [٣].
٤- انتشار سريع و آزادانه اطلاعات ، افـزايش قـدرت تحليل و تقويت رو حيه انتقادي
