مقاله چالش های روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان در منطقه

بخشی از مقاله

چالش هاي روابط جمهوري اسلامي ايران و عربستان در منطقه

چکيده :
در سال هاي اخير شاهد تحولاتي در منطقه خاور ميانه بوده ايم که تغييرات در صحنه سياسي عراق ، بحران مشارکت در کابينه لبنان ، اختلافات داخلي فلسطين و موضوع صلح آميز هسته اي ج .ا.ايران از آن جمله هستند و با توجه به رقابت هاي منطقه اي عربستان با جمهوري اسلامي ايران ، تحولات ياد شده موجبات واگرايي و بروز تنش هايي در روابط دوکشور شده است با توجه به اينکه ظاهرًا روند اوضاع در منطقه در راستاي مواضع و منافع عربستان قرار ندارد، بنابر اين ج .ا.ايران مي بايد از هر اقدامي که به تشديد تنش در روابط و ارايه تصوير نامطلوب از ايران نزد عربستان سعودي منجر شود اجتتناب ورزد.
واژگان کليدي :
ايران ، عربستان ، چالش ها ، واگرايي ، همگرايي

مقدمه
جمهوري اسلامي ايران و عربستان ، دو کشور مهم و تأثيرگذار حوزه خليج فارس و منطقـه ژئواستراتژيک خاورميانه محسوب مي شوند. اين دو کشور با دارا بـودن ذخـاير عظـيم هيـدرو کربني و موقعيت استراتژيک در منطقه از اهميّت زيـادي برخوردارنـد. از سـوي ديگـر تمرکـز قدرت دو گروه اصلي مسلمانان يعني شيعيان و اهل سنت در دو کشور ايـران و عربـستان ايـن کشورها را به دو قطب فرهنگي، فکري و مذهبي در جهان اسلام تبديل کرده است . تـا قبـل از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران دو کـشور ايـران و عربـستان دو سـتون دکتـرين نيکـسون را تشکيل ميدادند که از سوي آمريکا به منظور تأمين امنيت منطقه در راستاي منافع غرب تـدوين شده بود. ايران به عنوان ستون سياسي نظامي با در اختيار گرفتن پيشرفته ترين تجهيزات نظـامي روز و حمايت هاي نظامي و سياسي، ژاندارم آمريکا و حافظ منافع غـرب و خـط مقـدم جبهـه مقابله با کمونيسم شناخته مي شد و عربستان بدليل برخورداري از درآمدهاي بالاي نفتي نقـش ستون اقتصادي مالي دکترين امنيت دو ستوني نيکسون را ايفا مـيکـرد. پـس از وقـوع انقـلاب اسلامي ايران و سقوط رژيم پهلوي، با خارج شدن ايران از بلوک غرب و انتخاب مشي مستقل در سياست خارجي توسط آن کشور، در معـادلات اسـتراتژيک منطقـه چـرخش ايجـاد شـد و عربستان در استراتژيهاي غرب از اهميت بيشتر برخوردار شد و روابط اين کشور با جمهوري اسلامي ايران وارد مرحلۀ جديد گرديد. حمايـت هـاي سياسـي و اقتـصادي عربـستان از رژيـم صدام حسين در جنگ تحميلي عليه جمهوري اسلامي ايران ، به شهادت رساندن حجاج ايرانـي در سال ١٣٦٦ در شهر مکه ، حضور و موضعگيري هاي عربستان در شوراي همکـاري خلـيج فارس عليه ايران و برخي مسايل ديگر موجبات واگرايي در روابط دو کشور را فراهم آورد. امّا تحولات ديگر ازجمله به قدرت رسيدن ملک عبـدا... و پرهيـز از دشـمن تراشـي در سياسـت خارجي ايران ، مواضع مشترک دو کشور در خصوص برخي مسايل منطقه از جمله جنگ خليج فارس و برخي همکاري هاي منطقه اي زمينه همگرايي بين دو کـشور را فـراهم آورده اسـت .
رقابت هاي دو کشور در لبنان ، فلسطين و عراق پس از اشغال و اخـتلاف نظرهـا در خـصوص موضوع هسته اي ايران نيز از مسايل مهم و تأثيرگذار در کـشش هـاي واگرايانـه در روابـط دو کشور است که هنوز پابرجا هستند. از سوي ديگر، خصومت هاي غرب و در رأس آن ايـالات متحده آمريکا با جمهوري اسلامي ايران بـدون ترديـد در روابـط دو کـشور عربـستان و ايـران تاثيرگذار بوده است . سه دهه پس از پيروزي انقلاب اسـلامي و تـلاش آمريکـا بـراي انـزواي منطقه اي و بين المللي جمهوري اسلامي ايـران و پيگيـري اسـتراتژي هـاي مختلـف از جملـه «ترويج تفرقه بين کشورهاي خليج فارس » و «القاي ايران هراسي » با استفاده از حـضور ناوگـان نظامي در خليج فارس و حضور گسترده نظامي در عراق و تهديدات مکرر براي تهاجم نظـامي چالش هاي روابط جمهوري اسلامي ايران و عربستان در منطقه به ايران ، با هدف تيره کردن روابط جمهوري اسلامي ايران با کـشورهاي منطقـه انجـام گرفتـه است . نکته حائز اهميت در خصوص روابط دو کشور ايران و عربستان اين است که روابـط دو کشور به دليل اهميت طرفين در مسايل راهبردي منطقه خاورميانـه تـأثير فـراوان دارد. در ايـن مقاله تلاش ميشود تحولات مهم و تأثيرگذار بر روابط عربستان بـا جمهـوري اسـلامي ايـران بررسي شود. ابتدا مراکز و نهادهاي مؤثر بر اتخاذ سياست خارجي عربستان و در ادامه تحولات و رويدادهاي سال هاي اخير که بر سياست خارجي عربستان و روابط خـارجي ايـن کـشور در ارتباط با جمهوري اسلامي ايران مؤثر بود بررسي ميشود و در پايان تصويري از آينـده روابـط دو کشور ترسيم مي گردد.
هدف از اين پژوهش بررسي چالش هاي موجود در روابط عربستان سـعودي و جمهـوري اسلامي ايران است و مطالعه تحولاتي که موجب فراهم آمدن موانع و مـشکلاتي در روابـط دو کشور شده است . بدون ترديد اين موضوع از اهميت بسيار زيـاد برخـوردار اسـت زيـرا اقـدام جهت شناسايي مشکلات و چالش ها و مقدمه اي براي مرتفع سـاختن ايـن چـالش هـا، بررسـي راهکارهاي مناسب جهت ارتقاء سطح روابط دو کشور خواهد بود.
در سال هاي اخير منطقه خاورميانه دستخوش تحولات مهم بوده است . بـه دنبـال تغييـرات اساسي در سياست خاورميانه اي آمريکا پس از رويدادهاي ١١ سـپتامبر سـال ٢٠٠١ و تهـاجم نظامي اين کشور به افغانستان و عراق و تحولاتي مانند مطرح شدن موضوع هسته اي جمهوري ايران و جنگ ٣٣ روزه بين رژيم صهيونيستي و حزب ا... ، منطقه خاورميانه بيش از گذشـته در کانون توجهات بين المللي قرار گرفته است . اين تحولات روابط کشورهاي منطقه با يکديگر را تحت تاثير قرار داده است . زيرا تفاوت هاي ساختاري و زير بنايي نظام هاي سياسـي کـشورهاي منطقه و اختلاف ديدگاه هـا و مواضـع آنهـا نـسبت بـه مـسايل جـاري منطقـه باعـث تـشديد رقابت هاي منطقه اي و بوجود آمدن چالش هايي در روابط آنها گرديده است . روابـط عربـستان سعودي و جمهوري اسلامي ايران به عنوان دو کشور مهم و تاثير گـذار منطقـه از اهميـت زيـاد برخوردار است و در پي تحولات سال هاي اخير روابط اين دو کشور دسـتخوش تغييـر شـده است .
سياست خارجي عربستان
الف ) کليات
عربستان سعودي کشوري است با مساحت ٢١٤٩٦٩٠ کيلومتر مربـع کـه در جنـوب غربـي آسيا و در منتهي اليه سواحل جنوب غربي خليج فارس واقع اسـت و بـالغ بـر ٢٤ ميليـون نفـر جمعيت دارد . تراکم جمعيت در اين کشور ٩.١ نفر در هر کيلومتر و رشد جمعيت ٤.٤ درصد برآورد شده است (زراعت پيشه ، ١٣٨٤، ١٢). کشور عربستان با واقع شدن در منطقه ژئواستراتژيک و ژئواکونوميک خليج فارس و درياي سرخ و دارا بودن بـزرگ تـرين ذخـاير نفـت جهـان داراي ارزش بسيار بوده و همواره مطمع نظر بيگانگان و قدرت هاي بين المللي بـوده اسـت . از يـک جهت دسترسي به خليج فارس و از سوي ديگر ارتباط با درياي سرخ موجب شـده اسـت کـه اين کشور جايگاهي خاص در استراتژي قدرت هاي فرا منطقه اي داشـته باشـد . ديـن اسـلام بيشترين تأثير و نفوذ را بين مردم عربـستان دارد و تمـامي اعمـال شخـصي و اجتمـاعي مـردم براساس قوانين ديني تعريف ميشود. واقع شدن دو شهر مذهبي مسلمانان يعني مکـه و مدينـه در عربستان اين کشور را در کانون توجهات مسلمانان قرار داده است . اکثر مسلمانان اين کشور سني مذهب و تابع مسلک وهابيت هستند. شيعيان حدود ٤ درصد جمعيت عربستان را تشکيل مي دهند و تحت تبعيضات اجتماعي و حقوق شهروندي قرار دارند (محقق ، ١٣٨٥ : ٦٩) .
حکومت عربستان سعودي سلطنتي مطلق است که حـاکم اصـلي و مطلـق شـخص پادشـاه ميباشد. وي قدرت عزل و نصب تمامي مقامـات رسـمي کـشور را دارد و از طريـق شـوراي انتصابي وزيران مطابق با قوانين اسلامي حکومت ميکند. قوه مقننه مستقل و فعال در عربـستان وجود ندارد، همچنين در اين کشور هيچ حزب سياسي اجازه فعاليت نـدارد. وليعهـد بـه طـور سنتي از طريق توافق عام شاهزادگان ارشد انتخاب مي شود و يا در برخي موارد پادشـاه وي را از طريق مشورت با خانواده سلطنتي انتخاب مي نمايد . در هر حال ، پادشاه قادر است وليعهـد را معزول و يا منصوب نمايد.
يک شوراي مشورتي از سال ١٩٩٣ تشکيل شده و به دولت مشورتهايي مي دهد امّا قدرت قانونگذاري ندارد . تعداد اعضاي مجلس شـورا ١٥٠ نفـر اسـت کـه از بـين اديبـان ، نخبگـان ، روزنامه نگاران و تجار توسط شخص پادشاه برگزيده مي شوند. در سال ٢٠٠٥ چهارمين دوره چهار ساله مجلس شورا آغاز شد. پيـشنهادهاي مجلـس شـورا بـه شـوراي وزيـران و پـس از موافقت هيات وزيران براي تصويب نهايي به شخص پادشاه ارايه ميگردد. هر منطقه از منـاطق سيزده گانـه عربـستان توسـط يـک حـاکم منـصوب پادشـاه اداره مـي شـود. در بعـد فرهنگـي سلفيگري رشد زيادي داشته که سازمان دهي شبکه القاعده از جمله مصاديق رشد ايـن تفکـر در عربستان است . در سال هاي اخير با روي کار آمدن اميرعبدا... که فردي عملگـرا و خواهـان اصلاحات در عربستان است و از سوي ديگر ظهور نسل جديد تحصيلکرده تکنوکرات ، فضاي سياسي بازتر در اين کشور ايجاد شده است .
ب ) سير روابط خارجي عربستان با ايران
از آنجا که کشور عربستان سعودي پس از اتحـاد در سـال ١٩٢٨ همـواره مـورد حمايـت بلوک غرب بوده است ، به همين دليل روابط خارجي اين کشور با ساير کشورها ازجمله ايـران تحت تأثير سياست هاي غرب خصوصاً ايالات متحده آمريکا قرار داشته است . در دوران جنگ سرد سياست بين المللي عربستان مقابله و جلوگيري از نفـوذ بـا هرگونـه حرکـت راديکـال در منطقه بوده است . در سياست منطقه اي ، عربستان همواره خـود را «پدرخوانـده » شـيوخ عـرب منطقه تلقي کرده و تسلط سياسي و فرهنگي بر کشورهاي عرب منطقه را تعقيب مـي نمايـد و تلاش کرده است با انديشه ها و اقدامات جريان هايي ديگر از جمله ناسيوناليسم عربي جمـال عبدالناصر و جنبش بعثي ها و انقلاب اسلامي ايران در منطقه به مقابله بپردازد . گرچه عربستان در مقابل مسئله فلسطين از ديرباز حساسيت نشان داده است و حتي در سال ١٩٧٣ بـه رهبـري ملک فيصل سردمدار تحريم نفتي اعراب عليه غرب بود امّا در دهه ٨٠ ميلادي بر اساس طـرح ٨ ماده اي ، فهد رژيم اشغالگر قدس را به رسميت شناخت (زراعـت پيـشه ، ١٣٨٤ : ٥٣) . روابـط دو کشور عربستان و ايران در سـال ١٩٢٨ پـس از تـشکيل حکومـت عربـستان برقـرار گرديـد و سفارت عربستان در ايران در سال ١٩٣٥ تأسيس شد و تا سـال ١٩٤٣ روابـط ادامـه داشـت در همين سال بدليل وارد آوردن اتهام به يکي از حجاج ايراني از سـوي وهـابيون و نهايتـاً اعـدام وي، روابط سياسي دو کشور قطع گرديد. در سال ١٩٤٧ روابط دو کشور مجدداً برقـرار شـد .
به طور کلي روابط ايران و عربستان تا زمان تشکيل سازمان اوپک در سال ١٩٦٠ در چـارچوب حفظ خانواده سلطنتي، ادعاي حاکميت بر مسلمانان به عنوان ٢ قطب جهـان اسـلام و دشـمني مشترک با جمال عبدالناصر قرار داشت ؛ امّا پس از تشکيل اوپک روابط دو کشور توسعه يافـت و ابعاد اقتصادي را دربر گرفت و دو کشور در زمينـه مـسائل اوپـک و تـا حـدودي فلـسطين ، تاسيس و اداره و چگونگي خط و مشي کنفرانس اسـلامي همـاهنگي داشـته و هـردو بـا يـک ديدگاه به آمريکا و شوروي مي نگريستند. پس از انقلاب اسـلامي ايـران ملـک خالـد پادشـاه عربستان برپاشدن حکومت اسلامي در ايران را مقدمه تفاهم و نزديکي هرچه بيـشتر دو کـشور دانست و فهد وليعهد وقت عربستان در اظهار نظري گفته بود: «حکومت جديد ايـران را تأييـد ميکنيم و براي رهبري آن احترام زيادي قائل هستيم .» امّـا پـس از تأسـيس دفتـر جبهـه آزادي بخش شبه جزيره عربـستان در تهـران ، مخالفـت هـاي پنهـاني عربـستان عليـه ايـران آغـاز و موضعگيري هاي تند اين کشور عليه ايران در مطبوعات نمايان شد .
با آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران ، روابط دو کشور عربستان و ايران بحرانـي شـد . در ابتداي جنگ ، عربستان به ظاهر موضع بي طرفي اتخاذ کرد ولي عملاً به طور گسترده از عـراق حمايت مي کرد و با اختصاص وام هـاي کـلان در زمـره مهـم تـرين تـأمين کننـدگان مـالي و تسليحاتي صدام قرار گرفت . کشورهاي عرب خلـيج فـارس در طـول جنـگ تحميلـي چهـل ميليارد دلار کمک مالي به عراق دادند که بخش اعظم ايـن مبلـغ را عربـستان و کويـت تـأمين کرده اند. علاوه بر آن از مجموع کمـک ٧٠ ميليـارد دلاري و تجهيزاتـي بـه عـراق ، حـدود ٣٠ ميليارد دلار آن توسط عربستان پرداخت گرديد. عربستان روزانه ٢٨٠ هزار بشکه نفت از منطقه بيطرف استخراج و به حساب عراق مي فروخت و روزانه بين ٣٥٠ تـا ٥٠٠ هـزار بـشکه نفـت عراق را از طريق خاک خود ترانزيت مي کرد (زراعت پيشه ، ١٣٨٤ : ٦٢) .

تيرگي روابط عربستان و ايران در سال ١٩٨٧ در جريان شهادت ٤٠٠ نفر از حجـاج ايرانـي در مکه به اوج خود رسيد و به مدت سه سال روابط دو کشور قطع شد و ايران از اعزام حجاج به عربستان محروم شد. در سال ١٩٩١ پس از حمله دولت بعثي عراق بـه کويـت و اشـغال آن کشور، مواضع ايران در دفاع از حق حاکميت کويت فضاي منطقه را به نفـع ايـران تغييـر داد و روابط دو کشور مجددًا برقرار گرديد و سفارت دو کشور بازگشايي شد. لازم به ذکر اسـت در اين دوره عربستان علاوه بر کمک هاي فراوان به رژيـم صـدام ، در سـازمان هـاي منطقـه اي و بين المللي نيز همـواره عليـه جمهـوري اسـلامي ايـران موضـعگيري و اقـدام کـرده اسـت . در سازمان هايي مانند سازمان کنفرانس اسلامي، اتحاديه عـرب ، شـوراي همکـاري خلـيج فـارس ، جنبش عدم تعهد و سازمان ملل متحد ، عربستان غالباً عليه ايران موضع گرفته است .
ج ) عوامل تأثيرگذار در سياست خارجي عربستان
بطور کلي عواملي وجود دارند که سياست خارجي عربستان از آنها متأثر شده اند و همـواره در طول تاريخ اين عوامل و ملاحظات موجب گرديده اند تا ايـن کـشور نـوع خـاص سياسـت خاجي را اتخاذ نمايد و در تنظيم روابط خود با کشورهاي ديگر از جمله ايـران ايـن عوامـل را لحاظ نمايد. بطور کلي عوامل مؤثر در تنظـيم و اجـراي سياسـت خـارجي عربـستان را بـه دو دسته عوامل داخلي و عوامل خـارجي مـيتـوان تقـسيم بنـدي کـرد: در گـروه عوامـل داخلـي مهم ترين عامل وجود حرمين شريفين در شهرهاي مکّه و مدينه اسـت . ايـن دو مکـان مقـدس براي مسلمانان ، عربستان را در کانون توجهات مسلمانان قرار داده است . علاوه بر آنکه سـاليانه درآمد زيادي از طريق زائرين مکان هاي مذهبي عايد دولت عربستان ميشود، به لحاظ سياسي و فرهنگي موقعيتي ويژه را براي عربستان ايجاد کرده است . اين کـشور بـين مـسلمانان ادعـاي رهبريت جهان عرب و اسلام را دارد و با پشتوانه ثروت عظيم خود که به برکـت ذخـاير نفـت حاصل گرديده است ، امتيازات سياسي فراواني را بدست آورده اسـت بنـابراين دومـين عامـل داخلي مؤثر بر سياست خارجي عربستان نفت است . دارا بودن يک چهارم از ذخاير نفت جهان و توان توليد حدود ١٠ ميليون بشکه نفت در روز آن چنان درآمدي را براي اين کشور بوجود آورده است که توانسته ساليانه مبالغ کلانـي را بـه تقويـت بنيـه نظـامي و خريـد تـسليحات از کشورهاي خارجي و غربـي اختـصاص دهـد و از سـوي ديگـر بـه يـک کـشور وام دهنـده و کمک کننده بزرگ به ساير کشورها تبديل شود که طبيعتاً کمک هاي مالي و اقتـصادي عربـستان زمينه هاي نفوذ اين کشور در ساير کشورها را فراهم آورده است . به علاوه ، توان ظرفيت بـالاي صادرات نفت ، قدرت تاثير گذاري بر بازار جهاني نفت را به آن کشور بخشيده اسـت . در بعـد خارجي مهم ترين عامل مؤثر بر سياست خارجي عربستان اتکـاء ايـن کـشور بـر حمايـت هـاي دولت هاي غربي و در رأس آنها ايالات متحده آمريکا است . شرکت آرامکو آمريکا بزرگ ترين شرکت نفتي حاضر در عربستان است و بيشترين نفت عربستان توسط ايـن کـشور اسـتخراج و صادر ميگردد. روابط آمريکا و عربستان طي سال هـاي پـس از جنـگ جهـاني دوم و حـضور آمريکا در منطقه به گونه اي بوده است که عربستان همواره متکي بر حمايت هـاي ايـن کـشور در سياست خارجي خود مي باشد . کشور عربستان طي دوران جنگ سرد در چارچوب منـافع غرب رفتار مي کرد و با اتخاذ سياست مقابله با کمونيسم و تضمين جريان صدور نفت دقيقاً در راستاي سياست آمريکا در منطقه گام برداشته است (البته در مقطعي در سال ١٩٧٣ عربستان در تحريم نفتي کشورهاي عربي عليه غرب شرکت کرد) به همين دليل اين کشور همواره مستظهر به حمايت ها و پشتيباني هاي آمريکا بوده است ، حتي روابط سران دولـت هـاي آمريکـا ماننـد بوش پدر و جرج دبليو بوش با خاندان سلطنتي عربستان به سطح روابـط خـاص و خـانوادگي ارتقاء يافته است . دومين عامل خـارجي تـأثير گـذار بـر روابـط خـارجي عربـستان حـضور و عضويت اين کشور در برخي سازمان هاي منطقـه اي اسـت کـه عربـستان در آنهـا بـراي خـود جايگاهي خاص قايل است مانند شوراي همکاري خليج فارس که چند ماه پس از آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران تشکيل شد. در اين سـازمان منطقـه اي عربـستان بـا بدسـت گـرفتن رياست شورا تلاش ميکند نظرات خود را بر اين سازمان بقبولاند، با ايـن حـال نهـاد شـوراي همکاري خليج فارس نيز بر روابط خارجي عربستان تأثيرگذار اسـت . سـومين عامـل مـؤثر بـر روابط خارجي عربستان در بعد خارجي موقعيت ژئوپلتيک اين کـشور و واقـع شـدن ميـان دو آبراه مهم و حياتي يعني خليج فارس و درياي سرخ است . اين موقعيـت اسـتراتژيک عربـستان امکان برقراري ارتباط اين کشور با سراسر منطقه را از طريق دريا فراهم آورده و توانايي صدور آسان نفت را به عربستان داده است .
در هشتمين اجلاس سران شوراي همکاري خليج فـارس در سـال ١٩٨٥ تـشکيل نيرويـي تحت عنوان سپر جزيره متشکل از يگان هايي از ارتش هاي کشورهاي عضو به تصويب رسـيد.
اين نيرو هم اکنون در شهر حفرالباطن عربستان مستقر است و در استراتژي دفاع مشترک خليج فارس و در سياست منطقه اي عربستان عاملي مؤثر و مهم است . در مجموع مؤلفه هاي مختلف و موقعيت هاي داخلي و منطقه اي عربستان سعودي موجب شده سياست خارجي اين کشور در چارچوب منافع و اهداف غرب و بويژه آمريکا تنظيم شود و روابط آن بـا کـشورهاي منطقـه و جمهوري اسلامي ايران از عوامل و مؤلفه هاي تأثير گذار ياد شده متاثر باشد .
نهادها و مراکز مؤثر بر سياست خارجي عربستان
ساختار سياسي در عربستان علاوه بر مطلقه بودن چند ويژگي خاص دارد از جملـه اينکـه نهادهاي دولتي فاقد قدرت تصميم گيري مؤثر هستند. ديگر اينکه افراد به صورت قابل توجه و تأثيرگذار در سرنوشت کشور دخالت ندارند و نمي توانند در ابعاد خارجي و داخلـي سياسـت ملي نقش مهم ايفا نمايند. گرچه رژيم سياسي در عربستان سلطنتي مطلقه است و سـاختارهاي مدني و دموکراتيک کمتر به چشم مي خورند امّا همانند هر کشور ديگري در اين کشور افـراد، نهادها و مراکزي وجود دارند که تلاش مـي کننـد در سياسـت خـارجي نقـشي ايفـا نماينـد و موجب گردند مجريان ، روابط خارجي عربستان را با ساير کشورها با در نظر گرفتن ملاحظـات خاص طراحي کنند. نهادها و اشخاصي که در سياست خـارجي عربـستان سـعودي مـستقيم و غيرمستقيم نقش و تاثير دارند به شرح زير قابل احصاء و ارزيابي هستند:
پادشاه
بر تمام امور حکومتي سيطره دارد ، تصميمات مهم و اساسي مـستقيماً بـا نظـر وي اتخـاذ ميشود و نقش پادشاه در امور سياست خارجي ، محوري و تعيين کننده است .
وليعهد
پس از شخص پادشاه وليعهد نسبت به ساير افراد خاندان حاکم و درباريان از قدرت بيشتر برخوردار است . معاونت نخست وزير و فرماندهي گارد سلطنتي را بر عهده دارد و چون خـود را پادشاه آينده مي داند در عرصه سياست داخلي و خارجي تأثيرگذار است .
شاهزادگان
انبوه شاهزادگان در ساختار حکومـت و چگـونگي اعمـال قـدرت و اداره امـور سياسـي و اقتصادي مملکت نقش مهم ايفا مي کنند. تعداد زياد شاهزادگان و تفکر گروهي آنـان بـه طـور غير مستقيم در سياست خارجي عربستان مؤثر است .
مجلس خانوادگي شيوخ
مجلس خانوادگي شيوخ که «مجلس الاسره الملکه السعوديه » ناميده مي شود خطـوط کلـي سياست داخلي و خارجي حکومت عربستان سعودي را تعيين مي کند و بر کار هيـأت وزيـران و نحوه انتخاب آنها نظارت و اشراف دارد .
هيأت وزيران
هيأت وزيران از جمله نهادهايي است که اعضاي آن توسط پادشاه تعيين ميشوند و وي را در اجراي وظايف نخست وزيري ياري ميکننـد (زراعـت پيـشه ، ١٣٨٤ : ١٢٦). پـست هـاي کليـدي هيأت وزيران مانند وزارتخانه هاي دفاع ، کشور و امور خارجه از ابتدا تا کنـون بـر عهـده افـراد خانواده سلطنتي بوده است رئيس دستگاه ديپلماسي وزير امورخارجـه مـي باشـد کـه در واقـع عامل اجراي سياست خارجي است .
قوه مقننه (مجلس مشورتي )
پس از جنگ نفت در سال ١٩٩٢ مجلس مشورتي طي فرمان ملک فهد تشکيل شد . اکنون ١٥٠ نفر عضو دارد و در سياست خارجي عربستان نقش مشورتي دارد .
گروه هاي ذي نفوذ و احزاب
گروه هاي ذي نفوذ در صحنه سياسي عربستان شامل علماي مذهبي، بنيادهاي ديني تبليغي، مدارس علوم ديني وهابي و مساجد مهم مي باشند که به طور غيرمستقيم از طريـق خطبـه هـا، خطابــه هــا و نــشريات خــود در سياســت خــارجي عربــستان ســعودي مــؤثر هــستند .(Champion , 1999 : 3)
جمع بندي سياست خارجي عربستان سعودي
بطور کلي تصميم گيري در مسايل سياست خارجي عربستان سعودي، بـه طريـق اجمـاع و در محفل خصوصي خانوادگي و همچنين در نهايت پنهان کاري صورت مي گيرد ، بويژه آنکـه مسايل به امنيت کشور هم ارتباط داشته باشد. در صورت بروز اختلاف و دست يافتن به توافق عام در مورد يـک موضـوع ، تـصميم گيـري دربـاره آن موضـوع بـه تعويـق مـي افتـد و يـا از تصميم گيري بطور کلي صرف نظر ميشود. عربستان سياست خـارجي خـود را در روابـط بـا غرب تعريف کرده است و با کشورهاي غربي و طرفداران آنهـا روابـط نزديـک برقـرار نمـوده است . اين رويکرد کلي در صحنه منطقه اي نيز مورد توجه مي باشد و عربستان بـا کـشورهاي به اصطلاح ميانه رو و محافظه کار منطقه که سياست هاي آنها در تضاد با سياست هـاي غـرب نباشد روابط گسترده دارد. اگرچه سياست خـارجي عربـستان سـعودي بـر مبنـاي نزديکـي بـه قدرت هاي غربي استوار است امّا دولت عربستان مخالفت با تفکّرات الحادي و افکار و اعمـال آزادي طلبانه را همواره لحاظ مي نمايد .
تحولات منطقه اي تأثيرگذار بر روابط دو کشور عربستان و ايران
همانطور که قبلاً بيان شد بعد از اشغال کويت توسط ارتش صدام و وقوع جنگ موسوم بـه نفت ، ايران اشغال کويت را محکوم کرد و خواستار بازگشت عراق به مرزهاي بين المللـي شـد و به آوارگان جنگي کويت و در بازسازي چاههـاي نفتـي آن کمـک کـرد. ايـن جنـگ فـضاي مناسب براي شروع دوره اي جديد در روابط بين ايران و کشورهاي منطقه خلـيج فـارس و در رأس آنها عربستان سعودي را فراهم آورد. ملاقات رئيس جمهوري اسلامي ايران آقاي هاشمي رفسنجاني با ملک عبدا... بن عبدالعزيز وليعهـد وقـت آن کـشور و موافقـت وي بـا برگـزاري اجلاس سران کنفرانس اسلامي در تهران در کنـار آن سياسـت خـارجي تـنش زداي ايـران در دوران سيد محمد خاتمي روابط ايران و عربستان را با افق و چشم انداز مثبت و روشـن جلـوه ميداد، امّا تحولات منطقه اي در سال هاي اخير شامل اوضاع عراق ، فلـسطين ، لبنـان و نهايتـاً مذاکرات هسته اي ايران و تبليغات منفي غربي ها در خصوص توان هسته اي صلح آميز ايـران باعث تيرگي افق هاي روشن شده است .