بخشی از مقاله
- 1- 1 مقدمه
صنعت گردشگری از فرصت های جدید اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی است که به دلیل نیازهای جهانی به شدت در حال رشد و گسترش است ( بدری و همکاران، .(31:1390 این در حالی است که ایران تنها 0/5 درصد از سهم درآمد گردشگری جهان را به خود اختصاص داده و از نظر درآمد جذب گردشگر در قیاس با کشورهای جهان در رتبه نود قرار دارد ( زنگی آبادی ، جمال محمدی، .(1385 گردشگری از دهه 1990 به عنوان زمینه مطالعاتی مهمی مطرح است و حجم زیادی از پژوهش های مربوط به این حوزه در سراسر جهان در زمینه شهری صورت می گیرد(. (pearce , 2001 گردشگری در چهارچوب الگوهای فضایی خاصی عمل می کند که یکی از آنها، گردشگری شهری است .(Timothy,1995:63) همچنین رشد سفرهای کوتاه مدت به یکی از اصلی ترین مراکز گردشگری تبدیل شده است .(Cooper Et al., 1998: 42)
فضای شهری، چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره شهروند آن که هر روز به صورت آگاهانه و ناآگاهانه در طول راه، از منزل تا محل کار ادراک می شود(پاکزاد،.(1376:32 فضای گردشگری شهری، فضایی است که منابع گردشگری در آن وجود دارد و الگوی رفتاری گردشگران تابعی از منابع گردشگری آن مانند جاذبه ها، محل اقامت، امکانات و خدمات می باشد .(jeyms,2009) این فضاهای پویا در مقابل فضاهای ثابت و بی تحرک محل سکونت و کار، اجزای اصلی و حیاتی یک شهر را تشکیل داده و شبکه های حرکت، مراکز ارتباطی و فضاهای عمومی بازی و تفریح را در شهر تامین می کنند ( بحرینی، .(313:1377 این گونه
کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
از گردشگری می تواند با ایجاد فرصت هایی برای اشتغال و کسب درآمد برای ساکنان محلی و توسعه ساختارهای زیربنایی امکان توسعه پایدار و یکپارچه شهری را فراهم آورد ( رحمانی و همکاران، .(14:1389
به منظور تصمیم گیری مناسب در برنامه ریزی جاذبه های گردشگری شهری باید تمام فاکتورهایی را که در تصمیم گیری موثر هستند، دخالت داده ، از بین آنها بهترین گزینه را انتخاب کنیم (اینسکپ، 1991، .(12 اکنون نکته مهم در برنامه ریزی بر اساس جاذبه ها ، نحوه اولویت بندی در توسعه و چگونگی توسعه آنهاست . برای سنجش و اولویت بندی جاذبه ها معمولا معیارهای مختلفی ؛ از قبیل : اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، زیر ساختی، زیست محیطی ، نهادی، قانونی و جغرافیایی مورد توجه قرار می گیرد تا بر اساس آنها بتوان نسبت به جاذبه های گوناگون تصمیم گیری نمود ( پاپلی یزدی، 1385، .( 30 روش ارزیابی چند معیاری فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP برای اهداف این بررسی انتخاب شده است . انتخاب روشAHP با توجه به مزایای این روش نسبت به سایر روش های ارزیابی چند معیاری صورت پذیرفته است . از دلایل به کارگیری این مدل نسبت به مدل های دیگر را می توان در توان مدل در کمی کردن شاخص های کیفی دانست که مدل های قبلی این توانایی را ندارند . همچنین، در این مدل می توان علاوه بر استفاده از آمار و ارقام از نظر های جمعی و مشارکتی نیز استفاده نمود که از جمله دلایل مهم در به کارگیری این مدل در تحقیق حاضر است ( حافظ نیا، 1386 ، .( 48 فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای تصمیم گیری متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد و تصمیم گیری باید در یک فضای چند بعدی صورت پذیرد مورد استفاده قرار می گیرد ( زبر دست، 1380، .(1
مبانی نظری تحقیق
قالیباف و شعبانی فرد در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی و اولویت بندی جاذبه های گردشگری برای توسعه گردشگری شهری، جاذبه های شهر سنندج را در بخش های مختلف فرهنگی- تاریخی، انسان ساخت و طبیعی به روش AHP مقایسه کرده و دریافتند جاذبه های فرهنگی- تاریخی این شهر نسبت به جاذبه های دیگر دارای اولویت بیشتری برای توسعه و برنامه ریزی است(قالیباف و شعبانی فر،.(1390 تحقیقی دیگر به بررسی نقش زیرساخت های شهری جهت تعیین قطب گردشگری پرداخته و شهر های استان مازندران را از نقطه نظر معیارهایی نظیر دفاتر خدمات مسافرتی، واحدهای اقامتی، هتل ها، رستوران ها، کارگاه های عمده و خرده فروشی و پایانه های مسافرتی به روش تحلیل سلسله مراتبی با هم مقایسه کرده است. نتایج نشان داد که شهر رامسر از بیشترین امتیاز به عنوان قطب گردشگری برخوردار است(موسی وند و همکاران).
منطقه مورد مطالعه
شهرستان ساری با وسعتی در حدود 5098 کیلومترمربع در موقعیت جغرافیایی 53 درجه و 10 دقیقه ی طول شرقی و 30 درجه و 30 دقیقه ی عرض جغرافیایی در نیمکره ی شمالی قرار گرفته که در اربعه آن شمالا" به دریای خزر , شرقا" به شهرستان نکا از جنوب به استان سمنان و از غرب به شهرستان قائمشهر محدود می شود. شهرستان ساری از نظر موقعیت طبیعی و پستی بلندی از سه بخش جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی تشکیل شده است. شهر ساری از نظر موقعیت طبیعی در منطقه جلگه ای شهرستان واقع و قسمت های جنوب و جنوب غربی آن را کوهها و تپه ماهورهای کم ارتفاع فراگرفته است.
نقشه شماره (1) موقعیت مکان مطالعاتی(استان مازندران،شهر ساری، بافت قدیم)
کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
روش تحقیق
این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر پیمایش استوار می باشد. از آن جایی که موضوع این پژوهش برنامه ریزی و طراحی محورهای گردشگری شهر ساری ( مطالعه موردی بافت قدیم شهری ) است . معیارها و شاخص های ارزیابی جاذبه های گردشگری شهر ساری بر اساس مطالعات کتابخانه ای و بر اساس مبانی نظری موجود در زمینه گردشگری تهیه گردید. در مرحله بعدی چهار گروه از جاذبه های گردشگری شهر ساری با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و از طریق نرم افزار ( Expert (Choice ارزیابی شد و در نهایت جاذبه های گردشگری شهر ساری برنامه ریزی و بهترین محور برای این جاذبه ها طراحی گردید. این پژوهش بنا به ماهیت، موضوع و اهدافی که برای آن پیش بینی شده است از نوع تحقیقات کاربردی بوده است .
یافته های تحقیق
در حال حاضر جاذبه های تاریخی، فرهنگی ، مذهبی و دست ساز در شهر ساری بطور یکپارچه در غالب یک برنامه جامع مورد توجه و معرفی قرار نگرفته است. بخشی از این جاذبه ها بطور مستقل توسط سازمانهای مربوطه از قبیل اوقاف، شهرداری، عمران و مسکن وابسته به راه و شهرسازی و گاهی اوقات توسط میراث فرهنگی مورد مرمت و بهره برداری قرار گرفته اند. این در حالی است که به شمار زیادی از این جاذبه ها با تمام ظرفیت هایی که به لحاظ معماری بومی، ارزش فرهنگی و تاریخی و بسیاری موارد دیگر دارند، توجهی نشده است و در حال تخریب می باشند.
معرفی و تعیین فاکتورهای مناسب جهت تعیین بهترین محور گردشگری
در این پژوهش پنج معیار و هشت زیرمعیار به عنوان موثرترین معیارهای تعیین محور گردشگری انتخاب شده اند. نمودار شماره ساختار سلسله مراتبی مسئله را نشان می دهد. تبدیل موضوع و مسئله مورد بررسی به یک ساختار سلسله مراتبی مهمترین فرایند تحلیل سلسله مراتبی محسوب می شود. زیرا در این قسمت با تجزیه مسائل مشکل و پیچیده، فرآیند سلسله مراتبی آنها را به شکلی ساده که با ذهن و طبیعت انسان مطابقت داشته باشد،تبدیل میکند(زبردست، .(1380:15
نمودار شماره (1) گرافیکی سلسله مراتبی نحوه ارتباط بین هدف اصلی، معیارها و گزینه های تحقیق
کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
جاذبه های طول مسیر
محور گردشگری مناسب باید طوری طراحی شود که بیشترین تعداد از جاذبه های موجود در بافت قدیم (بخش مرکزی شهر ساری) را پوشش دهد تا گردشگر در حین عبور از محور، به راحتی به بیشترین تعداد اماکن دیدنی دسترسی داشته باشد. با بررسی های میدانی و مطالعه و گردآوری اطلاعات از سازمان میراث فرهنگی و همچنین با همکاری مرکز ساری شناسی، لیست جاذبه های موجود در بافت قدیم شهر ساری گرد آوری شده است.
