بخشی از مقاله
ویژگیهای گردشگران فرهنگی میتوان به سطح بالای تحصیلات آنان، بالا بردن میانگین سنی آنان و شاغل بودن آنان اشاره کرد. »گردشگری فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطق مختلف، خواهان کاوش در چشماندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آنها است.« در این نوع گردشگری به جذابیتهای فرهنگی توجه میشود. از قبیل موزهها، نمایشگاهها، ارکسترها، نمایشنامهها، هنرهای دستی، معماری در ایران علاوه بر موارد فوق، آئینهای سنتی نظیر تعزیه، مراسم چهارشنبه سوری، جشنهای مذهبی زرتشتی و اسلامی، عزاداریها مانند محرم و ... نیز از جذابیتهای فرهنگی میتواند تعریف شود. گردشگری فرهنگی یکی از گونههای در حال رشد گردشگری است که پیرامون بازدید از جاذبههای فرهنگی شکل گرفته است. انسان موجودی فرهنگی است و یکی از وجوه اصلی تمایز آن با سایر جانداران فرهنگ است. چرا که ژنهای ما تقریباً همانند اجدادمان در عصر حجر است، در حالی که فرهنگ ما به طرز باور نکردنی تغییر کرده است(کارترایت، 1387،ص (366 جامعه میزبان گردشگر فرهنگی برای ارایه و فروش فرهنگ خود به گردشگر به انحای مختلفی عمل میکند، از جمله احیای مراسم سنتی در تمام کشورهای جهان جهت جذب توریست یکی از راهکارهای توسعه توریسم فرهنگی میباشد(قادری و دیگران، 1388،ص .(76 گردشگری فرهنگی دارای طیف وسیعی از جاذبههاست که بر دو نوع مادی و فرهنگی تقسیم می-گردد. آثار باستانی و معماری، موزهها و گالریهای هنری، مکانهای مذهبی و عبادتگاهی، آثار هنری و صنایعدستی، پوشاک و لباسهای سنتی و بومی، غذا و خوراکیها، آرامگاهها و مزار بزرگان، آثار جنگ و... جز جاذبههای مادی گردشگری فرهنگی بوده و آداب و رسوم، آیینهای مذهبی و غیرمذهبی، موسیقی و رقص، ادبیات و فرهنگ عامه، جشنها و اعیاد ملی، مذهبی و محلی، زبان و گویش و... از نوع جاذبههای معنوی یا غیرمادی گردشگری فرهنگی میباشد.
مهمترین عنصر گردشگری فرهنگی، فرهنگ است. بنابراین فرهنگ به عنوان نظام ارتباطی بین مردمی با جلوههـای مختلفی از آداب و رسوم، میراث و دیگر تولیدات مادی و زیباشناختی شکل میگیرد و واقعیت وجودی جامعه را بیان مـیکنـد (پاپلی یزدی و سقایی، 1388،ص .(85 یکی از مشخصههای فرهنگی همهی اقوام و جوامع بشری، داشتن و برپایی جشنها و آیینهاست. قدیمیترین جشنهای باستانی بر اساس اطلاعات در دسترس، جشنهای اوستایی کهن است. جلوه گاه اسـاطیر در اعتقادات و باورها، افسانهها و جشن و آیینهاست و هم اکنون نیز نشانههایی از پارهای اسطورههـا در بخشـی از فرهنـگ عامیانه و جشنهای باستانی این سرزمین انعکاسدهندهی فرهنگ دوران کهن ایران است، وجود دارد. آیینها و مراسمی کـه تجدیدی و ادواری هستند، فرهنگ قومی را احیا میکنند و سبب همبستگی، انسجام و تحکـیم و تقویـت فرهنـگ و هویـت قومی میشوند(عسگری خانقاه، 1385،ص .(484
آیین تکرار و بازنمایش جریان رویداد و کنش واکنشی است که معنای ویژه یافتـه اسـت. از خوانـدن سـرود ملـی تـا خطبهی عقد یا راهاندازی دستههای سوگگانی و سورگانی. شمار آیینها بسیار بوده و همه آنها دارای ساختار اسـت. سـاختاری کم و بیش قراردادی، کلیشهای، پیشبینیپذیر و نمایشی. آیین در اصل نوعی رازآموزی است و برگزاری آن برای بهرهمنـدی از فیض و برکت خداست(ربیعی، 1391،ص (28 آیین، رسمها و روشهای آدابی، که در زندگی فرهنگـی مـردم یـک منطقـه وجود دارد(ملکیان، 1387،ص » .(7براکت« چهار دلیل را برای وجود آیین مطرح میکند:
- آیین میتواند یک روش تعلیمدهنده باشد و آموزش را از نسلی به نسل دیگر منتقل کند.
- آیین شکلی از معرفت است.
- آیین میتواند حوادث احتمالی آینده را مهار کند.
- آیین اغلب برای بزرگداشت نیروهای فوق طبیعی یا جنگ بهکار میرود.
به هر حال آیین با هر تعریفی که بپذیریم و هر دلیلی یا دلایلی را بر آن مترتب بدانیم دارای ویژگیهایی بـه شـرح زیـر است: (ربیعی، 1391،ص (28
.1 ریشههای معرفتشناسانه: از طریق آیین میتوان آموزش را از نسلی به نسل دیگر انتقال داد.
2
2. کاهش بلایا: در گذشته که مردم دریافت روشنی از عوامل طبیعی نداشتند، آنها را با نیروهای فوق طبیعی و جادویی مربوط میدانستند و برای حمایت این نیروها، شیوههایی بهکار میبردند که بعد از مدتی آنها را در کـاهش بلایـا یـا مصـایب طبیعی موثر میدیدند. این شیوهها به تدریج به آیین تبدیل شدند. طبق این نظریه آیینها ریشه در نیازهای انسان برای بهبود زندگی داشته و در واقع شکلی از رابطهی بین انسان و جهانند.
3. حل مشکل: برگزارکنندگان آیینها در حقیقت برای مهار حوادثی که ممکـن اسـت در آینـده روی دهنـد، بـه ایـن مراسم میپردازند مانند افسانهها که راههای برخورد با مشکلات را به کودکان میآموزند و آنهـا را آمـادهی زنـدگی دشـوار و پرمسئولیت میکنند.
4. مبنای اقتصادی: قصه جزیی از آیین است. قصهها در کنار آیینها قرار دارند و بخش جداییناپذیر آن هستند. پـراپ عقیده دارد که آیین و قصه از مبنای اقتصادی واحدی نشأت گرفتهاند.
5. نیاز به امنیـت: آیـینهـا هماننـد افسـانههـا بـه علـت نبـود امنیـت کامـل و وجـود تخیـل تشـفیبخـش شـکل گرفتهاند. اجرای مراسم آیینی، تماشاگر را به نوعی امنیت روانی رسانده و به او آرامش فکری و جلای روحی میبخشد.
6. کاربرد اندک گفتگو: در مراسم آیینی، گفتگو چندان کاربردی ندارد. مراسم آیینـی بیشـتر بـه صـورت روایـتهـای اسطورهای و کهنی هستند که به زبان شعر و موسیقی و حرکت اکتفا میکنند.
7. تأکید بر جنبههای دیداری: در مراسم و نمایشهای آیینی، جنبههای دیداری اهمیت زیادی دارد و تلاش میشود تا از عناصر چشمنواز و زیبا استفاده شود.
8. آرامش روانی: هدف نهایی در آیینها و مراسم آیینی، تخلیه و تزکیه روانی است که به ما آرامش فکری میبخشد.
9. وجه نمادین: مهمترین ویژگی مراسم آیینی، وجه نمادین آنهاست. مراسم آیینی از هر ریشهای که باشند، از ژست و حرکت سود میبرند. حرکت و کلام دو عنصر مهم آیینها هستند و همواره اولی بر دومی تقدم دارد.
.10 سرگرم کردن و ترویج عدالت: یک وجه آیین، سرگرمی و ایجاد هیجان در زندگی روزمره و عادی مردم است. اما وجه مهمتر و پررنگتر آن، ایجاد برادری و برابری بین مردم شرکتکننده در مراسم است.
.11 وجود نهادهای اجتماعی .12 شباهت شخصیتپردازی: شخصیتهای موجود در مراسم آیینی، تیپگونه هستند. از افسانه ایـزیس و اوزریـریس
گرفته تا برخی نمایشهای ایرانی. تقسیمبندی شخصیتها بر مبنای وابستگی آنها به جهان اهورایی یا اهریمنـی اسـت. آنهـا بازتاب جنگ ابدی خیر و شر و در حقیقت نماد آنند. بنابراین تحول و دگرگونی در نزد آنان وجود ندارد(ربیعی، 1391،ص .(29
آیینها مانند هر پدیدهی دیگری انواع مختلفی دارند که در مناسبتهای مختلف اجرا میشوند:
الف) آیینهای مذهبی: آیینهایی که در مناسبتهای مذهبی به اجرا در میآیند. مثل مـاههـای محـرم و صـفر، مـاه رجب، ماه شعبان، ماه رمضان و عید فطر، حاجتخواهی؛ این آیینهای جمعی برمبنای اعتقادات مذهبی شکل میگیرد وکمتر شرایط محلی بر آن تأثیر دارد. مثلاً مراسم عزاداری روز عاشورا در تمام کشور برگزار میگردد، تفاوتهای انـدکی در شـیوهی اجرا مشاهده میشود(همان،ص (29
